Statistikaning asosiy elementlari

2. 
Bosh to`plam va tanlanma to`plam 
Statistik usullar, ayniqsa, eksperimental birliklar yig`indisini o'rganish, tahlil 
qilish va o'rganish uchun foydalidir.
 
Tajriba asosi (yoki kuzatuv predmeti) - bu biz ma`lumot 
to'playdigan ob'ekt (masalan, shaxs, narsa, bitim yoki hodisa).
 
Bosh to`plam (Population) - bu biz o'rganmoqchi bo'lgan barcha 
to`plamlar (odatda odamlar, ob'ektlar, bitimlar yoki hodisalar). 
Masalan, bosh to`plam sifatida quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
1. 
O`zbekistonda ishlaydigan barcha ishchilar; 
2. 
O`zbekiston hududida kamida besh yil yashaganlar;
3. 
OITS bilan kasallanganlarning har biri; 
4. 
2020 yili ma'lum bir yig'ish liniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan 
barcha mashinalar; 
5. 
Southwest Airlines xizmat ko'rsatish shoxobchasida mavjud bo'lgan 
ehtiyot qismlarning to'liq zaxirasi;

---

6. 
Ma'lum bir yil davomida Turkiston restoranining kirish oynasida 
qilingan barcha sotuvlar;
7. 
Sodir bo'lgan baxtsiz hodisalar to'plami.
E'tibor bering, bosh to`plamning dastlabki uchta misoli (1-3) odamlar to'plami 
(guruhlari), keyingi ikkita (4-5) ob'ektlar to'plami, keyingi (6) bitimlar to'plami va 
oxirgi (7) hodisalar majmuasidir. E'tibor bering, har bir to'plam bosh 
toplamlamdagi barcha birliklarni o'z ichiga oladi. Biror sohani o'rganishda biz bosh 
to`plamdagi birliklarning bir yoki bir nechta xususiyatlariga e'tibor qaratamiz. Biz 
bunday xususiyatlarni varianta (yoki o`zgaruvchilar) deb ataymiz. Masalan, bizni 
O`zbekistonda hozir ishsiz bo'lganlarning yoshi, jinsi va qancha yillik ta'lim 
olganligi o'zgaruvchilari qiziqtirishi mumkin. Ism variatsiyasi, har bir o'ziga xos 
xususiyat bosh to`plamdagi birliklar orasida farq qilishi mumkinligidan kelib 
chiqadi. Muayyan o'zgaruvchini o'rganayotganda, uning raqamli tasvirini olish 
foydali bo'ladi. Biroq, doim ham raqamli tasvirlar mavjud emas, shuning uchun 
o'lchov statistik tadqiqotlarda muhim yordamchi rol o'ynaydi.
O'lchov - bu alohida bosh to`plamning o'zgaruvchilariga sonlarni belgilashda 
foydalanadigan jarayon. Biz, masalan, prezidentning ish faoliyatini o'lchashimiz 
mumkin, buning uchun, unga ro'yxatdan o'tgan saylovchidan 1 dan 10 gacha baho 
berishini so'rashimiz mumkin. Yoki biz O`zbekiston ishchilarining yoshini har bir 
ishchidan: "Siz necha yoshdasiz?” deb so`rab chiqish ham mumkin. Boshqa 
hollarda, o'lchash sekundomer, tarozi va kaliper kabi asboblardan foydalanishni o'z 
ichiga oladi. Agar aholi soni oz bo'lsa, aholining har bir birligi uchun o'zgaruvchini 
o'lchash mumkin. Masalan, agar siz universitetning birinchi kurs talabalari uchun 
GPA ni o'lchasangiz, hech bo'lmaganda har biridan GPA testi olish mumkin. Har 
bir aholi birligi uchun o'zgaruvchini o'lchaganimizda, bu aholini ro'yxatga olish 
deb ataladi. Ammo, odatda, ko'pchilik ilovalarga qiziquvchilar soni ancha katta 
bo'lib, ular minglab va hatto cheksiz sonli birliklarni o'z ichiga oladi. Katta 
to`plamlarga misol sifatida yuqoridagi misollarga qo`shimcha qilib, sizning 
universitet yoki maktab bitiruvchilaringiz, yangi iPhone xaridorlari va O`zbekiston 
pochta bo'limi tomonidan yuboriladigan birinchi darajali pochta jo'natmalari kiradi. 
Bunday aholi uchun aholini ro'yxatga olish ko'p vaqt talab etadi yoki qimmatga 
tushadi. Aqlli tanlov bu bosh to`plamning bir qismini tanlash va o'rganishdir.