Standart-kosts usulining moxiyati faqat imkoniyatlari
Download 279.18 Kb.
|
KAMOL
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisoblash faqat o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimlari
- Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar bo‘yicha ogishlar
- Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha
- Ehtimolli sabablar
- Doimiy ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha ogitpi
- Ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha
- Doimiy ustama sarflarning
- Xarajatlarni to‘la me’yoriy aniqdash tizimi uchun smeta faqat haqiqiy foydani moslashtirish
- Ish natijalari to‘g‘risidagi hisobotlar
Ishlab chiqarish ustama sarflari bo‘yicha ogish: Doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha 2000 O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga Xarajatlar bo‘yicha + 2000 69300 218700 Samaradorlik bo‘yicha o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning ogishi - 6000 - 2000 Haqiqiy foyda Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisoblash faqat o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimlari Buxgalteriya hisobi faqat hisobotlar standartlari (SSAP 9) byo‘lleteniga muvofiq tashki moliyafaqat iy hisobot maqsadlari uchun kompaniya zaxiralarni ishlab chiqarish chiqimlarini to‘la hisobga olish tizimi bo‘yicha baholashi lozim. Yani doimiy ustama sarflar pirofaqatd Mahsulotga utkazilishi faqat yakun chiqarish chogida tannarxga kiritilishi lozim. O‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimida doimiy ustama sarflar pirofaqatrd Mahsulotga utkazilmaydi. Buning urniga doimiy chiqimlarning umumiy summasi (miqdori) bu sarflar paydo bo‘lgan dafaqat rning moliyafaqat iy natijalariga hisobdan chiqariladi. Dafaqat r doimiy ustama sarflari 100 000 & tashkil etgan faqat shu dafaqat rda 10 000 dona tofaqatr ishlab chiqarilib, shundan 5000 donasi sotilib, 5000 donasi zaxirada kolgan faqatziyatni ko‘rib chikaylik. O‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobga olish tizimida 100 000 funt sterlingdan iborat doimiy ustama sarflar shu dafaqat rning chiqimlariga chiqimlariga yoziladi faqat hisobdan chiqariladi. Xarajatlarni to‘la hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar birlashtiriladi faqat pirofaqatrd Mahsulotga har donasiga 10 & dan (100 000 &\ 10 000 dona) taksimlanadi. Shu bois 50000 & ustama sarflar shu dafaqat rning chiqimlari sifatida hisobdan chiqariladi faqat 50000 & tayyor Mahsulotlar zaxiralarining tannarxiga kushiladi. Demak, o‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisobga olish tizimi asosida hisoblangan foyda xarajatlarni to‘la hisobga olishga asoslangan 50000 & ga nisbatan farq qiladi. Dafaqat rda ishlab chiqarish hajmi faqat sotish hajmi mos kelmasa, foyda turlicha bo‘ladi. Zaxiralar harakati bulmasa faqat ishlab chiqarilgan Mahsulotning xammasi sotilsa, foyda mos keladi. Zaxiralar harakati ta’sirini yukka chiqarish uchun 2.1. misolda ishlab chiqarish sotish hajmiga tent deb faraz qilingan. Tashki hisobot xarajatlarni to‘la hisobga olish tizimi asosida to‘zilishi lozimligini aytdik. Biroq, ichki hisobot maqsadlari uchun foyda kiska mo‘qdat oraligida baholangan paytda o‘zgaRUfaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobot tizimining qo‘llanishning ahamiyati bor (xarajatlarni hisobga olish tizimini tanlash chogida kanday omillarni hisobga olish lozimligini bilish uchun, karang, Druru, 1992, 8-bet). Biz o‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisobga olish tizimidan foydalanilganda faqat ujudga kel adigan ogishlarni karab chikdik. Xarajatlarni to‘la hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar bo‘yicha yana bir ogish yo‘z beradi. Bu ogish hajm bo‘yicha ogish deb yuritiladi. Bundan tashqari, sotish bo‘yicha ogishlar qoplangan daromad orkali emas, balki 1yaxsulot birligiga foyda orkali ifodalanishi lozim. Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar bo‘yicha ogishlar Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflarning reja bo‘yicha darajasi bir yillik smeta doimiy ustama sarflarini ishlab chiqarishning bir yillik smeta darajasiga taksimlash yo‘li bilan belgilanadi.IV 2.1 Misol asosida bir yillik smeta doimiy ustama sarflar 880000 & (har oyda 240 000 & ni tashkil etadi, ishlab chiqarishning yillik smeta darajasi 144000 donani tashkil etadi, deb faraz qilaylik. Mahsulot birligiga doimiy ustama sarflar stafaqat kasi kuyidagicha hisoblanadi: Smeta doimiy ustama sarflari (2 880 000 &) Smetadagi ishlab chiqarish (144 000 dona) = = 1 dona Beta Mahsulotiga 20 & Oldin Ko‘p xollarda firma bir xildan ortik Mahsulot ishlab chiqargani ta’kidlangan edi. Turli tofaqatrlar ishlab chiqarilgan takdirda ishlab chiqarish hajmini me’yor-soatga aylantirish l ozim. 2.1. Misolda bir dona Beta tofaqatr ishlab chiqarish uchun 5 mehnat-soat talab kilinadi. Demak me’yor-soatda smetadagi ishlab chiqarish 720 000 soatni (144 000 x 5 soat) tashkil qiladi. Ishlab chiqarish me’yor-soatiga doimiy ustama sarflar stafaqat kasi: Smetadagi doimiy ustama sarflar (2 880 000 &) Smetadagi me’yor soat (720 000) = = bir me’yor soatga 4 & ga teng Bir dona Beta tofaqatr ishlab chiqarish uchun zarur bo‘ladigan soatlar miqdorini 1 s 4 & ga Ko‘paytirib, bir dona Beta tofaqatr uchun 20 & doimiy ustama sarfni (5s x 4) aniqlaymiz. Shu bobning oxiriga kadar ishlab chiqarish hajmi sarflangan me’yor-soat bilan ifodalanadi. Aytaylik, butun yil dafaqat omida ishlab chiqarish bir maromda bo‘lishi kutilmokda. Bir oyda ishlab chiqarishning smeta hajmi 12000 dona yoki 60 000 me’yoriy soat. Rejalashtirish boskichida 60 000 mehnat- soat (12000 x 5 s) sarflash ko‘zda tutiladi, chunki kompaniya samaradorlik darajasi uchun smeta to‘zmokda, samaradorlik darajasi esa Mahsulot ishlab chiqarishga me’yoriy chiqimlar bilan aniqlanadi. Shu sababli sarflanadigan smeta-soat (ya’ni sarflanadigan me’yoriy- soat ishlab chiqarishning smeta-soatiga, ya’ni rejalashtirish boskichidagi me’yoriy-soatga teng bo‘ladi. Lekin xakikatda sarflangan soatlar ishlab chiqarishning haqiqiy me’yor-soatidan farq qilishi / • (/ mumkin. 2.1. Misolda xakikatda sarflangan mehnat-soat 58000 ni tashkil etadi faqat xakikatda 55 000 me’yor-soat ishlangan. Xarajatlarni to‘la hisoblash tizimida 220 000 & doimiy ustama sarflar (1 soatga 4 & me’yoriy stafaqat ka bo‘yicha ishlab chiqarishga 55 000 me’yoriy soat) may oyida tayyor Mahsulot hisobiga utkaziladi. Xdkikiy doimiy ustama sarflar 238 000 & ni tashkil etdi. Demak 18 000 & tayyor Mahsulot hisobiga chiqarib yuborilmagan. Boshqa cha aytganda, doimiy ustama sarflarning bir qismi qoplanmagan. Pirofaqatrd Mahsulotga utkazilgan doimiy ustama sarflar haqiqiy ustama sarflardan ortib ketgan takdirda doimiy ustama sarflar ortigi bilan qoplangan bo‘ladi. Doimiy ustama sarflarning to‘la qoplanmasligi yoki ortigi bilan qoplanishi shu dafaqat r uchun doimiy ustama' sarflar bo‘yicha umumiy ogishdir. Doimiy ustama sarflar bo‘yicha