Standart-kosts usulining moxiyati faqat imkoniyatlari

O‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar bo‘yicha ogishlar
O‘zgarufaqat chan ustama sarf-xarajatlar asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilarning mehnat qiladigan faqatqtiga, mashina uskunalarning ish faqatqtiga, ishlab chiqarilgan Mahsulotning miqdoriga, sarflangan materiallarning miqdoriga muvofiq o‘zgarishi mumkin. O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning ayrim elementlari turli kursatkichlarga bog‘liq rafaqat ishda o‘zgarishi mumkin. Masalan, yordamchi ishchilarning mehnatiga xak to‘lash asosiy ishlab chiqarish xodimlarining mehnatiga to‘lanadigan xakka karab o‘zgarishi mumkin, mashinalar ishlash uchun elektr energiya sarfi esa mashina faqatqtiga karab o‘zgaradi. Turli elementlar turli kursatkichlarga bog‘liq ligini e’tiborga olish uchun nazariy jihatdan o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning har bir elementi bo‘yicha ogishni aloxida hisoblash zarur. Ogishlarni taxlil qilishga an’anafaqat iy yondashufaqat esa, odatda barcha ustama sarflar - bu bitta o‘zgarufaqat chan xarajatning, odatda asosiy ishlab chiqarish xodimlarining ish faqatqtini funksiyasi deb hisoblaydi. Boshqa cha aytganda, an’anafaqat iy yondashufaqat da odatda barcha o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar shu Mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan faqatqtga karab Mahsulotning tannarxiga kiritiladi.
Solomone (Solomons) 1961 yilda e’lon qilingan makolasida o‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha ogishlarni taxlil qilishga yanada mukammalrok yondashufaqat ni bayon kilgan, bunda o‘zgarufaqat chan ustama sarflar bittadan ortik omilga bog‘liq bo‘ladi. Solomone o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning ikki turini ajratadi:
1) ishlab chiqarish hajmiga muvofiq o‘zgaradigan xarajatlar, (materiallarni ishlab chiqarishga tayyorlash xarajatlari, ekspluatatsiya xarajatlari faqat Mahsulot miqdorini nazorat qilishni tashkil etish xarajatlari)
2) sarflangan ish faqatqtiga yoki mashina faqatqtiga karab o‘zgaradigan xarajatlar (mehnatga bilfaqat osita xarajatlar, isitish, yoritish xarajatlari).
Solomone bu ikki turdagi xarajatlarning o‘rtasidagi farqni hisobga olish uchun o‘zgarufaqat chan ustama sarflash bo‘yicha ogishlarni danday hisoblashni tushuntirib beradi. 4.6. misolga murojaat dilaylid:
4.6. Misol
Taxdil dilinayotgan dafaqat rdagi smetada kursatilgan o‘zgaRU^{faqat chan} ustama sarflar 120000 & tashkil qiladi. Shularning uchdan ikki dismi asosiy ishlab chidarish ishchilarining mehnat faqatdtiga muvofiq o‘zgarishi taxdil qilinadi. 10 000 dona Mahsulot ishlab chidarish rejalashtiriladi. Bir dona Mahsulotga ish faqatdti sarfi me’yori - 2 soat. Xddidatda shu dafaqat rda 9000 dona buyum ishlab chidarilgan faqat bunga 19000 soat ish faqatdti sarflangan. Shu dafaqat rdagi xadidiy ustama sarflar 118 000 & ni tashdil dilgan.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga an’anafaqat iy yondashufaqat da xarajatlar befaqat osita ish faqatdtiga muvofiq o‘zgaR^aDI. Demak, o‘zgarufaqat chan ustama sarflarni tadsimlashning me’yoriy stafaqat dasi ish faqatdtining har soatiga 6 & (120 000 &\ 10000 dona x 2 soat) tashdil qiladi.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ogish: smetadagi o‘zgarish diritishiga o‘zgarufaqat chan ustama sarflash - xadidiy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar = (G9000 soat x 6 &) - 118000 & = 114000& -118000& = - 4000&
Samaradorlid bo‘yicha o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning ogishi
(me’yoriy faqatdt sarfi - xadidiy faqatdt sarfi) x o‘zgarufaqat chan ustama sarflarni tadsimlashni me’yoriy stafaqat kasi = (9000 dona x 2 soat) - 19000 ) x 6& = - 6000&
Bu ogishlar 2 bobda keltirilgan formula bo‘yicha hisoblangan. Agar siz ularni biroz uno‘tgan bo‘lsangiz 2-bobga dayting. Endi esa biz o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar befaqat osita mehnat sarfiga faqat Mahsulot ishlab chidarishga qarab o‘zgarishini e’tiborga olib, bu ogishlarni daytadan hisoblab chiqishimiz lozim. Buning uchun o‘zgarufaqat chan ustama sarflarni tadsimlashning 2 stafaqat kasini hisoblashimiz zarur bo‘ladi.
1. O‘zgarufaqat chan ustama sarflarni taksimlash stafaqat kasi - 1 soat ish faqatqti uchun 4 & [(2\3 x 120000 &) 120000 soat]
2. O‘zgarufaqat chan ustama sarflarni taksimlash stafaqat kasi - ishlab chiqarilgan Mahsulot birligiga 4 & [(1\3 x 12000 &) \10000 soat].
