Standart-kosts usulining moxiyati faqat imkoniyatlari

&
&
Sotish (11000 dona Beta, 1 donasi 112 &) Moddiy xarajatlar: X 45000 kg, 1 kg 2,10 &	94500	1 232000
FAQAT 24000 kg, 1 kg 3,80 & Asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilar	91200
mehnatiga to‘langan xak (58 000 soat, har soatga 8,20 &)	475600
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar	114000	775 300

456 700
238 000
Qoplanishdan daromad
Doimiy ustama sarflar
Foyda 218 700
Ishlab chiqarish ustama sarflari asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilarning ish faqatsti sarfiga karab tannarxga utkaziladi. May oyidagi haqiqiy ishlab chiqarish 11000 beta.
2.1 Namuna 2.1 misolda bayon qilingan o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobi tizimi doirasida hisoblab chiqariladigan ogishlar tizimini kursatadi.
Materiallar bo‘yicha ogishlar
Mahsulot ishlab chiqarish jarayonida ishlatilgan materiallar sarfi ikki asosiy omil: material uchun to‘langan narx bilan faqat ishlab chiqarishda foydalanilgan materiallar miqdori bilan aniqlanadi.
Bu haqiqiy chiqimlar me’yoriy chiqimlardan ortib ketishi ehtimolini kuchaytiradi, chunki xakikatda ishlatilgan materiallar miqdori me’yoriy miqdordan farq qiladi faqat (yoki) xakikatda to‘langan narx me’yoriy narxdan farq qiladi. Demak materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishni faqat materiallar narxi bo‘yicha ogishni hisoblash mumkin.
Materiallar narxi bo‘yicha ogish.
Bunday ogishni hisoblash chogida birinchi nafaqat batda material birligiga me’yoriy narxni uni sotib olishning haqiqiy narxiga solishtirish kerak. 2.1 misolda X materialning me’yoriy narxi har kilogrammi uchun 2&, xakikatdagi narxi esa 2,10&. Narx bo‘yicha ogish har kilogrammda 0,10 & ni tashkil etdi. Ortikcha harid narxi materiallarning oz miqdoriga to‘langan bo‘lsa, bu uncha Ko‘p emas. Lekin farqi sezilarli, Ko‘p miqdordagi material harid qilingan bo‘lsa, ogish ancha Ko‘p bo‘ladi.
Demak materialga me’yoriy faqat haqiqiy narx o‘rtasidagi farqni harid qilingan material miqdoriga Ko‘paytirish zarur. X material uchun narx bo‘yicha orish material birligiga 0,10& lekin 45000 kilogramm harid qilingani tufayli ortikcha narx 45 000 marta to‘langan. Natijada matertal narxi bo‘yicha jami orish 4500 & ni tashkil etgan. Materiallar orishi bo‘yicha formula mantikan kuyidagicha bo‘ladi:
Materiallar narxi bo‘yicha orish material birligiga me’yoriy narx (SP) faqat \akikiy narx (AR) o‘rtasidagi farqning harid qilingan materiallar (QP) miqdoriga Ko‘paytirilganiga teng, yoki (SP-AP)xQP
— I ia faqat dlyozmzke
FAQAT material uchun me’yoriy narx 4 & (x.akikiy narx 3,80 & ga kiyoslansa, kar kilogrammidan 0,20 & tejalgani ma’lum bo‘ladi. 24000 kg sotib olingan edi. Demak materiallar narxi bo‘yicha ogish 4800 &(24000kgx0,20&) ga teng. FAQAT materiali bo‘yicha ogish ijobiy, X material bo‘yicha ogish salbiy.
Ehtimolli sabablar
Materiallarning narxi bo‘yicha ogish xamisha ta’minot bulimi ishini samaradorlik darajasini kursatadi deb uylash noto‘g‘ridir. Ishlatiladigan materiallar turiga narxlarning umumiy oshishiga olib keladigan bozor sharoitlarining o‘zgarishi natijasida haqiqiy narxlar me’yoriy narxlardan ortib ketishi mumkin. Demak, narxlar bo‘yicha ogishlar ta’minot bulimiga bog‘liq bulmasligi mumkin. Ikkinchi tomondan Karaganda, salbiy ogish harid bulimini xom-ashyoni ma’kulrok narxda yetkazib beradigan boshqa manbani izlashga majbur qilishi mumkin. Ijobiy ogish sotib olinayotgan materiallarning sifati pastligidan dalolat berishi faqat bu pirofaqatrd Mahsulotning sifati yomonlashufaqat iga faqat boshqa yukotishlarga olib kelishi mumkin. Masalan FAQAT material narxi bo‘yicha ogish ijobiy, lekin keyinchalik buning urni xomgashyoning ortikcha sarflanishi bilan qoplanishini kuramiz. Xom-ashyo ortikcha sarflanishiga sabab sotib olingan xom- ashyoni sifatsizligi bo‘lsa, harid bulimi materialdan foydalananishi bo‘yicha ogish uchun jafaqat obgar bo‘ladi.
Narx bo‘yicha ogishga boshqa bulim xam to‘la yoki qisman jafaqat obgar bo‘lishi mumkin. Masalan, zakira yaxshi nazorat kilinmagani natijasida materiallarning yetishmay kolishi shoshilinch harid qilishga majbur etishi mumkin. Xom-ashyo yetkazib berufaqat chi buyurtmani tez bajarish uchun kushimcha xak talab qilishi, shuningdek materialga ancha yukori narx kuyishi mumkin. Bunday faqatziyatda narx ogishi uchun jafaqat obgarlik harid bulimining emas, materiallarni saklash faqat foydalanish uchun jafaqat ob beradigan bulimning zimmasiga tushadi.
