Sportchilarning texnik va taktik tayyorgarligi nazoratining metrologik asoslari

Bilim faoliyat natija

Foydalaniladigan uslublar – hikoya qilish, namoyish etish, tushuntirib berish, sinov tariqasida mashqlarni bajarib ko’rishga urinish.

Uslublarni ko’llanish izchilligiga namuna tarzida misol:

1. 
   − harakatlarni iloji boricha to’la mukammal tarzda ijro etib ko’rsatib berish;
   
2. 
   − harakatlarni bajarish usullarini qisqacha tushuntirib berish;
   
3. 
   − harakatni iloji boricha sharoitga mos shaklda sekin sur’atlar bilan va ifodali ravishda takroran ko’rsatib berish;
   

4 − harakatni sinov tarzida bajarishga urinish qanday bo’lishini bajarib ko’rsatish.
SHug’ullanuvchilarda harakat to’g’risida umumiy tasavvur hosil qilib bo’linganidan keyin harakat amallari texnikasini bevosita o’rganishga kirishiladi. Eng avvalo o’rganish chog’ida mashqni qismlarga bo’lib o’rganish yoki umumiy tarzda o’rganish uslubi yetakchi bo’lishi aniqlab olinadi.


Mashqlarni qismlarga bo’lib o’rganish:
− agar harakat amallari ko’p fazoga ega bo’lib, ular bir-biriga bog’lanib ketgan bo’lsa, mashq qismlarga bo’lib o’rganiladi.
Masalan, shitga tayanib sakrash, sport snaryadida bajariladigan gimnastika, (murakkab) mashqlari, disk uloqtirish va boshqalar.
Mashqni yaxlit holda o’rganish:
− agarda harakat amallari unchalik murakkab bo’lmasa va o’quvchilar harakat qilmasdan uni mustaqil ravishda bajara olsalar, bunday mashqlar 1 butun, yaxlit holda bajariladi. Ko’p hollarda mashqni qismlarga bo’lib o’rganish usuli yetakchi uslub hisoblanadi. Bu amaliy mashg’ulotlarda tez-tez uchrab turadi.


O’qitishning mazkur bosqichida qo’llaniladigan uslublar

I − Ko’rsatib ta’sir o’tkazish uslubi - bu harakatlarni tabiiy shaklda hamda moslashtirilgan usulda ko’rsatib berish yetakchilik qiladigan uslubdir. CHunki dastlabki uqitish bosqichida harakatli amallarni detallarga bo’lib o’rganish zaruriyati bo’lmaydi. SHuning uchun ham aftidan o’quv jarayonida dasturlar, jadvallar, sxemalar va boshqa ko’rgazmali qurollardan foydalanishga ehtiyoj bo’lmaydi.

II. Qo’shimcha pedagogik ta’sir ko’rsatish uslubi
Ko’rinib turadigan mo’ljallar − bu fazoda bajariladigan harakatlarni egallab olish uchun (masalan, snaryadni uloqtirish harakati, gimnastkada (ko’tarishida oyoq yo’nalishini va boshqa yo’nalishlar belgilab ko’rsatib qo’yiladigan) mo’ljallardir. Barcha hollarda ham sportchi o’z ko’zi bilan ko’rib mo’ljal olish imkoniyatiga ega bo’lishi uchun harakat yo’nalishini ko’rsatib turadigan oriyentrlar o’rnatib qo’yiladi.
Tovush signallari. Harakatning vaqt jihatdan belgilangan paytini egallab olish uchun (chapak chalib, tovush signali berib) shunday tovushlar qo’llaniladi yoki mashq bajarayotgan vaqtda eng ko’p kuch-g’ayrat talab qilinadigan paytni aytib turish uchun (masalan, yugurib kelib sakrash, burilish, qo’zg’alish va boshqa shunga o’xshash harakatlarni bajarish zarur bo’lgan paytini aytib turish) uchun tovush signali qo’llaniladi.
Ko’rgazmali harakat usullari. Bu usullar harakat texnikasining to’g’ri bajarilishini his etib turish mahoratini egallab olish uchun qo’llaniladi. Masalan, murabbiy trenajer yordamida yoki boshqa vositalar orqali sportchiga harakat yo’nalishini amaliy tarzda ko’rsatib berayotganda shu usullardan foydalaniladi.
III. – Xatolarni yo’qotish uslublari.
Harakat amallarini dastlabki tarzda o’rganish bosqichida odatda o’quvchi hammadan ko’ra ko’proq xatolarga yo’l qo’yadi. Bu xatolar xususiyatlari va sabablari quyidagilardan iborat.
a) xususiyatlari.
Texnik xatolar harakat amallari va texnikasining buzib bajarilishi, mazkur harakatlarni o’rgana boshlagan deyarli barcha o’quvchilarda uchraydi:
b) individual xatolar – har bir o’kuvchi tomonidan yo’l qo’yiladigan uning o’ziga xos bo’lgan xatolaridir. (masalan, bo’g’imlardagi xarakatchanlikning sustligi, kuch-quvvat tayyorgarligining yetarli emasligi va boshqalar).
Sabablari: a) fiziologik xususiyatdagi sabablar − mushaklarning beixtiyor zo’riqishi (irradiatsiya, qo’zg’alish, qo’rquv-himoya reaksiyasi va hokazolar);
− charchash;
− jismoniy sifatlar rivojlanishi darajasining yetarli emasligi.
− asab jarayonlarining sust kechishi.
b) biomexanikaviy harakterdagi sabablar – bunda xatoning sabablari mazkur fazodagi, ya’ni, shu bosqichdagi mashqni bajarilishida bo’lmay, mashqning avvalgi bosqichda noto’g’ri bajarilishida bo’ladi.
Misol, gimnastika mashqlarida oyoqlarni ko’tarib oldinga uzatib va qo’lga tayanib turib siltanib tik turish holati. Bunday qilinganda tik turish holati bajarilmay qoladi. Sababi harakati xato bajarilgan oyoqlarni oldinga siltab ko’tariladi.
v) ruhiy – pedagogik sabablar bunda o’kitishning noto’g’ri usuliyati qo’llanilgan bo’ladi. Natijada kishi topshiriqning ma’nosini tushunib yetmaydi. Bunda o’kuvchining mashq mazmunini tushunib olganligiga albatta ishonch hosil qilinishi kerak (buning uchun undan topshiriqni nima ekanligini qarab ko’rish, u bilan suhbat o’tkazish kerak va xokazo);
− sportchi o’z harakatini, nazorat qilmaydi. Bunda ko’rib turiladigan mo’ljal, tovush signallari harakat vaqtida ko’rsatiladigan yordam sifatida qo’l keladi;
− shug’ullanuvchilar psixikasining salbiy holatda bo’lishi (qo’rquv, uyalish, tortinish, o’z kuchiga ishonmaslik, haddan tashqari hayajonlanish, umidsizlikka tushish va boshqa shunga o’xshash xatolar).