umumiy ogishlarni hisoblash formulasi mehnat faqat materiallar bo‘yicha umumiy ogishlarni hisoblash formulasiga o‘xshash bulib, u kuyidagi kurinishda: Doimiy ustama sarflar bo‘yicha umumiy ogish me’yoriy (SC) faqat ishlab chiqarishning haqiqiy ustama sarflari (AS) o‘rtasidagi farqka teng, yoki SC (220 000 &) - AS (238 000 &) = 18 000& Esda tuting, haqiqiy ishlab chiqarishga me’yoriy xarajatlarni ishlab chiqarish hajmini chiqarilgan Mahsulotga me’yoriy soatni baholash yo‘li bilan (55000 s x 1 soatga 4 &) yoki Mahsulot birligiga Ko‘paytirish yo‘li bilan (11000 dona x har donaga 20 &) hisoblash mumkin. Doimiy ustama sarflarni to‘la qoplamaslik yoki ortigi bilan qoplash (ya’ni doimiy ustama sarflar bo‘yicha ogish) shuning uchun faqat ujudga keladiki, doimiy ustama sarflarni taksimlash stafaqat kasi smetadagi doimiy ustama sarflarni smetadagi ishlab chiqariladigan Mahsulotga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanadi. Agar xakikatda tayyorlangan Mahsulot yoki doimiy ustama sarflar smetada belgilanganidan farq kilsa, u xolda doimiy ustama sarflarni to‘la qoplamaslik yoki ortigi bilan ko plat paydo bo‘ladi. Boshqa cha aytganda, doimiy ustama sarflarni to‘la qoplamaslik yoki ortigi bilan qoplash kuyidagi sabablar bilan paydo bo‘lishi mumkin: doimiy ustama sarflar bo‘yicha orish haqiqiy doimiy ustama sarflar (238000&) smeta xarajatlaridan (240000 &) farq kilgan takdirda paydo bo‘ladi; doimiy ustama sarflarning hajm bo‘yicha orishi xdkikiy doimiy ishlab chiqarish hajmi smetadagi hajmdan farq kilganda paydo bo‘ladi. Doimiy ustama sarflar bo‘yicha orish o‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisobga olish tizimida xam hisoblab chiqariladi. Doimiy ustama sarflar bo‘yicha 2000 & ijobiy orish turrisida shu bobda oldin gapirgan edik. Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish faqat zaxiralar xarajatlarni to‘la hisobga olish asosida baholanganda paydo bo‘ladi. Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish Bu orish doimiy uStama sarflar bo‘yicha umumiy orishning haqiqiy ishlab chiqarish hajmi smetadagi ishlab chiqarish hajmiga mos kelmasligi bilan izoxlanadigan qismini kursatadi. 2.1 Misolda doimiy ustama sarflarning 1 soatga 4 & ga teng me’yoriy stafaqat kasi bir oyda o‘rtacha 60 000 me’yoriy soat sarflash asosida x,isoblangan. Faqat xdkikiy ishlab chiqarish me’yoriy soati 60 000 soatni tashkil etgan takdirdagina bir oyda 240 000 & smeta doimiy ustama sarflari aniq qoplanadi. Biroq xakikatda ishlab chiqarilgan Mahsulot faqat 55 000 me’yoriy soatni tashkil etdi. Xdkikiy ishlab chiqarish smetadagidan 5 000 me’yoriy soat kamligi faktining o‘zi 20 000 & (5000 soat x har soati 4 &) doimiy ustama sarflarning qoplanmay kolishiga olib keladi. Orish formulasi kuyidagicha kurinishda bo‘ladi: Doimiy ustama sarflarning hajmi bo‘yicha orish dafaqat ridagi haqiqiy (AR) faqat smetadagi ishlab chiqarish hajmi (FAQAT R) o‘rtasidagi farqni doimiy ustama sarflarning me’yoriy stafaqat kasiga (SR) Ko‘paytirilganiga teng yoki (AR - FAQAT R) x SR Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha ogish doimiy ustama sarflar kiska mo‘qdatli dafaqat rdagi ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq emasligi faktini aks ettiradi. Xdkikiy ishlab chiqarish hajmi smetadagidan kam bo‘lgan xollarda ishlab chiqarishga utkazilgan doimiy ustama sarflar hajmiga smeta doimiy ustama sarflaridan kam bo‘ladi faqat doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish salbiy tu yeda bo‘ladi. Faqat aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish hajmi smetadagidan Ko‘p bo‘lsa, doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish xamisha ijobiy tu yeda bo‘ladi. Mukarrar chiqimlar. 