Harid silinadigan faqat ishlatiladigan materiallar miqdori asosida orishlarni hisoblash
Narx bo‘yicha orish turli sabablar bilan paydo bo‘lishini, ularning ba’zilarini kompaniya nazorat qila olmasligini, boshqa larni samarasizlik deb hisoblash mumkinligini aytdik. Shu sababli orish turrisidagi axborot mumkin kadar tezroq olinishi faqat tadbirkor ularni bartaraf etish choralarini kurishi muhimdir. Materiallarni harid qilish faqatqti ularni ishlatadigan faqatqtga turri kelmasa muammo paydo bo‘ladi: xom-ashyo bir faqatqtda sotib olinishi faqat undan boshqa faqatqtda foydalanishi mumkin. Masalan, 12000 dona material narxi me’yoriy narxdan 1 & ortik bo‘lgan 1-dafaqat rda sotib olingan bo‘lsa faqat 2000 donasi 1-dafaqat rdan 6-dafaqat rgacha ishlatilgan bo‘lsa, material narxi bo‘yicha orishni kuyidagicha hisoblash mumkin:
1. Harid qilingan materiallarning barcha miqdoriga orishning barcha 12000 & miqdori 1-dafaqat rga gurri keladi.
2. Narx bo‘yicha orish foydalanilgan material miqdoriga karab hisoblanadi. 1 dona materialga narx bo‘yicha orish foydalanilgan miqdorga, (ya’ni 2000 birlikka) Ko‘paytiriladi, bu narx bo‘yicha 2000 & teng orish olti dafaqat rdan har birida aniqlanishini bildiradi.
1-usuldan foydalanish tafaqat siya kilinadi, chunki narx bo‘yicha orishni u paydo bo‘lgan paytda aniqlash faqat orish turrisida xabar qilishni materialdan foydalaniladigan paytgacha koldirmaslik lozim. Soddarok bo‘lishi uchun 2.1. misolda materiallarni harid qilish ularni iste’mol qilishga mos keladi, deb tasafaqat faqat ur qilaylik.
Materiallardan foydalanish bo‘yicha orish
Bu orishni hisoblashni foydalanilishi lozim bo‘lgan me’yoriy miqdorni xakikatda foydalanilgan haqiqiy mifaqat dor bilan kiyoslashdan boshlanadi. 2.1. misolda bir dona Beta tofaqatr ishlab chiqarish uchun me’yoriy iste’mol X materialning 4 kg.ni tashkil etadi. 11000 dona Beta tofaqatr ishlab chiqargan bo‘lsa, 44000 kg X materialdan foydalanilgan bo‘lishi kerak, Biroq xakikatda 45000 kg sarflangan, bu sarflash me’yoridan 1000 kg oshib ketganini bildiradi.
Bunday ortikcha sarflashning jiddiyligi materialning narxiga bog‘liq . Misol uchun 1 kg.ning narxi 0,01 & ni tashkil kilsa, 1000 kg.ga xom-ashyo me’yoriy sarfining ortishi Ko‘p bulmaydi, lekin Mahsulot birligi narxi 10 & ni tashkil etsa, 1000 kg.ni ortikcha sarflash firma uchun juda qimmatga tushadi. Materiallardan ortikcha foydalanishning jiddiyligini baholash uchun ogishni pul ifodasida kursatish lozimligi ana shunday kelib chikadi.
Me’yoriy yoki haqiqiy narxga asoslanib hisoblash
Ogishni hisoblash uchun me’yoriy narxnimi yoki haqiqiy narxnimi - kaysinisini qo‘llanish kerak? Jafaqat ob: Me’yoriy narxni qo‘llanish kerak. Materiallarning haqiqiy narxidan foydalanilsa harid bulimining samaradorligi ogishga ta’sir qiladi, chunki harid narxining har kanday oshirilishi ortikcha sarflash hisobiga utkaziladi.
Demak, materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishni hisoblash chogida narxning ta’sirini bartaraf etish lozim, bunga ushbu ogishni me’yoriy narx bo‘yicha baholash yo‘li bilan erishiladi. Ortikcha sarflangan 1000 kg X material 1 kg 2& me’yoriy narxga Ko‘paytiriladi. Bu esa materialdan foydalanish bo‘yicha 2000 & teng salbiy ogishga olib keladi. Ogish formulasi kuyidagi kurinishda bo‘ladi:
Materiallardan foydalanish bo‘yicha ogish haqiqiy ishlab chiqarish uchun talab kilinadigan me’yoriy miqdor (SQ) bilan xom-ashyoning haqiqiy foydalanilgan miqdori (AQ) farqini materialning me’yoriy narxiga Ko‘paytirilganligiga teng, yoki
(SQ-AQ) x SP
FAQAT materialы bo‘yicha me’yoriy foydalanish 22000 kg.ni tashkil etadi, xdkitsatda 24000 kg.dan foydalanilgan. Ortikcha sarflangan 2000 kg 1 kg 4 &dan iborat. Me’yoriy narxga Ko‘paytiriladi, bundan 8000 & salbiy ogish kelib chikadi. Yodda tuting, bu yerda xam o‘zgarufaqat chan smetani to‘zish koidalari qo‘llaniladi faqat materiallardan me’yoriy foydalanish ishlab chiqarishning smeta hajmiga emas, haqiqiy hajmiga asoslanadi. Bu menejerning ishi smeta to‘zish faqatqtida taxmin qilingan sharoitni emas, balki u ishlagan sharoitni hisobga olib baholanishini kafolatlaydi.
Ehtimolli sabablar
Materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishlar odatda sex menejeri tomonidan nazorat kilinadi. Materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishlarning tez-tez uchraydigan sabablari ishlab chiqarish xodimlarining materialni beparfaqat olik bilan ishlatishini, mehnatning malakasizligini yoki samarasizligini, sifatsiz materiallar harid kilinishini, mayda ugirlikni, sifatga talabning o‘zgarishini yoki texnologiyaning o‘zgarganini o‘z ichiga oladi. Materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishlarni foydalaniladigan materiallarning har bir turi bo‘yicha hisoblash faqat ma’suliyat markazlariga taksimlash lozim.
Xssobotlarni to‘zish
Ogishlarni tezroq aniqlashni kafolatlash uchun rejalashtirish - ishlab chiqarish bulimi har bir buyurtmani bajarish uchun zarur bo‘ladigan materiallarning miqdori me’yorini ishlab chikishi zarur. Bunga buyurtma berilgan Mahsulot miqdorini me’yoriy xarajatlarni hisobga olish kartochkasida aks ettirilgan Mahsulot birligiga xom- ashyo sarfi me’yoriga Ko‘paytirish yo‘li bilan erishiladi, sungra ombordan zarur miqdordagi xom-ashyo ajratiladi. Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish siklini tugallash uchun talab kilinadigan har kanday kushimcha materiallar faqat materiallarni ortikcha ishlatishga talabnoma takdim etilganda harid kilinishi mumkin. Bunday talabnoma boshsacha rangda, ofhhi oson sezilishi uchun farq qiladigan kodda berilishi kerak. Kushimcha materialga talabnomada ortikcha sarflash sababi kursatilishi, materiallarni sarflash uchun jafaqat obgar menejer tomonidan imzolanishi kerak. Agar natija kutilganidan yaxshi bo‘lsa, materiallardan foydalanishda ijobiy ogish turrisida xabar qilish uchun materiallarni kaytarish bo‘yicha maxsus blankadan foydalanish lozim. Boshqa rufaqat chi bulimlar uchun materialning ortikcha sarflanishi faqat materiallar kaytarilishi turrisida kar kuni hisobot to‘zish lozim. Bu kisobotlar odatda faqat natura birligida kursatilib rasmiylashtiriladi.