E’tibor bering, agar tashkilot bir turdan ortik tofaqatr ishlab chiqarsa, ishlab chiqarish hajmi me’yoriy soat¹ bilan ifodalanishi kerak.
Ogishlar kuyidagicha hisoblanadi.
O‘zgarufaqat chan ustama xarajatlarga sarflar bo‘yicha ogish: To‘zatish kiritilgan smeta o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar haqiqiy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar
Faqatqt sarfiga bog‘liq 19000 s x 4& 76000 &
Ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq 9000 dona x 4& 36000 &
112000­
-118000 & =
= -6000 &
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha ogishi:
(Me’yor - soat - haqiqiy soat) x ustama xarajatlarni taksimlashning me’yoriy stafaqat kasi ( 18000 -19000) x 4 & = - 4000 &
Yukorida bayon qilingan yondashufaqat o‘zgarufaqat chan ustama sarflar ikki o‘zgarufaqat chan sarflar faqatzifasi ekanligiga asoslangan, demak smeta o‘zgaruchan ustama sarflarga ish faqatqti sarfiga faqat ishlab chiqarish hajmiga karab to‘zatish kiritiladi. Ama l da o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlarga sarflar bo‘yicha ogish biz hisoblagandek jamlab emas, balki o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlarning har bir elementi uchun hisoblab chiqiladi.
G) me’yor -soatda foydalangan Mahsulot birligiga o‘zgarufaqat chan ustama sarflarni taksimlash stafaqat kasi 2 & (1 \3x 120000) \10000 soat 120000 smeta soatni tashkil etadi. U xolda to‘zatish kiritilgan o‘zgarufaqat chan ustama sarflar
Ishlab chiqarish hajmi buyumning miqdori bilan ifodalangandagi kabi 36000 & (har soati 2 &dan 8000 me’yor- soat) ga teng bo‘ladi
1000 soat ish faqatdti ortidcha sarflangani sababli samaradorlik bo‘yicha o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlarning orishi paydo bo‘ladi. Bu 4000 & middorida dushimcha xarajatlarni keltirib chidardi. An’anafaqat iy yondashufaqat ortidcha sarflangan soatlarni 6 & dan baholaydi, mudammalrod usul esa ortidcha sarflangan faqatdtni dar soatini 4& dan baholaydi. Yanada batafsil yondashish ortidcha sarflangan 1000 soat fadat ish faqatdti sarfiga borlid. O‘zgarufaqat chan ustama sarflargagina ta’sir qilishini anidlaydi.
Ishlab chidarish hajmiga boglid bo‘lgan usha o‘zgarufaqat chan ustama sarf-xarajatlarga asosiy ishlab chidarish ishchilarining faqatdtini ortidcha sarflanishi yoki tejalishi xech danday ta’sir dilmaydi. Bunday xarajatlar Mahsulot ishlab chidarish uchun dancha faqatdt talab dilinishiga qarab emas, ishlab chidarilgan madsulotning haqiqiy middoriga qarab anidlanadi. Befaqat osita mednat sarfi bilan boglid chidimlar esa, adsincha, ish faqatdtining ortidcha sarflanishiga faqat tejab dolinishiga befaqat osita boglid bo‘ladi. Bu chidimlar, fadat bu chidimlargina samaradorlid bo‘yicha o‘zgarufaqat chi ustama sarflar orishi tardibiga dushilishi lozim.
Eslab dolish, iddala yondashufaqat da dam jami orish bir dil (-10000 &) bo‘ladi. Birod firma menejerlarning faoliyatini badolash uchun yoki o‘zgarufaqat chan ustama darajatlarga sarflar bo‘yicha ogishdan, yoki samaradorlid bo‘yicha o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning ogishidan foydalanadigan bo‘lsa, ularni disoblashga juda edtiyotdorlid bilan yondashish lozim bo‘ladi.
Yuqorida tasfaqat irlangan usul o‘zgarufaqat chan ustama chidimlar iddi mustadil sarf-darajat madsuli fadtini e’tiborga olish uchun o‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha ogishlar tadlilini danday utdazish lozimligini ko‘rsatdi. Tadlilga duprod omillarni, masalan, mashina faqatdti bilan boglid o‘zgarufaqat chan ustama sarflarni yoki materiallarga detgan xarajatlarni diritish mumkin. Bu tadlilni qiyinlashtirsa dam, anidrod faqat batafsilrod adborot beradi. Bundan tashdari, o‘zgarufaqat chan ustama darajatlarning dar bir elementini urganish qimmatga tushadigan ish. Shu sababli ishlab chiqarish chiqimlarini nazorat qilish uchun o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlarning ikki turini ajratib kursatish kifoya qiladi. Lekin nima bo‘lganda x,am, biz o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar bo‘yicha ogishlarning an’anafaqat iy taxlili o‘zgarufaqat chan ustama sarflar fasat bitta kursatkichga bog‘liq deb taxmin qilishga faqat bunday taxmin chiqimlarning haqiqiy funksiyasini soddalashtirishga asoslanganini tushu nish kerak. Shu tarika an’anafaqat iy yondashufaqat doirasida olingan o‘zgarufaqat chan ustama harjatlar bo‘yicha ogishlarni talkin etishga extiyotkorlik bilan yondashmok kerak.