5000 me’yoriy soat haqiqiy ishlab chiqarish smetadagidan kamligini kursatadigan axborot menejer uchun foydalidir, lekin bu rakamni doimiy ustama sarflar stafaqat kasiga taksimlashdan ma’no yuk, chunki doimiy ustama sarflar so‘zsiz bo‘ladigan, ya’ni mukarrar chiqimlardir. Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha 20000 & orish harakatsiz turgan iShlab chiqarish kufaqat faqattlariga sarflarni aks ettirmaydi, chunki xech deganda kiska mo‘qdatli dafaqat rda ishlab chiqarish hajmi kiskarsa doimiy ustama sarflar o‘zgarmaydi. Yukotilgan ishlab chiqarish hajmining qiymati (firma kam Mahsulot chiqarishdan kancha yutkizgan) firmada ishlab chiqarilmay kolgan Mahsulotga talab paydo bo‘lgandagina ma’lum bo‘ladi. Bunday faqatziyatda yukotilgan ishlab chiqarish hajmidan sarflarni kam ishlab chiqarish sababi qoplanishdan olinmay kolgan daromad orkali baholashning ahamiyati bor. (Horngren, 1978). Bu yondashufaqat ni 4-bobda ko‘rib chikamiz. Ehtimolli sabablar Ishlab chiqarish hajmidagi o‘zgarishlar ishlab chiqarayotgan tofaqatrlarga talabning o‘zgarish, mehnat nizolari, materiallar етишмаслиги, ишлаб чикариш жадвали яхши тузилмагани, uskunalarning sinishi, mehnatning unumsizligi faqat Mahsulot sifatining pastligi sababli bo‘lishi mumkin. Shu omillarning ba’zilari ishlab chiqarish faqat sotish bulimlari tomonidan nazorat kilinishi mumkin, boshqa lari esa menejerlarning ishiga bog‘liq emas. Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish (20000 &) doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha ijobiy orish 22000 (2000 &) ga kushilsa, natija doimiy ustama sarflar bo‘yicha umumiy salbiy orish (18000 &) ga teng bo‘ladi. Shuningdek doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orishni ikki ogishga: doimiy ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha ogishiga faqat doimiy ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha ogishga ajratish mumkin. Doimiy ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha ogitpi Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish sabablarini anislamokchi bo‘lsak, o‘zimizdan nima uchun haqiqiy ishlab chiqarish hajmi smeta hajmidan'farq qiladi, deb surashimiz kerak. Bunga mehnat unumdorligi rejalashtirilganidan kamligi sabab bo‘lishi ehtimol. Xakikatga sarflangan mehnat soat 58000 ni tashkil kildi. Natijada biz 58000 me’yoriy-soat sarf bo‘lishini kutishimiz mumkin, lekin amalda faqat 5500 me’yoriy-soat sarflanib, Mahsulot chiqarildi. Boshqa cha aytganda, me’yoriy-soatda Mahsulot ishlab chiqarish rejadagidan 3000 soat kam buldi. Agar mehnatdan samarali foydalanilganda edi, kushimcha 3000 soat sarflangan bulardi faqat bu kushimcha 12000& doimiy ustama sarfga (1 me’yoriy soat 4 & dan 3000 soat) olib kelgan bulardi. Demak mehnatning samarasizligi haqiqiy ishlab chiqarish hajmi smetadagidan nima uchun kamligi sabablaridan biridir. Orish formulasi kuyidagicha: Ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha orishi Mahsulot ishlab chiqarishning me’yoriy soati (SH) faqat shu dafaqat rda sarflangan haqiqiy soat (AN) o‘rtasidagi farqning me’yoriy doimiy ustama sarflar stafaqat kasiga (SR) Ko‘paytirilganiga tengdir, yoki (SH - AN) x SR Bu orishning mazmuni mehnat samaradorligini baholashda