So‘z yasalishi tahlili

So`z yasash usullari. Qanday usul bilan bo`lsa-da, yangi so`z hosil qilishga 
so`z yasalishi deyiladi. Hozirgi o`zbek tilida so`z yasalishining turli usullari 
mavjud. Ular quyidagilar: 
• 
Semantik usul. 
• 
Foneti usul. 
• 
Abbreviatsiya usuli. 
• 
Affiksatsiya usuli. 
• 
Kopozitsiya usuli. 
• 
www.aim.uz 
Semantik usul. 
• 
Ko`p ma`noli so`zning ma`nolari orasidagi aloqaning o`zgarishi, uzilishi 
natijasida omonim so`zlarning yuzaga kelishi haqida ma`lumotga egamiz. 
So`z ma`nosining o`zgarishi asosida yangi so`z xosil qilish semantik usul 
bilan so`z yasalishi deyiladi. Bu usul bilan yasalgan so`zlar turli so`z 
turkumlariga tegishli bo`lib qolishi mumkin. Masalan, ko`k(<>, ot) – 
ko`k (<>, sifat), ko`ch (<>, fel) – ko`ch (<>, ot), yupqa (<>, sifat) – yupqa (< 
>, ot), kun (<>, ot) – kun (<>, hisob so`zi o`rnida) kabi. 
• 
www.aim.uz 
Fonetik usul 
• 
So`zning fonetik tarkibida bo`ladigan o`zgarish natijasida yangi so`zning 
hosil bo`lishiga fonetik usulda so`z yasalishi deyiladi. Masalan, tun va kun, 
ko`z va ko`r, aka va uka kabi. 
• 
So`z urg`usining o`zgarishi ham fonetik usulda boshqa so`z turkumiga oid 
so`zlarning 
hosil 
bo`lishiga 
olib 
keladi. 
Yangi 
so`z 
yasaladi. 
Masalan, yangi (sifat) - 
yangi (payt 
ravishi), 
suzma (ot) 
– suzma (fe`l), qushcha (ot) – qushcha (qushdek, qush kabi-ravish), akademik 
(sifat) – akademik (ot) kabi 
• 
www.aim.uz 
Abbreviatsiya usuli 
• 
To`g`ri ma`noli turg`un so`z birikmalarining qisqartma so`zlarga aylanishiga 
abbreviatsiya usulida so`z yasalishi deyiladi. Bu usulda qisqartma otlar 
yasaladi. Hozirgi o`zbek tiliga abbreviatsiya usulida so`z yasalishi rus tilidan 

---

kirgan 
. 
Masalan, O`zMU 
– O`zbekiston 
Milliy 
Universiteti
, BMT – 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti, ATS –Avtomatik telefon stansiyasi kabi. 
• 
www.aim.uz 
Affiksatsiya usuli. 
• 
So`z yasovchi qo`shimchalar yordamida yangi so`z hosil qilinishiga 
affiksatsiya usulida so`z yasalishi deyiladi. Yasovchi asosga affikslar qo`shish 
bilan ot, sifat, fe`l, ravish turkumiga oid so`zlar yasaladi. Masalan, suvchi, 
arrakash – ot; aqlli, suvsiz – sifat; ishla, otlan – fe`l; yashirin, yangicha 
- ravish kabi. 
• 
www.aim.uz 
Kompozitsiya usuli. 
• 
Ikki va undan ortiq so`zlarning qo`shilishi orqali yangi so`z yasalishiga 
kompozitsiya usulida so`z yasalishi deyiladi. Bu usulda qo`shma so`zlar 
yasaladi. Masalan, ko`zoynak, guldasta, 
oshqozon
, gultojixo`roz kabi. 
• 
www.aim.uz 
SO`Z YASALISH TARKIBI 
• 
So`z yasalishida affiksatsiya hamda kompozitsiya usullari eng faol usullardan 
sanaladi. 
• 
So`z yasalish tarkibi so`zning morfemik tarkibi bilan uzviy bog`liqdir.Unda 
har bir o`zak hamda affiksal morfemaning yangi so`z yasovchilik xususiyati 
aniqlanadi. Bu so`z yasalish tarkibining o`ziga xos jihatlari mavjud ekanligini 
ko`rsatadi. 
• 
So`z yasalish tarkibi ikki qismdan iborat bo`ladi. Birinchisi, yasovchi asos, 
ikkinchisi yasovchi vosita (qo`shimcha). Yasalish tarkibini esa yasalma 
(yasalma 
so`z) 
deyiladi. 
Masalan, o`tloq, 
gulla, 
mevali,