Narx faqat materiallardan foydalanish bo‘yicha birlashtirilgan oeish
Ta’kidlash kerakki, materiallarning narx faqat foydalanish bo‘yicha orishini taxlil qilish nazariy jikatdan noturri, chunki bu elementlar bir-biriga ta’sir qilishi mumkin. Nafaqat batdagi axborot 2.1. misoldan X material bo‘yicha olingan: (1) har bir kg. 2& me’yoriy narxda 44000 kg X material zarur, (2) 1 kilogrammi 2,10 & narxdagi 45000 kg sarflangan.
Harid bulimining xizmatchisi narx bo‘yicha 1 kg.da 0,10 & narxda 44000 kg uchun ogishga kushilishi mumkin, lekin kushimcha 1000 kg uchun 0,10 bo‘yicha ogishga e’tiroz bildirib, bunga sex menejeri jafaqat ob beradi, deyishi mumkin. Agar sex menejeri me’yorlarga muvofiq ishlaganda kushimcha 1000 kg xom-ashyo talab kilinmasligi turrisida baxslashish mumkin.
O‘z nafaqat batida sex menejeri 2 & me’yoriy narxda 1000 kg kushimcha material sarfi uchun ma’suliyatni o‘z zimmasiga oladi, lekin harid narxining 1 kg.ga 0,10 & ortishi uchun jafaqat obgar emasligini aytadi.
Bunday baxsni kal qilishning yagona usuli narx faqat foydalanish bo‘yicha birlashtirilgan ogishlar miqdorini hisoblash chogida menejerlardan birortasi jafaqat obgar bulmaydiganini -&100 (1 kg 0,10 dan 1000 kg) ajratib kuyishdir. Boshqa cha aytganda, narx bo‘yicha boshlangich ogish kuyidagicha taxlil kilinadi:

1. 
   narx bo‘yicha sof ogish (1 kilogrammi uchun 0,10 &) - 4400
   
2. 
   Material narxi faqat undan foydalanish bo‘yicha
   

ogish (1000 kg, har kg uchun 0,10 &) -100&
4500&
Bunday takomillashning ahamiyati birlashtirilgan ogishning qiymatiga xamda narx bo‘yicha ogishni qo‘llanish maqsadiga bog‘liq - Masalan, agar harid bulimining xizmatchisiga material narxi bo‘yicha ogishga mukofot berishsa, material narxi faqat undan foydalanish bo‘yicha birlashtirilgan salbiy ogish ta’sirida bu xizmatchining mukofoti kiskartirilsa mojaro chikishi mumkin. Darsliklarning Ko‘pida material narxi bo‘yicha ogishni me’yoriy faqat haqiqiy narxlar o‘rtasidagi farqni materialning me’yoriy miqdoriga emas, balki xakikatdagi miqdoriga Ko‘paytirish tafaqat siya kilinadi. Bunday yondashufaqat ni qabul qilish shunga olib keladiki, narx faqat foydalanish bo‘yicha birlashtirilgan ogish material narxi bo‘yicha ogish tarkibiga kiritiladi. Bunday yondashufaqat ta’minot bo‘yicha menejer materiallardan ishlab chiqarish bulimi samarali yoki samarasiz foydalanganidan kat’iy nazar haridning samaraliligi uchun jafaqat obgar bo‘lishi bilan asoslanishi mumkin.
Materiallar bo‘yicha umumiy ogish
Ogish u narx bo‘yicha ogishga faqat materialdan foydalanish bo‘yicha ogishga bulingunga kadar hisoblanishi 2.1. namunadan kurinib turibdi. Ogish formulasi bunday:
Materiallar bo‘yicha umumiy ogish - bu haqiqiy ishlab chiqarish uchun me’yoriy material sarfi (SC) bilan haqiqiy chiqimlar (AS) o‘rtasidagi farqdir yoki
SC-AC
X material uchun me’yoriy chiqimlar Mahsulot birligiga 8 & ni tashkil qiladi, demak umumiy me’yoriy materiallar sarfi 88000 & ga teng. Xdkikiy sarflar esa 94500 &. Demak, 6500 & salbiy ogish kelib chikadi. Material narxi bo‘yicha otish miqdori 4500 & faqat materialdan foydalanish bo‘yicha ogish miqdori (2000 &) jami materiallardagi umumiy ogishga teng. Demak, FAQAT material bo‘yicha umumiy ogish - 4800 & narx bo‘yicha ijobiy ogish (4800 &) faqat foydalanish bo‘yicha salbiy ogish (8000&) dan iborat.
Yokingizda bulsin, narx bo‘yicha ogish xakikatda foydalanilgan miqdor bo‘yicha emas, balki xakikatda solib olingan mifaqat dor bo‘yicha hisoblanadigan bo‘lsa, narx bo‘yicha ogish faqat foydalanish bo‘yicha ogish miqdori harid qilingan miqdor ma’lum hisobot dafaqat rida ishlatilgan miqdorga barobar bo‘lsagina umumiy ogishga teng bo‘ladi. Narx bo‘yicha faqat foydalanish bo‘yicha ogishlarni umumiy ogishlarga muvofiqlashtirish kelishib olinadigan oddiy masaladir. Kichik ogishlarni umumiy ogishga kelishtirish mumkin bulmasa, siz tashfaqat ishlanmasligingiz lozim. *
Mehnat bo‘yicha ogishlar
Mehnatga ketadigan xarajatlar mehnatning narxi faqat foydalanilgan mehnat miqdori bilan aniqlanadi. Shu sababli narx faqat foydalanish bo‘yicha ogishlar mehnatga xam tegishlidir. Materiallardan farqli rafaqat ishda mehnat zaxiralari bulmaydi. Chunki mehnatni sotib olish faqat foydalanish bir faqatqtning o‘zida sodir bo‘ladi. Demak, sotib olingan soatlarning haqiqiy miqdori shu dafaqat rda foydalanilgan mehnat soatiga teng. Shu sababga kura narx faqat foydalanish bo‘yicha ogishning jami mehnat bo‘yicha umumiy ogishni kursatadi.
Ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha ogishlar
Bu ogish 1 soat uchun ish xakining me’yoriy stafaqat kasini xakikatda sarflangan soatga solishtirish yo‘li bilan hisoblanadi. 2.1. misolda 1 soat uchun me’yoriy ish xaki darajasi 8& o‘rtacha haqiqiy ish xaki esa 1 soat uchun 8,20 &, bu esa ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha orishi har soatga 0,20 & orishni kursatadi. Orishning qiymatini aniqlash uchun me’yordan tashqari har soat uchun necha marta 0,20 & to‘lanishini aniqlashimiz zarur. 58000 soat ish faqatqti sarflanishini hisobga olsak, 58000 ni 0,20& ga Ko‘paytiramiz. Natijada ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha 11600 & salbiy orish ma’lum bo‘ladi. Ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha orishni hisoblash uchun formula kuyidagicha:
Ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha orish 1 soatga me’yoriy (SR) haqiqiy (AR) ish xaki stafaqat kalari o‘rtasidagi farqni xakikatda sarflangan ish soati (AN) ga Ko‘paytirilganiga teng, yoki: (SR - AR) x AN.
Bu orish faqat material narxi bo‘yicha orishning o‘xshash ligiga e’tibor bering. Ikkala orish xam resurslar birligiga to‘langan haqiqiy narx faqat me’yoriy narx o‘rtasidagi farqni iste’mol qilingan resurslarning haqiqiy mifaqat doriga Ko‘paytirish yo‘li bilan hisoblanadi.
Ehtimolli sabablar
Ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha orish paydo bo‘lishiga mo‘zokara natijasida ish xaki darajasining oshirilgani faqat bu hal i ish xaki me’yoriy stafaqat kasida aks etmagani sabab bo‘lishi mumkin. Bunday faqatziyatda orish nazorat kilib bulmaydigan hisoblanadi. Mehnat bo‘yicha ogishlar foydalanilayotgan me’yor turlicha stafaqat ka bilan xak to‘lanayotgan ishchilar tomonidan bajarilayotgan mazkur operatsiya uchun yagona o‘rtacha kursatkich bo‘lsa paydo bo‘lishi mumkin Bu faqatziyatda orish malakali ishchilarni odatda malakasiz xodimlar bajaradigan ishga tayinlanishi bilan to‘la yoki qisman izoxlanishi mumkin. Bunday holatda orish sex menejeri mas’uliyatiga utkazilishi mumkin, chunki u torshirikni bajarish uchun malaka darajasi mos keladigan ishchilarni topishi lozim. Lekin ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha orish ehtimol, menejerlar tomonidan eng kam nazorat kilinadigan yagona ob’ekt bo‘lsa kerak.
Ko‘pchilik xollarda orish ish xakining ortishi tufayli me’yoriy faqat haqiqiy stafaqat kalarning bir-biriga mos kelmasligidan faqat ujudga keladi faqat shu sababli bulimlar menejerlari tomonidan odatda nazorat kilinmaydi.
Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishlar
Moxnat unumdorligi bo‘yicha orish - bu befaqat osita mehnat sarfi uchun miqdoriy ogishdir. Xdkikiy ishlab chiqarish foydalanish lozim bul gai mehnat miqdori ishlab chiqarishning me’yori soati bilan ifodalanadi. 2.1. misolda bir dona tofaqatr ishlab chiqarishga me’yoriy faqatst - 5 soat. 11000 dona tofaqatr ishlab chiqarish uchun 55000 me’yoriy soat talab kilinadi. Boshqa cha aytganda, samaradorlikning ushbu darajasida ishlaganda 11000 dona Mahsulot ishlab chiqarish 55000 soat talab kilinadi. Biroq buncha miqdordagi tofaqatrni ishlab chiqarish uchun 58000 soat talab kilinadi. Bu kushimcha 3000 mehnat soati sarflanishini bildiradi. Ortikcha mehnat soatlarini ish xakining me’yoriy darajasiga Ko‘paytiramiz faqat bundan 24000 & salbiy orish kelib chikadi. Mehnat unumdorligi bo‘yicha orishni hisoblash uchun formula kuyidagicha:
Mehnat unumdorligi bo‘yicha orish haqiqiy Mahsulot xamjini ishlab chiqarish uchun me’yor soat (SH) bilan shu dafaqat rda xakikatan ish bajarilgan mehnat soati o‘rtasidagi farqni (AN) har soat uchun (SR) ish xakining me’yoriy stafaqat kasiga Ko‘paytirilishiga tengdir, yoki
(SH-AH)xSR.
Bu orish materiallardan foydalanish bo‘yicha ogishga o‘xshash dir. Ikkala orish xam ishlatilgan resurslarning me’yoriy faqat haqiqiy miqdori o‘rtasidagi farqni ishlatilayotgan resursning me’yoriy narxiga Ko‘paytirish orkali aniqlanadi.
Ehtimolli sabablar
Mehnat unumdorligi bo‘yicha orish, odatda, sex menejeri tomonidan nazorat kilinadi faqat turli sabablar bilan paydo bo‘lishi mumkin. Masalan, sifatsiz materialdan foydalanish, mehnat malakasining turlichaligi, uskunalarni yaxshi saklamaslik, yangi asbob-uskunalar faqat mashinalarni joriy etish, texnologiyadagi o‘zgarishlar - bularning xammasi mehnat unumdorligiga ta’sir qilishi mumkin. Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishni menejer xamisha xam nazorat qila olmaydi: bu, masalan, rejalashtirish bulimi to‘zgan ishlab chiqarish jadfaqatli yaxshi emasligi yoki sifatni nazorat qilish me’yorining o‘zgartirilishi sababli bo‘lishi mumkin. Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishni aniqlash uchun eng maqbul protsedura ma’lum operatsiya uchun belgilangan mehnat sarfi me’yori kartochkasidir. Operatsiya tugagach haqiqiy faqatqt yozib kuyiladi, menejer ogishdan darxol harbardor bo‘lish uchun ogish aniqlanib, sabablari topiladi. Raxbariyat uchun har kuni ogishlar tutrisida hisobot to‘ziladi. Mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishlar gurrisidagi kundalik hisobotlar odatda pul birligida emas, me’yoriy faqat haqiqiy mehnat-soatlari bilan ifodalanadi.
