"spirituality and educational" centre under the high and secondary ministry of

1494—1529-yillarda Markaziy Osiyo, Afgʻoniston va Hindistonda sodir boʻlgan 
tarixiy-siyosiy voqealar yilma-yil oʻta aniqlik bilan bayon qilingan. Boburning shoh 
asari – “Boburnoma” turli soha olimlari uchun qimmatli manba boʻlish bilan birga, 
milliy maʼnaviyatimizning noyob durdonasi sifatida xalqimiz tafakkurining oʻziga 
xos jihatlari, koʻhna qadriyatlarimiz, shonli tariximizni bamisoli tiniq koʻzgu kabi 
aks ettirib turadi. 
Saidbek HASANOV, 
filologiya fanlari doktori, 
professor.  
Boburning xotiralari bir askarning harbiy yurish va chekinishlari haqidagi 
oddiy kundalik daftar emas; bu xotiralarda Sharq adabiyotini juda yaxshi bilgan, 
nozik va bilimdon kuzatuvchi, odamlarni sinchiklab oʻrganadigan, ular haqida xolis 
va odil fikr yurita oladigan mutaassir qalb egasining dunyo haqidagi shaxsiy 
taassurotlari va nozik fikrlari berilgan. 
Uning oʻz qiyofasini chizishdagi samimiyligi, fazilat va nuqsonlarini ham 
mardona tasvirlashi, ochiqkoʻngilligi, haqqoniyligi va ajoyib hazilkashlik tuygʻulari 
bu goʻzal xotiralarning qadri va ahamiyatini yanada oshiradi. 
Leyn PUUL, 
Ingliz boburshunosi 
  
Maʼlumki, bunday aql-zakovat sohibi hayotda ashaddiylik, keskinlikni rad 
etadi. Shu bois Bobur oʻzining dabdabalardan xoli, oddiy hayoti bilan turli 
kishilarni oʻziga jalb qilgan. Hazil-mutoyibani yoqtiradigan va boshqalarning 
hazilini ham koʻtaradigan, iqtidor va qobiliyat egalarini qadrlaydigan, nazm va 
musiqani yurakdan sevadigan, barcha isteʼdodli insonlarga, ularning kim 
boʻlishidan qatʼi nazar, iltifot bilan qaraydigan Bobur oʻz atrofiga eng yaxshi 
odamlarni toʻplashga muvaffaq boʻldi va koʻpchilikning yuksak hurmat-ehtiromini 
qozondi. 
Pave de KURTEYL, 
Fransuz sharqshunosi 
  
1521-yil Hindistonga yurishlari davrida Bobur „Mubayyin“ asarini yaratdi. 
Masnaviy tarzida yozilgan, islom huquqshunosligi va shariat aqidalariga 
bagʻishlangan bu asar valiahd Humoyun va Komron Mirzolarga dastur ul-amal 
sifatida moʻljallangan boʻlib sharʼiy mezonlar bayon qilingan.  

