Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Ural

KICHIK
ORDA

r -
~V

wS
O Ed a

Bahat$£k,_ ORTA ORDA

&

SI
o
z.
p

QORAQALPOQLAR
XIVA^Qon8‘^irot Ko 'lina Urganch

Oqmachit ° (Qizilo ‘rda)
Q°^‘ ca
BUXORO „ “
AMIRLIGI »**

,oQ^v
Avliyoota

XIVA

•Urganch - Hazorasp
BUXORO

Namangan
TOSHKENT _QQlQ(?_{N An}^ JIZZAX Xojand

Jc*-- M^V°
QOQON XONLIGI
O ‘zgan Port

To

AT

Zt

^a,'^afshoh 0‘rdtepa

QOSHGAR
YORKENT

p-
xfi

XONLIGI

^tvrk_Mj

*

'—

SIIAHRISABZ
^ch°rjo‘y _sh.
A

SAMARQAND

Ocmivt

Man’

Dushanbe
Termiz

=. AFG ONISTON
■ ^ —

Kos/f-rx

Talash yerlar:
Turkman yerlari.
Buxoroga qaram yerlar. Buxoro va Qo‘qon o‘rtasi- dagi talash yerlar.

XIX asr o‘rtalarida 0‘rta Osiyo davlatlari xaritasi

XIX asrning o‘rtalariga kelib Buxoro amirligi, Xiva va Qo‘qon xonliklari aholisining etnik tarki- bi bir-biriga yaqin bo‘lib, ularda, asosan, o‘zbeklar yashagan. Shu bilan birga uchala xonlik hududlarida tojiklar, qozoqlar, qoraqalpoqlar, turkmanlar, qirg‘izlar ham istiqomat qilgan. Jumladan, bu davrda Buxoro amirligining aholisi soni 2 million atrofida bo‘lib, aholi- ning etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklar, tojiklar, turkmanlar, qoraqalpoqlar, qozoqlardan tashkil topgan. Aholining asosiy qismi sersuv vohalarda yashagan. Amirlikda mang‘it, saroy, qo‘ng‘irot, kenagas, qarluq, qalmoq, nayman, qipchoq kabi o‘zbek urug‘lari ko‘pchilikni tashkil qilgan.
X
0‘rta Osiyo davlat-
larining aholisi
iva xonligida aholi soni 800 ming kishidan ortiq bo‘lgan. Xonlik aholisining etnik tarkibi, asosan, o‘zbeklardan, bundan tashqari turkman­lar, qoraqalpoqlar, qozoqlar va boshqalardan tashkil topgan.
Qo‘qon xonligida aholi soni 3 millionga yaqin bo‘lib, asosan, o‘z- beklardan iborat bo‘lgan. Shu bilan birga u yerda qirg‘izlar, tojiklar, qozoq­lar, uyg‘urlar, yahudiylar, hindlar va boshqa elat vakillari ham yashagan.
Bu davrda uchala davlatda ham aholining asosiy qismini tashkil qil­gan o‘zbeklar o‘troq turmush tarzida hayot kechirib, dehqonchilik, hu- narmandchilik va savdo-sotiq bilan, qozoqlar, qoraqalpoqlar, turkmanlar va qirg‘izlar esa ko‘chmanchi turmush kechirib, asosan, chorvachilik bi­lan shug‘ullangan.
Y akunlarni chiqaramizJ

• 
  Ularning hududi bugungi kundagi 0‘zbekistondan tashqari, Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Tojikiston va Turkmaniston yerlarining bir qismini ham o‘z ichiga olgan.
  
• 
  Buxoro amirligi: 40 ta beklik - 2 min aholi.
  

Xiva xonligi: 18 ta beklik, 2 ta noiblik - 800 ming aholi.
Qo‘qoⁿ xonligi: 15 ta beklik - 3 min aholi.
Savol va topshiriqlar

1. 
   Xaritadan XIX asr o‘rtalarida Buxoro amirligi, Xiva va Qo‘qon xon- liklari hududini chegaralab bering.
   
2. 
   XIX asr o‘rtalarida xonliklar aholisi haqida gapirib bering.
   
3. 
   6-betdagi xaritadan foydalanib, quyidagi jadvalni toMdiring. Xonliklarga tegishli hududlarni ajratib yozing.
   

Buxoro amirligi	Xiva xonligi	Qo‘qon xonligi

2. 
   §. XIX ASR O ‘ RT AL ARID A 0‘ZBEK XONLIKL ARININ G
   MA’MURIY BOSHQARUV TIZIMI
   

B
Buxoro
amirligining
davlat boshqaruvi
uxoro amirligida oliy hukmdor amir hisoblanib, uning hokimiyati avloddan avlodga meros tarzda o‘tgan. Amirlikni mang'itlar sulolasiga mansub cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan hukmdorlar boshqargan.
Buxoro shahri amirlikning ma’muriy markazi edi. Amirlikda ijro ho­kimiyati bosh vazir - qo‘shbegi qo‘lida bo‘lgan. Viloyat va tuman ho- kimlari qo‘shbegi tavsiyasi bilan tayinlangan. Moliya va xazina ishlari, soliqlar to‘planishi kabi sohalami devonbegi idora qilgan. Devonbegiga tashqi aloqalami yuritish ham yuklatilgan. Unga amirlik hujjatlarini yu- ritishga mas’ul mirzaboshi bo‘ysungan. Amirlikda soliqlami o‘z vaqtida yig‘ish va ularni hisobga olib borishga javobgar kishi mushrif hisoblan-
g an. Dodxoh lavozimini egallab turgan shaxs xalqning shikoyatlari bilan shug‘ullangan. Oliy hukmdor farmonlarini parvonachi e’lon qilgan. Shariat qoidalari va qonunlar ijrosi, sud ishlarini nazorat qilishni shayxulislom bajargan. Shayxulislomga bo‘ysungan muftiy diniy-huquqiy masalalar bilan muhtasiblar esa shariat qoidalarining bajarilishi va amal qilinishi masalalari bilan shug‘ullangan. Buxoro amirligida sud boshlig‘i qozikalon, raiskalon hisoblangan. Vaqf ishlari va mulklari bilan sadr shug‘ullangan. Amir qarorgohi hisoblangan ark da taxt vorisi - valiahd tarbiyasi bilan otaliq mashg‘ul bo‘lgan. To ‘pchiboshi amir qo‘shinlarining bosh qo‘mondoni bo‘lgan. Amirlikning shaharlarida tinchlik va tartibni saqlashga amir soqchilari boshlig‘i - mirshabboshi mas’ul hisoblangan. Ko‘kaldosh mamlakat xavfsizligi, amiming yaqinlari, do‘stlari va dush- manlari to‘g‘risida ma’lumotlar to‘plash bilan shug‘ullangan. Buxoro amirligida davlat boshqaruvi, moliya, sud, mirshablik va harbiy ishlar amirning qarindoshlari, o‘zigayaqin odamlar tomonidanboshqarilgan. Ular o‘z faoliyatlarini bajarishda katta huquq va imtiyozlarga ega bodganlar.
X