Mehnat bo‘yicha umumiy obish

1. 
   namunadan kurinib turibdiki, bu ofhhi narx faqat miqdor elementlariga ajratilishga kadar hisoblab chiqariladigan ogishdir. Orish formulasi kuyidagicha:
   

Mehnat bo‘yicha umumiy orish ishlab chiqarishning haqiqiy darajasi uchun me’yoriy mehnat xarajatlari (SC) faqat haqiqiy mehnat sarfi (AS) o‘rtasidagi farqdir, yoki SC - AS

1. 
   misolda haqiqiy ishlab chiqarish 11000 donani tashkil etadi, Mahsulot birligiga (har donasiga) me’yoriy mehnat sarfi - 40 &, me’yoriy sarflar 440000 & ni tashkil qiladi. Xdkikiy xarajatlar esa
   

475600 &, demak salbiy ogish 35600 &. U ish xaki stafaqat kasi bo‘yicha ogish (11600 &) faqat mehnat unumdorligi bo‘yicha orish (24000 &) dan iborat.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha orish
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha ogishlar materiallar bo‘yicha umumiy ogishlar faqat mehnat bo‘yicha umumiy ogishlar kabi hisoblanadi. 2.1. misolda Mahsulot ishlab chiqarish 11000 donani tashkil etadi, o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar bo‘yicha me’yoriy ogish 1 dona Mahsulotga 10 &. Shu tarika o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga me’yoriy ishlab chiqarish xarajatlari - 110000 &. Haqiqiy o‘zgarufaqat chan ustama- sarflar 114000 & ni tashkil kildi. Ya’ni salbiy ogish - 4000 &. Ogish formulasi kuyidagicha:
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha umumiy ogish - bu me’yoriy (SC) faqat haqiqiy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar (AS) o‘rtasidagi farqdan iborat, yoki SC-AC
Odatda o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar sarflangan mehnat soatga yoki mashina-soatga karab o‘zgarishini narzarda tutishadi. O‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha umumiy ogishni kuyidagi bir xil yoki ikkala sabab keltirib chiqarishi mumkin:

• 
  Xdkikiy xarajatlar smetada kursatilgan xarajatlardan oshib ketganda sodir bo‘ladigan narx bo‘yicha ogish;
  
• 
  ^akikatda sarflangan ish soati faqat mashina faqatqti miqdori me’yorga muvofiq ishlab chiqarishga sarflanishi lozim bo‘lgan soatlar miqdoridan farq kilganda miqdor bo‘yicha ogish.
  

Bu sabablar 2.1. namunada kursatilgan ikki kichik ogish: o‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha ogish faqat samara bo‘yicha o‘zgarufaqat chan ustama sarflar ogishi mafaqat judligini izoxlaydi.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ogish
Haqiqiy ustama sarflarni smetaga kiyoslash uchun o‘zgarufaqat chan smeta zarur bo‘ladi. 2.1. misolda o‘zgarufaqat chan ustama sarflar sarflangan mehnat-soatga bog‘liq ligi nazarda tutilgani sababli smeta xuddi shunga asosan o‘zgarufaqat chan hisoblanadi. (4-bobda biz sarflangan faqat olingan mablagni hisobga olganda smetani o‘zgartiradigan yondashufaqat ni mufassal ko‘rib chikamiz). Xdkikiy o‘zgarufaqat chan ustama xarajatlar 114000 & ni tashkil qiladi, buning uchun 58000 soat-mehnat sarflangan. Faollikning bunday darajasi uchun 116000 yefaqat ro miqdorida o‘zgarufaqat chan ustama sarf xarajat kilinishi lozim. Har soat 2 &dan 58000 soatdan foydalanilganda shunday bo‘ladi. Natija 2000 & ijobiy ogishdir. Agar sarf qilingan 58000 soat mehnat uchun smetadagi faqat xakikatda qilingan ustama sarflar solishtirilsa, samaradorlik elementa (miqdor) ushbu ogishdan chitsarib yuborilganiga biz kafil bulamiz. Bu Ushbu ogishning sababi o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga smeta faqat xdsikiy xarajatlarning mos kelmaganligini bildiradi. Ogish formulasi kuyidagicha:
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ogish xakikatda sarflangan soat-mehnat uchun smetada kursatilgan o‘zgarufaqat chan ustama sarflar (BFFAQAT O) bilan haqiqiy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar (AFAQAT O) o‘rtasidagi farqka tengdir yoki
BFFAQAT O-AFAQAT O
Ehtimolli sabablar.
O‘z moxiyati jihatidan o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ogish unchalik muhim emas. Bu ogishii ma’nosi jihatidan har kanday taxlil qilish o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning har bir aloxida moddasi bo‘yicha haqiqiy xarajatlarni smetada kursatilgan xarajatlarga kiyoslashni talab qiladi.