faqat mehnat unumdorligi bo‘yicha ogishga o‘xshash ligida ekanini sezgan bo‘lishingiz kerak. Demak, bu orishning sababi mehnat unumdorligi bo‘yicha orish uchun oldin bayon qilingan sababga o‘xshash dir. Bu orish doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orishning bir qismi bo‘lgani uchun uni doimiy ustama sarflar stafaqat kasiga taksimlashdan xamon ma’no yuk, shu bone doimiy ustama sarflar mukarrar chiqimdir. Umumiy ustama sarflar mehnat unumdorligiga bonyaik emas. Bu orishni qoplashdan olinmay kolgan daromad orkali baholash yaxshirok bulur edi, bu sotishning yukolgan hajmi bilan izoxlanadi. Ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha orittti Bu orish ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi smetadagidan farq qilishining ikkinchi ‘sababini izoxlaydi. Smeta sarflangan mehnat soat 6000 ni tashkil etadi, degan taxminga asoslangan, xakikatda esa 58000 soat sarflangan. 2000 soatdan iborat farq kompaniya rejadagi kufaqat faqattlardan foydalana olmasligini aks ettiradi. Agar biz 2000 soat samaradorlikning rejadagi darajasida foydalanildi, deb tasafaqat faqat ur qilaylik, 4 xolda kushimcha 2000 me’yoriy-soat sarflangan faqat 8000 & kushimcha ustama sarflar me’yor Mahsulot bilan qoplangan b ular edi. Demak ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha 8000 & orishi salbiydir. Ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha orishi kufaqat faqattlardan samarasiz (unumsiz) foydalanilganini kursatsa, ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha orishi ishlab chiqarish kufaqat faqattlaridan to‘la foydalanilmaganini kursatadi. Formula kuyidagicha: Ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha ogishi Mahsulot ishlab chiqarishga xakikatan sarflangan soatlar (AN) faqat smetadagi sarflanadigan soatlar (FAQAT N) o‘rtasidagi farqning me’yoriy doimiy ustama sarflar (SR) ning tassimlash stafaqat kasiga Ko‘paytirilganiga tengdir, yoki (AN - FAQAT N) x SR Rejalashtirilgan kufaqat faqattga erishishdagi omadsizlik turli sabablar bilan bo‘lishi mumkin. Uskunalarning sinishi, materiallarning yetishmasligi, ishlab chiqarish jadfaqatlining noturri to‘zilishi, mehnat nizolari faqat ishlab chiqarayotgan tofaqatrga talabning o‘zgarishi bularning xammasi ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha ogishiga sabab bo‘lishi mumkin. Yukorida bir necha bor aytilganidek, bu orishni kufaqat faqattlardan to‘la foydalanmaslik sababli faqat ujudga kelgan qoplashdan daromadning yukolishi orkali baholashning mazmuni bor. Doimiy ustama sarflarning orishi bo‘yicha xulosa Ustama sarflar xyjmining samaradorlik bo‘yicha orishi (12000&) salbiydir faqat ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha orishi (8000 &) xam salbiydir. Ikki orish kushiladigan bo‘lsa, ular doimiy ustama sarflarning hajm bo‘yicha (20000 &) ogishiga tengdir. 2.3. namuna doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish kufaqat faqattlar faqat samaradorlik elementlariga ajralishini kursatadi. Namuna 2.3 . Doimiy ustama sarflar hajmi ogishlarining taxlili
