Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

0‘mirbek laqqi - ... Guloyim - ...
«Qirqqiz» - ... Dostonlar - ...
Ilm-fan XIX asr oxiri - XX asr boshlarida qoraqalpoqlarda
— bir qancha madrasalar bo‘lib, ularning eng kattala-
ri Qoraqum eshon va Tosh madrasalari edi. Qoraqum eshon madrasasi XIX asr o‘rtalarida qurilgan. Dastlab u masjid vazifasini bajargan. Tosh madrasa esa 1841-yil Mang‘it hokimi Xo‘janiyoz tomonidan qurdirilgan. Madrasada taTim ikki bosqichli bo Tib, birinchi bosqichda arab tili gram- matikasi o‘rganilgan boTsa, keyingi bosqichda diniy-huquqiy bilimlar o‘qitilgan.
XIX asr oxirida qoraqalpoqlarning yozma asarlari rivojlana boshladi. Qoraqalpoq shoirlari Kunxo‘ja (1799-1880), Otash Olshinboy (1788­1875), Ajiniyoz (1824-1878) kabilaming nomlari keng tanildi. Ular bi- limdon, o‘z taqdirini xalqi taqdiri bilan bogTagan kishilar edi. Masa- lan, Kunxo‘ja o‘z ijodiyotini ovullaming oddiy ahliga, ularning kundalik mehnati va turmushiga bagTshladi. U adolatsiz tartiblarni qattiq qorala- di.
A


Berdaq

jiniyoz Qasiboy o‘g‘li (taxallusi Zevar) Mo‘ynoqdagi eski maktab- da, so‘ngra Xivadagi Sherg‘ozixon madrasasida o‘qigan. Qoraqalpoq zi- yolilari orasida birinchilardan bo Tib oxund (o‘qimishli, ilmli kishi; xalq dostonlarining mahoratli kuychisi) darajasiga erishgan. 0‘zbek, qozoq, turkman tillarini yaxshi bilgan. Shoirning «Bo‘zatov» dostonida qora­qalpoq xalqining hayoti, ayniqsa, ularning yurtma-yurt ko‘chib yurish jarayoni bilan bogTiq voqealar katta mahorat bilan tasvirlangan. Ajiniyoz adabiy merosidan bizga 100 ga yaqin she’rlar va dostonlar yetib kelgan. Uning she’rlarida vatanparvarlik, insonparvarlik g‘oyalari kuylangan. «Qiz Mengesh bilan aytishuv» dosto- ni esa xalq orasida mashhur boTgan. Uning hayoti va ijodi haqida qoraqalpoq yozuvchisi K. Sultonov «Ajiniyoz» romanini yozgan.
Berdaq (1827-1900) qoraqalpoqlarning buyuk shoiridir. U qo‘ng‘irot urugTga mansub boTib,
Orolbo‘yida tugTlgan. Ovul maktabida, so‘ngra Qoraqum eshon madrasasida o‘qigan. 20 yoshi-
dan she’rlar yoza boshlagan va yarim asr davomida turli mavzularda oManlar to‘qidi. Berdaq o‘z ijodini xalqi uchun o‘lmas asarlar yaratishga bag‘ishladi. She’rlaridan biri ham «Xalq uchun» deb nomlangan. Uning she’rlarida zulmni qoralovchi tuyg‘ular, jo‘shqinlik ustuvor boMgan. Jumladan, «Ahmoq podshoh» dostoni shunday ulkan ta’sir kuchiga ega edi. Tarixiy mavzudagi «Avlodlar», «Omongeldi», «Oydo‘stbiy», «Erna- zarbiy» asarlarida shoir o‘z xalqi qahramonlarini faxr bilan kuylaydi.
XX asr boshlariga kelib qoraqalpoq adabiyotidagi demokratik an’analarni yangi avlod vakillari Umar, Qulimbet, Sariboy, Qulmurot, Sodiq kabilar davom ettirdilar.
O 'ziHfjizni sinang!