Smetadagi miqdor o‘zgarufaqat chan xarajatlarning har bir moddasi bo‘yicha kutilayotgan narxlar faqat iste’mol darajasiga muljallangan. Bu omillarning har kanday kushilishi ehtimol. Masalan, bilfaqat osita material sarflari smetadagidan Ko‘p bo‘lsa, farqini bilfaqat osita materiallar narxining oshganligini materiallarning iste’mol qilish Ko‘payganini faqat boshqa larni sabab kilib kursatish mumkin. Xu idi shu kabi o‘zgarufaqat chan bilfaqat osita mehnat xarajatlari xam ish xaki stafaqat kasining o‘zgarishi yoki mehnat unumdorligining o‘zgarishi tufayli smetadagi xarajatlardan farq qilishi mumkin. Narx faqat miqdor bo‘yicha bu o‘zgarishlar shu bobda mehnat faqat materiallar sarfi to‘g‘risida gapirganimizda karab chikilgan sabablar bilan sodir bo‘lishi mumkin. Xuddi shu kabi ekspluatatsiya (ishlatish) xarajatlari, energiyaga sarflar faqat boshqa lar narx bo‘yicha xam iste’mol hajmi bo‘yicha xam o‘zgarishi mumkin. Demak, ogishlarni har kanday mazmunan talkin qilish xarajatlarning ayrim moddalariga karatilishi lozim. Agar siz 2.6 namunada keltirilgan natijalar turrisidagi hisobotga e’tibor bersangiz, o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha 2000 & orish xarajatlarning ayrim moddalar bo‘yicha taxlil qilinganini kuramiz.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarini samaradorlik bo‘yicha orishi.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha orishi yo‘z beradi, chunki 11000 dona tofaqatr ishlab chiqarish uchun 58000 soat ish faqatqti sarflangan, reja bo‘yicha esa 55000 soatdan ortik sarflanmasligi kerak edi. Ya’ni kushimcha 3000 soat talab qilingan. O‘zgarufaqat chan ustama sarflar ish faqatqti sarflanishiga bog‘liq bo‘lgani sababli 6000 & (har soati 2 & dan 3000 &) miqdorida kushimcha o‘zgarufaqat chan ustama sarflar faqat ujudga keladi. Orish formulasi kuyidagi kurinishda bo‘ladi:
O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha orishi. X,isobot dafaqat rida me’yoriy soat (SH) bilan xakikatda sarflangan soat (AN) o‘rtasidagi farqni me’yoriy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar (SR) ga Ko‘paytirilgani,yoki
(SH-AH)xSR
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar Mahsulotga ketgan mehnat soat mifaqat doriga bog‘liq deb taxmin qilishsa, ogish mehnat unumdorligi bo‘yicha o‘xshash bo‘lishini yokingizda tuting. Demak, bu orishning paydo bo‘lish sababi xam mehnat unumdorligi bo‘yicha orish sababining o‘zidir. Siz yana 2.1. namunaga karasangiz, o‘zgarufaqat chan sarflarga xarajatlar bo‘yicha orish (+ 2000 &) samaradorlik bo‘yicha o‘zgarufaqat chan sarflar orishi (- 6000&) bilan kushilib, o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning umumiy orishi - 4000 & ga teng bo‘ladi.
O‘zgarufaqat chan ustama sarflar mashina-faqatqti sarfiga bog‘liq deb taxmin kilinsa, bu o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orishni hisoblash uchun smetada aks ettirilishi kerak. O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha orishi oldin bayon qilingan usul bo‘yicha hisoblanadi, faqat mehnat-soati urniga mashina-soat qo‘llaniladi.
Materiallar faqat mehnat faqat ustama sarflar bo‘yicha
orishlar o‘rtasidagi o‘xshash lik
Materiallar, myoxnat uchun narx faqat miqdor bo‘yicha faqat o‘zgarufaqat chan ustama sarflar bo‘yicha ogishlarni hisobladik. Bu ogishlarni hisoblashdagi o‘xshash ^liklarni paykadingiz. Masalan, biz miqdor bo‘yicha ogishlarni (ya’ni materiallardan foydalanish, mehnat unumdorligi bo‘yicha orish faqat o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha orishi) me’yoriy miqdor (SQ) ishlatilgan resurslar haqiqiy miqdori (AQ) o‘rtasidagi farqni resurs birligiga me’yoriy narx (SP) ga Ko‘paytirish yo‘li bilan hisobladik. Miqdor bo‘yicha orish formulasini bunday ifodalash mumkin:
(SQ-AQ)xAP
Narx bo‘yicha orishlar (ya’ni materiallar narxi, ish xaki stafaqat kasi faqat o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orishlar) resurs birligiga me’yoriy (SP) faqat haqiqiy (AR) narx o‘rtasidagi farqni resursning xakikatda foydalanilgan mifaqat doriga (AQ) Ko‘paytirish yo‘li bilan disoblanadi. Narx bo‘yicha orishning formulasini duyidagicha ifodalash mumkin:
(SQ-AP)xAQ
formulani boshdacha bunday ifodalash mumkin (AQxSP)-(AQxAP)
e’tibor bering, bu formuladagi birinchi element (bunda AQ haqiqiy soatni bildiradi) haqiqiy ishlab chidarishni disobga olganda biz o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orishii hisoblash uchun foydalanadigan smetadagi o‘zgarufaqat chan ustama sarflarga tengdir. Sungi element ishlatilgan resurslarning xakidiy diymatidan iborat.
Shu sababli bu bobda aytilgan narx bo‘yicha faqat middor bo‘yicha ogishlarni yuqorida bayon dilingan formuladan foydalanib hisoblay olamiz. Shu bobda oldinrod bayon dilingan narx faqat middor bo‘yicha yadka ogishlar uchun formula anid ogishlarning o‘ziga xos tomonlarini aks ettirish faqat sizga butun e’tiboringizni dar bir orishning asosiy diymatiga daratishingizga imkon berish uchun boshda simfaqat ollar bilan orishni hisoblashning o‘zidan iborat.
Doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ofhih
O‘zgarufaqat chan xarajatlarni disobga olish tizimida doimiy ishlab chidarish ustama sarflari pirofaqatrd madsulotlarning tannarxi bo‘yicha tadsimlanmaydi. Buning urniga doimiy ustama sarflarning butun hajmi shu dafaqat rda faqat ujudga delgan xarajatlarga chidarib yuboriladi. Doimiy ustama sarflar ishlab chidarish dajmi o‘zgargan takdirda dam o‘zgarmay dolafaqat eradi, lekin boshda omillar ta’sirida o‘zgarishi mumkin, deb faraz qilinadi. Masalan, narx darajasining ortishi doimiy ustama sarflarning usishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shunday dilib, doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ofhih smetadagi faqat haqiqiy doimiy ustama sarflar o‘rtasidagi fardni bildiradi. Ofhih formulasi bunday:
Smetadagi doimiy ustama sarflar haqiqiy doimiy ustama sarflardan kam yoki
BFO - AFO
2.1. misolda smeta doimiy ustama sarflar 440000 &ni tashkil etadi, haqiqiy doimiy ustama sarflar 238000 & dan iborat. Demak, doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orish 2000 &ni tashkil qiladi. Xdkikiy doimiy ustama sarflar smetadan kam bo‘lgan barcha xollarda orish ijobiy bo‘ladi. Doimiy ustama sarflarning umumiy ogishi o‘z moxiyati jihatidan Ko‘p axborot bermaydi. Bu orishning har kanday moxiyatan taxlili doimiy ustama sarflarning har bir moddasi bo‘yicha haqiqiy xarajatlarni smeta xarajatlari bilan kiyoslashni talab qiladi. Farqini menejerlar ish xakini Ko‘paytirish yoki boshqa rufaqat chi xodimlar sonining Ko‘payishi kabi turli sabablarga utkazish mumkin. Faqat sarflarning ayrim kiyoslab faqat ogishlarning sabablarini aniqlab, bu ogishlarni nazorat qilish mumkinligi yoki nazorat kilib bulmasligini aniqlash mumkin. Odatda bu nazorat kilinmaydigan ogishdir.