---

Bobur ijodida, xususan, sheʼriyatida kindik qoni toʻkilgan ona yurtini dil 
dildan qoʻmsash, uning tuprogʻiga talpinish, gʻariblik azoblaridan oʻtli hasrat, yor-
u diyor sogʻinchi va visol ilinji, taqdir zarbalari va turmush uqubatlari, zamona 
nosozliklaridan nola badiiy tahlil etiladi. 
Xulosa 
Bobur hamisha el-yurt, xalq uchun masʼuliyatni his etib kelgan. U oʻz oldiga 
Temuriylar davlatini barpo etish, Samarqand atrofida markazlashgan imperiya 
tuzish, shu tariqa Sohibqironning orzusini roʻyobga chiqarish vazifasini qoʻydi. 
Ammo uning istaklari amalga oshmadi. Taqdir irodasi bilan Qobulda taxtga chiqdi, 
Hindistonda buyuk Boburiylar imperiyasiga asos soldi. Temuriylar sulolasining 
buyuk vakillari hisoblanmish boburiylar tarixi hind xalqlari tarixida oʻzining 
munosib oʻrniga ega. Gʻarbdagi boburshunos olimlardan biri ingliz olimi Valdemar 
Xansen oʻzining 1986-yilda Dehlida chop etilgan “Tovus toj yoki moʻgʻullar 
saltanati qismati” kitobida boburiylar sulolasining Hindistondagi 332 yillik 
faoliyatiga yuksak baho beradi: “Hindiston va uning 8 ming yillik tarixi bamisoli bir 
tovus boʻlsa, oʻsha koʻp ming yillik tarixdagi boburiylar sulolasining 332 yillik 
hukmronlik davri ana shu tovusning gultojisidir”.
Hindistonda davlatchilik siyosatini mustahkamlash, mayda-mayda feodal, 
rojaliklarga boʻlinib ketgan yurtni yaxlit davlatga aylantirish, oʻlka viloyatlarini 
markaziy saltanatga birlashtirish kabi maqsadlarda Bobur Mirzo Hind zamini sari 
harbiy yurishlarini amalga oshirdi.
1525-yilda Bobur Rano Sango bilan ittifoq tuzib, Shimoliy Hindistonni 
egallash maqsadida Ibrohim Loʻdiyga qarshi jangga kirdi. 1525-yil kech 
kuzda Bobur Panjobni boʻysundirdi, 1526-yilda Panipat qishlogʻi yaqinidagi 
birinchi jangda Boburshoh qoʻshini Dehli sultoni Ibrohim Loʻdiyning ukasi 
Mahmud Loʻdiy qoʻshini ustidan gʻalaba qozonib, Bengal shohi Nusratshoh bilan 
doʻstona aloqalarni oʻrnatdi. 
1527-yil martda Bobur Sikri yaqinidagi jangda rajputlar sardori Rano Sango 
qoʻshinini tor-mor etib, butun Shimoliy Hindiston boʻysundirdi.
Zahiriddin Bobur Hindistonda Boburiylar imperiyasiga asos solish bilan 
birga, pochta-aloqa sohasiga ham jiddiy oʻzgartirishlar kiritdi, vaqt birligiga yangilik 
joriy etdi, arxitekturada Movarounnahr meʼmorlik uslublarini qoʻlladi, milliy 
artilleriya, harbiy-dengiz flotiga asos soldi. 
Buyuk Boburiylar imperiyasi davri nafaqat tarixiy ahamiyatga ega, balki 
Hindistonni ulkan meʼmoriy yodgorliklar, noyob adabiy-tadqiqot ishlari bilan 
boyitdi. Hindistonning Buyuk Boburiylar sulolasiga qarashli meʼmoriy obyektlari 
— Fotihpur-Sikridagi Shoh saroy majmuasi, Agra, Dehli va Lahor qirgʻoqlari 
saroylari va bogʻlari kabilardir. Boburiylar tomonidan yaratilgan bogʻlarning eng 
koʻzga koʻringan namunalari — Kashmirdagi Shalimar (1620) va Lahor bogʻlari 
(1642), Anantag yaqinidagi Achabal bogʻi, Chashma Shahi Bagh (1632), 

---

Kashmirdagi Nishat Bagh bogʻi (1633), Lahor, Dehli, Agra qirlari ichidagi koʻplab 
bogʻlar; Qobuldagi maqbara va oʻnlab bogʻlar. 
Bobur doimo bogʻdorchilik faoliyatiga alohida mehr berdi va Hindiston 
hamda Pokistonda hanuzgacha Samarqand nomi bilan mashhur boʻlgan uzumning 
yangi navlarini oʻstirdi. Hozirgacha uning koʻplab bogʻlari “Boburi Anguri Xudo” 
– “Bobur uzum bogʻlari” deb nomlanadi. Zahiriddin Muhammad Boburning 
Hindistonni qoʻlga kiritishi tufayli Hindistonda buyuk oʻzgarishlar sodir boʻldi, 
sanʼatda, meʼmorchilik va madaniyatning qator sohalarida ulkan oʻzgarishlar yuz 
berdi. Boburning tarixchi, geograf, etnograf, nasriy yozuvchi va shoir sifatidagi 
layoqati hozirgi kunda jahon sharqshunoslari tomonidan keng eʼtirof etilmoqda. 
Tarixchi, isteʼdodli soʻz sanʼatkori, davlat arbobi va sarkarda Bobur vafotidan toʻrt 
asrdan koʻproq vaqt oʻtdi, ammo uning nomi boqiydir. Hindiston boburiylardan 
boʻlgan Humoyun, Akbarshoh, Jahongirshoh, Shohjahon davrlarida, ayniqsa gullab-
yashnadi, hududlari kengaydi. Xususan, Akbarshoh va uning nabirasi Shohjahon 
hind xalqining qalbidan chuqur joy oldilar. 
Boburshohning yuragi baʼzan Vatanni – Andijonni qoʻmsab tursa ham, vaqti 
soati kelib boqiy dunyoga ketgunicha hayotining qolgan qismini Hindistonda 
bunyodkorlik, davlat va maʼmuriy ishlarni odilona hal qilish bilan oʻtkazdi. 
Boburiylar butun dunyoga mashhur boʻlgan tarixiy obidalarni bunyod etdilarki, ular 
hozirda ham dunyoni lol qoldirib kelmoqda.  
Xulosa qilib aytadigan boʻlsak, Bobur va boburiylar xalqimizning buyuk 
farzandlaridir. Ular oʻzlarining serqirra faoliyati va ijod durdonalari bilan jahon 
madaniyati tarixiga munosib hissa qoʻshdilar.