Xdkikiy ishlab chiqarish smetadan 50000 soat kam buldi faqat doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha salbiy ogish kosil qiladi. T^ufaqat faqatt bo‘yicha orish smeta bajarilmagani sabablaridan biri 2000 soat ishlab chiqarish kufaqat faqattidan foydalanmaslik ekanini kursatadi. Bundan tashqari, foydalanilgan 58000 soatdan faqat 55000 soatida Mahsulot chiqarildi. Demak, kufaqat faqattlardan foydalanishning samarasizligi smetadagi ishlab chiqarish hajmiga nima uchun erishilmaganini izoklab beradi. Doimiy ustama sarflar hajmi orishiii pul bilan ifodalash uchun doimiy ustama sarflar stafaqat kasidan (1 soat uchun 4&) foydalanish mumkin. 2.4. Namuna bobning shu bulimida kisoblantan ogishlarga yakun chiqaradi. Namuna 2.4. Doimiy ustama sarflar hajmi ogishlari bo‘yicha xulosalar Doimiy ustama sarflar hajmining umumiy orishi SC AC 22000 & - 238000 & - 18000 & Доимий устама сарфлар хажми буйича ориш (АР BP) SR 55000 SH - 60000 SH х 4& - 20000 & Doimiy ustama sarflarga BFO - AFO Xarajatlar bo‘yicha orish 240000 & - 238000 & , + 2000 & Устама сарфлар хажмининг Кувватлар буйича огиши (AH-BH)xSR (58000 - 60000)х 4& - 8000 & Ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha orishi (SH - AN) x SR (55000-58000) x 4 - 12000 & . misolda doimiy ustama sarflar meknat soat asosida pirofaqatrd Mahsulotga utkazilishini aytgan edik. Afaqat tomatlashtirilgan ishlab chiqarish bulimlarida doimiy ustama sarflar mashina-soat asosida pirofaqatrd Mahsulotga utkaziladi. Taksimlash bazasi sifatida mashina- soatdan foydalanilganda ishlab chiqarish hajmini me’yoriy mashina- soatda baholanadi faqat doimiy ustama sarflar bo‘yicha ogishlar mehnat- soatni mashina-soatga aylantirish yo‘li bilan kisoblanadi. Xarajatlarni to‘la kisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar pirofaqatrd Mahsulotga utkazilishini aytdik, bu jarayon doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha ogishni keltirib chiqaradi. Bu ogish chiqimlarni nazorat qilish nuktai nazaridan foydasizdir, lekin 6-bobda bu ogish foydani baholash uchun zarurligini kuramiz. An’anaga kura doimiy ustama sarflar bo‘yicha ofhiii hajmi 2 ta kichik ogishga: ustama sarflar hajmining samaradorlik faqat kufaqat faqattlar bo‘yicha ogishga ajratadi. Bu ogishlar nazorat maqsadlari uchun foydali axborotni ta’minlaydimi - bu baxsli masaladir. Zaxiralar o‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisoblash tizimi bo‘yicha baholangan paytda doimiy ustama sarflar pirofaqatrd Mahsulotga utkazilmaydi faqat shu bois doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha ogish yo‘z bermaydi. Biroq o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobga olish tizimida xam, xarajatlarni to‘la hisoblash tizimida xam doimiy ustama sarflarga xarajatlar ogishi paydo bo‘ladi. Xarajatlarni to‘la me’yoriy aniqdash tizimi uchun smeta faqat haqiqiy foydani moslashtirish Namunada smetadagi faqat haqiqiy foydani moslashtirish kursatilgan. Bu faqat edomOst o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimida qo‘llaniladigan moslashtirish faqat edomostiga uxshab ketadi, farqi shundaki, xarajatlarni to‘la hisoblash faqat edomostiga doimiy ustama sarflar bo‘yicha ogishni xam kiritiladi faqat sotish hajmi bo‘yicha ogishni qoplashdan daromad bo‘yicha emas, balki Mahsulot birligiga me’yoriy foyda bo‘yicha baholanadi. Yana 2.1. misolga murojaat qiladigan bo‘lsa, Beta tofaqatr bo‘yicha qoplashdan kolgan daromad bir dona Beta tofaqatrga 44 & ni tashkil etishini kuramiz. Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan foyda esa doimiy ustama sarflar chiqarib tashlangandan sung 24 & tashkil etadi. Smetadagi sotish hajmini xakikatdagi 1000 dona sotish hajmi o‘rtasidagi farqni me’yoriy foydaga Ko‘paytirib sotish hajmi bo‘yicha - 24000 & ogishni aniqlaymiz. Narx bo‘yicha ogish ikkala tizim uchun xam bir xilligiga e’tibor bering. Namuna 2.5.