Sotish bo‘yicha ogishlar
Sotish bo‘yicha ogishlar sotish natijalarini taxdil qilish uchun ishlab chiqarish chiqimlari uchun qo‘llanilgan usul bilan foydalanilishi mumkin. Sotish bo‘yicha ogishlarni hisoblashning farq qiladigan jihati shundaki, ular sotishdan olingan pul orkali emas, balki foyda yoki xarajatlar qoplanishidan kolgan daromad bilan ifodalanadi. 2.2. misolni karab chikaylik.
2.2. - Misol
Kompaniya uchun sotishning smeta hajmi 100 donani tashkil etadi, Mahsulotning har donasi 11 & turadi. Haqiqiy sotish hajmi 120 dona faqat har donasi 10 & bulib, 1 dona Mahsulotga haqiqiy chiqim 7 &.
Kurinib turibdiki, orish sotishdan olingan pul asosida hisoblanadigan xollarda sotishdan smeta tushumini (1100 &) haqiqiy tushum (1200 &) bilan siyoslash zarur. Bundan 100 & ijobiy orish kelib chikadi. Biroq bunday hisoblashda sotishning foydaga ta’siri inobatga olinmaydi. Xarajatlarni qoplashdan kolgan smeta daromad 400 & ni tashkil etadi, bu Mahsulot birligiga 4 & bo‘yicha 100 donadan iborat, ammo qoplanishdan keyingi haqiqiy daromad 360 & ni tashkil qiladi, bu bir donasi 3 & 120 dona tofaqatrdan iborat, demak 40 & salbiy orish kurinib turibdi. 2.2 Misol urganilsa, sotish narxi tushib ketgani faqat bu sotishning umumiy hajmi ortishiga xamda umumiy foydaning kamayishiga olib kelganini kurish mumkin. Sotishdan maqsad foydaning umumiy hajmiga yaxshi ta’sir kursatishdir. Shu sababli foyda yoki xarajatlarni qoplashdan kolgan daromad orkali ifodalangan sotish natijalarini kiyoslash yo‘li bilan ma’nolirok bahoni olish mumkin bo‘ladi.
Yodda tuting, me’yoriy hisob tizimida okishlarni hisoblash uchun foyda (sotish narxi minus Mahsulot birligiga umumiy ishlab chiqarish chiqimlari) qo‘llaniyadi. O‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimida esa orishlarni hisoblash uchun qoplashdan kolgan daromad (sotish narxi minus Mahsulot birligiga o‘zgarufaqat chan ishlab chiqarish chiqimlari qo‘llaniladi).
2.1. misoldagi ma’lumotlarni olib, sotish bo‘yicha orishlarni hisoblab kuraylik.
Sotish bo‘yicha umumiy orish
O‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisoblash tizimi qo‘llanilayotgan joylarda sotish bo‘yicha umumiy orish sotishdan olingan tushum qoplashdan smeta faqat haqiqiy daromad o‘rtasidagi farqga ta’sirini belgilab beradi. 2.1. misolda qoplashdan smeta daromadi 528000 &ni tashkil qiladi. Bu 12000 birlikka teng smeta sotish hajmi Mahsulot birligi uchun 44 & doplash daromadidan kelib chidadi. Bu 11000 dona haqiqiy sotish dajmiga taddoslanadi. Chunki sotishdan kelgan tu shum sotilgan madsulot middori faqat madsulot birligi nardi bilan anidlanadi, madsulot birligiga ishlab chidarish chidimlari bilan anidlanmaydi, sotishdan haqiqiy tushumdan sotilgan madsulotning haqiqiy tannarxi emas, baldi me’yoriy tannarx chegirib tashlanadi. Sotish bo‘yicha umumiy ogishii anidlash uchun doplashdan haqiqiy daromadni disoblash duyidagicha bo‘ladi.
Sotishdan (11000 dona madsulotning dar bir
donasini 112 &dan) haqiqiy tushum - 1232000 &
Sotilgan madsulotning me’yoriy tannardi
(11000 dona 66 & dan) 726000 &
Krplashdan haqiqiy daromad 506000 &
Sotish bo‘yicha umumiy ogishni disoblash uchun doplashdan doladigan smeta daromadni (528000 &) haqiqiy daromad (506000 &) bilan diyoslaymiz. Bundan 22000 & salbiy ogish delib chidadi, chundi doplashdan haqiqiy daromad smetada ko‘rsatilganidan dam. Ogishni disoblash uchun formula duyidagicha:
Sotish bo‘yicha umumiy ogish doplashdan haqiqiy (AS) faqat smeta (FAQAT S) daromad (iddalasi dam sotilgan madsulot birligi me’yoriy tannarxi asosida disoblangan) o‘rtasidagi fardda teng yoki AS-FAQAT S
Doplashdan smeta faqat haqiqiy daromadni disoblash uchun me’yoriy xarajatlarni dullanish ishlab chidarish ogishlari sotish bo‘yicha ogishlarni bo‘zmasligini dafolatlaydi. Krplashdan daromadlarni disoblash chogida me’yoriy xarajatlardan foydalanish natijasida sotish bo‘yicha ogishlar fadat sotish bilan boglid omillarni, ya’ni sotish narxiga faqat sotilgan madsulot middoriga boglid bo‘lgan omillarni ade ettiradi, deb ishonch bilan ayta olamiz. 2.1. raemda sotish bo‘yicha umumiy ogishni iddita chidim ogishga: Sotish narxi
bo‘yicha orish faqat sotish hajmi bo‘yicha ogishga ajratish mumkinligi kursatilgan.
