Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

rears f
j
Toshdarvoza. X iva
v a om m aviyligi ham o ‘sib bordi. X IX asrning 80-yillarida Pitnak, H azorasp, 
Y angi U rganch, K o ‘h n a U rganch tu m an larid a 
dehqon uyushmalari
vujudga 
kelib, kurash keskin tus ola boshladi. X on ixtiyorida u larg a qarshi kurash 
uch un kuchlar yetarli em asdi. Shu bois u R ossiya podshosi q o 4shinlarini 
yo rd am g a chaqirdi. Isyonlar bostirilib, dehqonlar harakati rahbarlari qatl 
etildi.
Shunday b o ‘lsa-da, dehqo nlam in g g ‘alayonlari to ‘xtam adi. 1902-yil- 
da 
Matyoqub pishiq
rahnam oligida X onqa, H azorasp, B og‘ot tum anlari 
dehqonlari q o 4z g ‘olon k o ‘tarishdi. X o n y an a R ossiya podshosi hukum ati 
q o ‘shinlariga m u ro jaat qildi. Q attiq ja z o choralari k o ‘rilib, q o 4z g ‘olon tor- 
m o r etildi. U ning rahbarlari qatl qilindi.
M ustam lakachi hokim iyat v a m ahalliy am ald orlam ing jab r-zu lm i, tu r­
m u sh sharoitlarining yom onligi k o ‘plab xalq g ‘alayonlarini keltirib chiqardi. 
X alq noroziligi om m aviy tus oldi v a chuqur to m ir otdi. X X asr b oshlarida 
arzim as sabablar b ilan q o 4z g ‘olonlar y u z berib turardi. B a ’zi tum an larda 
sabr kosasi to ‘lgan dehqonlar o ‘z oilalari bilan xonlikdan om m aviy tarzd a 
yopp asig a qocha boshladilar. 1906-yilda Y angi U rganch, X onqa, H azorasp- 
da m uhtoj dehqonlar y irik zam indorlar yerlarini egallab ola boshlashdi.
X iva xon ligida 1910—1 9 1 1-yillar q u rg ‘oqchilik v a hosilsizlik y ili b o ‘ldi. 
X on lik aholisi ocharchilik g irdobida qolgandi. Y etkazilgan zararlarni qop- 
lash uchun xon m a ’m urlari aholidan im koni b o 'lg a n h am m a narsani tortib 
ola boshladi. Soliqlar esa oshib bordi. A holining om m aviy qashshoqlashuvi 
dehqonlarda norozilik tu g ‘dirdi. 1910—1917-yillarda dehqonlar g ‘alayonlari 
keng tus oldi: insofsiz k atta y er egalari v a b oylarni kaltaklash, ularning 
im oratlari, x o ‘ja lik inshootlari, om borlarini buzib tash lash k ab ilar avj oldi.

---

1912-yildagi Hazorasp, Xonqadagi q o ‘zg ‘olonlar keskin tus oldi. Doim iy 
q o‘zg ‘olonlar natijasida xalq o ‘qotar aslahalar bilan qurollanib, urush olib 
borish taktikasini o ‘rganib olgan edi. Dehqonlar yirik zam indorlar va xon­
lik am aldorlarining yerlarini egallab ola boshladilar. A sfandiyorxon 1000 
kishilik o ‘zining eng sara q o ‘shinini qo ‘zg ‘olonchilarni bostirishga tashladi. 
A m m o kutilm aganda A lieli va Toshhovuz o ‘rtasida ular qo‘zg ‘olonchilar 
tom onidan tor-m or etildi. Xonga m adadga yetib kelgan podsho hukumati 
qo4shinlari qo ‘zg ‘olonni qiyinchilik bilan bostirdi.