Ish natijalari to‘g‘risidagi hisobotlar Ma’suliyat markazlarining menejerlariga samarali nazoratni amalga oshirish uchun ogishlarning muassal taxlili talab kilinadi faqat barcha muhim ogishlarni ularga yetkazish uchun ish natijalari turrisida har xaftada yoki har oyda hisobot to‘zishga turri keladi. 2.6. Namunada 2.1. misoldagi ma’lumotlarga asoslangan ish natijalari turrisida namunafaqat iy hisobot keltirilgan. Bulimning ish natijalari to‘g‘risidagi hisobotiga mas’ul menejer ta’sir qila oladigan faqat nazorat qila oladigan bandlar kiritilishi lozim. Materiallar narxi bo‘yicha ogishlar faqat doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha ogishlar miqdorining pul bilan ifodasi hisobotga kiritilmagan, chunki ularni ma’suliyat markazining menejeri nazorat qila olmaydi. Ayni paytda, doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha ogish faqat ikki kichik orish (kufaqat faqattlar faqat samaradorlik bo‘yicha orishlar) 2.6. Namunada natura shaklida ifodalangan. Bu ogishlar kuyidagi uch nazorat koeffitsientiga almashtirilgani kurinib turibdi. Ишлаб чикариш Коэффициента Хажми Самарадорлик Коэффициента Кувватлардан фойдаланиш Коэффициента Haqiqiy ishlab chiqarish me’yoriy soat (55000) Smeta ishlab chiqarish soati (60000) =x!00= -91,7% Xakikatda sarflangan me’yoriy soat (55000) Xakikatda ishlatilgan soat (58000) = x 100= 94,8 % Xakikatda sarflangan soatlar (58000) Smetada sarflangan soatlar (60000) = x 100= 96,7% Bu koeffitsientlarni ularga muvofiq keladigan ogishlar kabi tushunmok kerak. Koeffitsientlar bajarilgan ishlarning nisbiy bahosiga pul bilan ifodalangan mutlok ba^oning urnini bosadi, xolos. Ish natijalari turrisidagi hisobotga joriy ogishlar oldingi dafaqat rlardagi ogishlarga kiyoslanadi. Bu axborot Ko‘pincha umumiy tamoyillarni tushu nish uchun foydali bo‘ladi. Ma’suliyat markazining menejeri ish natijalari turrisidagi oylik hisobotlarga kushimcha har kuni anislash mumkin bo‘lgan ogishlar yo‘zasidan kundalik hisobotlarni o lishi lozim. Bu materiallardan foydalanish faqat mehnat unumdorligiga tegishli ma’lumotlardir. Bu ogishlar uchun ish natijalari turrisidagi xaftalik yoki oylik hisobotlar ilgari kundalik hisobotlarda aks etgan axborotlarni jamlaydi. Xulosa Bu bobda biz o‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobga olish faqat xarajatlarni to‘la me’yoriy hisobga olish tizimlarida ogishlar danday hisoblanishi xadida so‘z yuritdik. O‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisobga olish tizimida doimiy ustama sarflar tayyor Mahsulotga utkazilmaydi. Sotish bo‘yicha ogishlar doplashdan dolgan daromad tarzida kursatadi faqat doimiy ustama sarflar bo‘yicha fadat bir orish, ya’ni doimiy ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orishni anidlaydi. Xarajatlarni to‘la me’yoriy hisoblash tizimida doimiy ustama sarflar tayyor madsulotga utdaziladi faqat bu jarayon doimiy ustama sarflar bo‘yicha orish paydo bo‘lishiga damda sotish bo‘yicha ogishlarni foyda ordali baholashga olib deladi. Doimiy ustama