Sotish narxi bo‘yicha orish
2.1. Misolda xatsisiy sotish narxi 112 &, smeta narxi esa 110 &. Mahsulot birligiga me’yoriy xarajatlar 66 & bo‘lganda sotish narxining o‘zgarishi soplashdan daromad Mahsulot birligidan keladigan daromadning 44 & dan 46 & ga yetishiga olib keldi. Sotishning xatsisiy hajmi 11000 dona bo‘lgani uchun sotish narxining ortishi soplashdan daromad 11000 marta Ko‘payishini bildiradi, bundan sotish narxi bo‘yicha 22000 & orish kelib chitsadi. Orishni hisoblash uchun formula suyidagicha:
Sotish narxi bo‘yicha orish soplashdan xatsisiy (AM) faqat me’yoriy (SM) o‘rtasidagi farsni (Ikkalasi xam Mahsulot birligiga me’yoriy xarajatlarga asoslangan) sotishning xatsisiy hajmiga (AFAQAT ) Ko‘paytiriliganiga teng yoki
AM - SM x AFAQAT
Sotish hajmi bo‘yicha orish
Sotish hajmidagi o‘zgarishning soplashdan smeta faqat xatsikiy daromad o‘rtasidagi farssa ta’sirini anislash uchun smetadagi sotish hajmini sotishning xatsisiy hajmiga solishtirishimiz l ozim. Sotishning smeta hajmi 12000 donani tashkil etadi, xatsisiy hajmi esa 11000 dona. Sotish hajmi kamayishining foydaga ta’sirini anislash uchun biz 1000 donani soplashdan me’yoriy daromad 44 & ga Ko‘paytirishimiz lozim. Bunda 44000 & salbiy orish ma’lum bo‘ladi.
Krplashdan me’yoriy daromadni sullanish (sotishning me’yoriy narxi minus me’yoriy chitsimlar) hisoblash chogida sotishning me’yoriy narxidan foydalanishni faqat xatsisiy sotish narxining xech sanday o‘zgarishi sotish hajmi bo‘yicha ogishga ta’sir silmasligini
kafolatlaydi. Ogishlarni hisoblash uchun formulaning kurinishi bunday:
Sotish hajmi bo‘yicha orish sotishning xadidiy (AFAQAT ) faqat smeta (BFAQAT ) hajmi o‘rtasidagi fardni doplashdan me’yoriy daromadga (SM) dupaytirilganiga tent yoki
(AFAQAT - BFAQAT ) x SM
Sotish bo‘yicha ogishlarni anglashdagi qiyinchiliklar
Sotish narxi bo‘yicha 22000 & ijobiy orish sotish hajmi bo‘yicha 44000 & salbiy orish bilan sotish bo‘yicha 22000 & ga tent umumiy salbiy orishni ko‘rsatadi. Sotish bo‘yicha umumiy orishni sotish narxi bo‘yicha otishga faqat sotish hajmi bo‘yicha ogishga ajratishdan xech danday foyda yo’qligi to‘g‘risida baxslashish mumkin, chundi sotish narxining o‘zgarishi sotish hajmiga ta’sir qilishi shubxasiz. Demak sotish narxi bo‘yicha ijobiy orish sotish hajmi bo‘yicha salbiy orish bilan fidran boglid faqat adsincha. Sotish narxi oshib borsa, Mahsulotning smeta hajmidan sotish imdbni bulmaydi.
Sotish bo‘yicha ogishlardagi boshda muammo shudi, orish tashdi omillar sababli paydo bo‘lishi mumkin faqat uni firma nazorat dila olmaydi. Masalan, sotish narxinining damayishi radobatchilar narxi o‘zgarishiga jafaqat oban dilingan haradatlar natijasi bo‘lishi mumkin. Ikkinchi tomondan, sotish narxining xam, sotish hajmining xam o‘zgarishi smeta to‘zish chogida oldindan bilish mumkin bo‘lmagan idtisodiy tanazzulning natijasi bo‘lishi mumkin. Ishlab chidarish ogishlariga tashdi omillar duchli ta’sir dila olmaydi, shu sababli ularga duprod e’tibor beriladi. Nima bo‘lganda x,am sotish bo‘yicha ogishlar bizga foydali axborot beradi, bu axborot smeta foydasini xadidiy foydaga muvofiqlashtirish imkonini beradi. Lekin faoliyat natijalarini nazorat qilish faqat baholash maqsadlari uchun bozorning xadidiy ulushini har bir Mahsulot bo‘yicha rejaga diyoslash afzaldir.
Bundan tashdari bozorning rifaqat ojlanishini ko‘zatib borish faqat o‘z sotish narxlarini radobatchilarning narxlari bilan diyoslash lozim bo‘ladi.
Smetadagi faqat xadidiy foydani muvofiqlashtirish
Firmaning raxbarlari uchun xadidiy foyda nima uchun smetada belgilanganidan fard qilishini bilish dizidarlidir. Sotish bo‘yicha faqat ishlab chidarish bo‘yicha ijobiy ishlab chidarish ogishlarni smeta foydasiga dushib, sungra salbiy ogishlarni chidarib tashlab, 2.2. namunada ko‘rsatilgan smeta faqat xadidiy foydaning moslashtirilganini olish mumkin (radamlar 2.1 misoldan olingan).
2.1. Misol Sigma Ltd dompaniyasi bir turdagi tofaqatr ishlab chidaradi. Texnologiya jarayoni bir operatsiyadan iborat faqat faoliyat bir ma’suliyat mardazi tomonidan boshdariladi. Amalda dompaniyalarning dupchiligi dun turdagi Mahsulotlarni ishlab chidaradi, bu esa operatsiyalar turli bulinmalarda bajarilishini talab qiladi. 2.2. Namunada keltirilgan smetadagi faqat xadidiy foydani muvofiqlashtirish faqat yodomosti odatda barcha ma’suliyat mardazlari uchun orishlar bo‘yicha hisobotdir. Shu tariqa moslashtirish bo‘yicha faqat edomost yuqori raxbarlar uchun xadidiy foyda smetadagi foydadan fardining asosiy sabablarini tushuntirib beradi.
Namuna 2.2
O‘zgarufaqat chan me’yoriy xarajatlarni anidlash tizimi uchun smetadagi faqat xadidiy

foydani muvofiqlashtirish