Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Xaiq ijodiyoti.
Ta’lim
onliklardagi aholining aksariyati o‘zbek tilida so‘zlashgan. Bu tilda oliyhimmat qahramon va bahodirlarning jasorati, ularning g‘alabalari va adolat uchun kurashlari sharaflangan xalq dostonlari - qahramonlik eposlari keng tarqalgan. XIX asrda qirqqa yaqin doston ma’lum bodib, «Alpomish», «Go‘ro‘gdi», «Kuntug‘mish», «Shirin va Shakar» doston­lari ularning eng mashhurlari edi.
Aholi orasida xalq og‘zaki ijodiyoti katta o‘rin egallagan. Ularda amaldorlarning illatlari, saroy a’yonlarining nuqsonlari va ochko‘zligi kul- gi ostiga olinar edi. Ba’zi insofsiz amaldor va boylar qoralangan hamda mehnatkash xalqning oliyjanobligi, mardligi madh etilgan. Dostonlarda ko‘pincha ezgulikning yovuzlik ustidan g‘alabasi g‘oyasi yetakchilik qi- ladi. 0‘zlari mavzular to‘qib, ularni o‘zlari ijro etgan qiziqchilar va aski- yachilar ham o‘zbek adabiyoti hamda folklorining rivojida salmoqli hissa qo‘shganlar. Har yili bahorda shahar va qishloqlar atroflaridagi bogdar va chorbogdarda, qir-u adirlarda xalq sayillari odkazilar edi. Xalq sayillarida sayyor sirk trappalari bozor maydonlarida o‘z tomoshalarini kodsatib, aho- lini xushnud qilgan. Polvonlar o‘rtasida kurash musobaqalari odkazilgan.
Har uchala xonlikda ham tadim deyarli bir xilda olib borilgan. Buxoro amirligidagi tizim Xiva va Qo‘qon xonliklarida ham joriy etilgan. Madra- salar Olimlar yasovuli lavozimidagi shaxs (bu mansab XVI asrda paydo bodgan) madrasalar tadimini nazorat qiluvchi, yuqori bo‘gdn, ya’ni xon yoki amir bilan madrasalar o‘rtasidagi munosabatlami yodga qo‘yuvchi mansab egasining hukmdorga yozma madumot berib, o‘qish mavsumi boshlanganligini bildirgan. Madrasalarda o‘qish muddati sentabr oyining ikkinchi yarmida boshlanib, mart oyining oxiriga qadar davom etgan. Shu tariqa o‘qish mavsumi 6 oy davom etgan. 0‘quv mavsumining bu tari-
q a belgilanishi xalqning iqtisodiy-ijtimoiy hayoti bilan bogdiq edi. Mart oyi oxirlaridan dalalarda ekin-tikin ishlari boshlangan. Sentabr oxirlari- da hosil yetilib bodgan. Oradagi 6 oyda talaba dala ishlarida ishtirok etishi va ota-onasi, oilasi- ga moddiy yordam berish imkoniyatiga ega edi. Madrasalarda haftada to‘rt kun - shanba, yak- Xaiq tomoshaiari. xix asr shanba, dushanba, seshanba o‘qish kuni hisoblan-
gan. Chorshanba, payshanba va juma kunlari ta’til bo‘lgan. Talabalar ta’til kunlari o‘tilgan mavzular yuzasidan mustaqil ishlashga berilgan topshiriq- lami bajargan. Juma musulmonlaming an’anaviy bayram kuni bo‘lgan va barcha shu kungi ibodatga tayyorgarlik kodgan. Talabalarga esa olayotgan ilmini mustahkamlaydigan amaliy mashg‘ulot kuni sifatida qaralgan.
Ta’lim olish muddati ko‘p hollarda cheklanmagan. Ma’lumki, mad- rasalar o‘rta va oliy o‘quv yurtlari sifatida shakllangan bodib, maktablar uchun mullalar, masjidlar uchun imomlar, hukumat idoralari uchun qozi- lar, mirzalar, moliyaviy ishlarni olib boravchilar, yer-suvni taqsimlovchi- lar singari amaldorlami tayyorlar edi.
B