sarflar hajmi bo‘yicha orish chidimlarni nazorat qilish maqsadlari uchun uncha foydali emas, lekin biz 6-bobda bu orish moliyafaqat iy hisobot maqsadlari uchun zarurligini duramiz. Tadrorlash uchun duyidagi shu bobda durib chidilgan. Barcha ogishlar faqat ularning formulalari keltirildi. Har bir faqatziyatda formula shunday to‘zilgandi,' ijobiy orish maqbul faqat salbiy orish nomaqbul bo‘ladi. Kuyidagi ogishlar o‘zgarufaqat chan xarajatlarni hisoblash tizimiga xam xarajatlarni to‘la me’yoriy anidlash tizimiga dam tegishlidir: Mehnat faqat materiallar
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Mahsulot birligiga me’yoriy mehnat sarfi) - haqiqiy mehnat sarfi Doimiy ishlab chiqarish ustama sarflari Doimiy ustama sarflari Smetadagi doimiy ustama sarflar xarajatlar bo‘yicha orish haqiqiy doimiy ustama sarflar O‘zgarufaqat chan ishlab chiqarish ustama sarflari O‘zgarufaqat chan ustama sarflarga xarajatlar bo‘yicha orish O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning samaradorlik bo‘yicha ogishi O‘zgarufaqat chan ustama sarflarning umumiy ORIShI Sotish Sotish narxi bo‘yicha ogish Sotish hajmi bo‘yicha ogish (Haqiqiy ishlab chiqarish sarflangan soatlarning miqdori) - haqiqiy o‘zgarufaqat chan ustama sarflar (sarflangan soatlarning me’yoriy miqdori - haqiqiy sarflangan soatlar miqdori) x o‘zgarufaqat chan ustama sarflar stafaqat kasi (Haqiqiy ishlab chiqarish hajmi x Mahsulot birligiga o‘zgarufaqat chan ustama sarflarning me’yoriy stafaqat kasi) - haqiqiy ustama sarflar hajmiga me’yoriy (Mahsulot birligiga qoplashdan haqiqiy daromad - qoplashdan me’yoriy daromad) x haqiqiy sotish hajmi (haqiqiy sotish hajmi - smetadagi sotish hajmi) x qoplashdan me’yoriy daromad Sotish bo‘yicha umumiy ogish Krplashdan umumiy haqiqiy daromad - qoplashdan umumiy smeta daromadi Xarajatlarni to‘la me’yoriy aniqlash tizimida kuyidagi ogishlar kushiladi: Doimiy ustama sarflar bo‘yicha (haqiqiy ishlab chiqarish hajmi ogish Doimiy ustama sarflar hajmining samaradorlik bo‘yicha ogishi Doimiy ustama sarflar hajmining kufaqat faqattlar bo‘yicha ogishi Doimiy ustama sarflar bo‘yicha umumiy ogish sotishning smeta hajmi) x me’yoriy doimiy ustama sarflar stafaqat kasi (Haqiqiy ishlab chiqarish hajmi uchun sarflash soatlarning me’yoriy miqdori - xakikatda sarflangan soat) me’yoriy doimiy ustama sarflar stafaqat kasi (Mahsulot ishlab chiqarishga xakikatda sarflangan soat - sarflangan soatlarning smeta miqdori) x me’yoriy doimiy ustama sarflar stafaqat kasi (Haqiqiy ishlab chiqarish hajmi x Mahsulot birligiga doimiy ustama sarflarning me’yoriy stafaqat kasi) - haqiqiy doimiy ustama sarflar O‘zgarufaqat chan xarajatlarni me’yoriy hisoblash tizimida xarajatlarni qoplashdan tushgan daromad qo‘llaniladi, xarajatlarni to‘la me’yoriy hisoblash tizimida esa foyda qo‘llaniladi. Ikkala tizimda xam haqiqiy daromad me’yoriy chiqimlarni sotishning haqiqiy narxidan chiqarib tashlash yo‘li bilan hisoblanadi. Download 279.18 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||