Statistikasi

21 
+ 1 4 0 0 - 2 4 ,1 7
К =-----
1350 11,09 
79303,5
= I4S0 лч//)?.
18,21 + 24,17 + I 1,09 
53.47
ValLiia kiirslarining vaqt bo'yidia o'zgarishi, odalda, o'rtadia 
kursiar aso,sida hi.soblanadi:
i = K, : К ,
Valuta kurslari dinainikasini o‘rganisiida o'tlacha tortgichli kurslatga 
afzallik beriladi va u quyidagi tnrnuila bilan aniqlanadi:
-
Y ^ . Q
ДГ _
IJ IJ
Z a ,
bu yerda; Q. — j-mamlakat valuta birligiga i-mamlakat valuta 
miqdori (kursi); 
— j-mamlakatga i-mamlakat tovar aylanmasi.
Almashtirish kursining pasayishi dcvalvatsiya, ortishi — reval- 
vaisiya deyiladi. Ushbu jarayonlar diaamikasini o'rganish ucbun 
dcvalvatsiya va revalvatsiya koeffitsiyeritlari hisoblanadi.
Dcvalvatsiya koeOltsiyenti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
=
к 
^ к
cvkt 
^  
' I 00 ^ ^ ^
Л..
к .
к.
■100
C-sVi
Revalvatsiya kocfTitsiycnti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
^
. 100
К
yrinjjl
Faraz qiiaylik, dollar kursi sentabr oyida 1470 so‘mni, oktabr 
oyida 1450 so'rnni, noyabr oyida 1480 so'm ni tashkil qildi. 
Dcvalvatsiya kocfTitsiycnti:
,„ 0
= 1,36%
1470
Revalvatsiya kocfTitsiycnti:
1480 - 1 4 5 0
К.. -
1480
-■100 = 2,03%
Iqtisodiy inqirozlar bilan qamrab olingan iqtisodiyot sharoitida 
valuta kursini inflatsiyani hi.sobga olgan bisoblash muliim ahamiyat 
kasb etadi. Baho va valuta kurslarini laqqoslaslida quyidagi 
ko‘rsatkicblar hisoblanadi.
261

---

I ,ValiiUiniiig inllalsiyam liisobga olgan ho Ida liisoblangan kiirsi:
К..... .
К.
S..
bu yerda: 
~ valiitaiiing iiiflatsiyaiii hisobga olgan holda
liisoblangan kursi; 
— valntaning inflatsiyani hisobga olma-
gaii holda liisoblangan knrsi; 
istc'mol baholari indeksi.
2. Valuta kursi dinamikasining baho dinamikasidan o‘zib kctishi 
kocffitsiyenti:
л Ь ku 'lijih i
lUinaiiKi] kipr.O
Inflatsiya, valuta kursi, devalvatsiya va rcvalvalsiya tushunchalari 
o'zaro bog'liq ko‘rsatkiclilardir. Sliu niunosabat bilan iilardan bit- 
tasiriing o‘zgarishini 0‘rgaiiislida boshqalarining o'zgarishirii hisobga 
ohnasak, olgan natijani amaliyotda ishlatib bo'lmaydi. Ishlaiganda 
ham, olingan xulosalar haqqoniy hayotdan jiida uzoqda bo'ladi. 
Demak, valuta kursi dinamikasini ohganishda inflatsiya darajasitii 
hisobga olish kerak, inflatsiya darajasini dcvaivaisiya va rcvalvaisiyani 
hisobga olgan holda statistik baholash mumkin.
Inflatsiya fcnomcni
Iqtisodiyotda inflatsiyaning namoyon bolishi va statistik baho­
lash ikki o'lchov tizimida amalga oshiriladi. Inflatsiyani baholarning 
0‘sishi desak, iekin har qanday iiillaisiya ham bahoning o'sishi 
bodavermaydi.
Boshqa bir o'lchov tizimida inllatsiya - bu pulning qadrsizlani- 
slii, pul muomaiasining bo'nib kciislii yoki pulga to'lib kctish, 
Oftiqcha pullar, derivativlar, fiktiv kapital. “sovun put'aklari” , 
defoit, umuman, pui miqdorining tovar miqdoridan oilib ketishidir, 
Inflatsiya — bii rcvalvalsiya, ya'ni ishsiziik va budjet defitsitining 
o'sishi, iqtisodiyot militarizatsiyasi, monopoliyaniiig kuchayishi va 
takror isliiab chiqarish disproporsiyasi liisoblanadi,
Nazariya va amaliyotda inflatsiya hamcla lining umillari, deflyatsi- 
ya va dcvaivatsiya hanida ularning omiltari, xarajatlar va baho, talab 
va takliflaming o‘sishini inflatsion liamda nomonciarsabablari turhcha 
tushuniladi va talqin qilinadi.
262

---

Int l . Usi yani Ui rl i cl i a U i s l u m i s h va u i il i c i Ki i a s a v v i i r qi l i sh h a m d a
yt)nUasliisli l i ni ng o ' l d i u v i n i i i n i i l k ai s j y a Ciilislim l a q u / o qi l adi .
Paydu bo'lishi va lahialiga ko'ra ikki xususiyalga cga ckanligi. 
bcigilari va namoyon bodisii sbakllai'ining Im'li-uimanligini Itisobga 
olgan holda, inflaisiya va Lining omiHarini babolasli (n Idiasli) lining 
real amal qilisliini yoki rcalligini tasdiqlovehi, aniq yo'nattirilgan 
asosnoma tiizishni talab etadi.
Shii n‘rinda biigiingi к and a O'zbrkistonda jnflatsiya qanday kon- 
tekstda lushimiladi va oMchanadi, ii mayjiid siandartlarga qanchalik 
mos kcladi va mos kelmaydi, hayotda va kiindalik liayotiy Гао11уан!а 
qanchalik lo'gTi va to'liq qodlaniladi kabi savoliai Uigdlisiii tabiiy hoi.
O'zbckislonda iste'mol narxlari indeksi (INI) bo'yieba inflatsiya 
darajasi 1994-yildan boslilab hisoblannioqda. Mustaqil!ikmngdasL- 
tabki yillari nslibii ko‘rsatkich misii ko‘rilmagan durajada yiiqori 
boMgan. Masalan, 1994-yilda o‘riacha oylik qo'shimeha o‘sish surkiii
24,5 foizni taslikil qilgan edi.
O'zbekislonda inllatsiya darajasi 2002-yiida 21,6 foiz, 2003 — 3,8 
foiz, 2005 — 7,8 [bizni tashki! qilgan boMsa, 2006 — 6,8, 2007 -
6,8 foizga teng bo'ldi'.
Yalpi icbki mabsulot deJlyaiori bo‘yidia l99l-2007-yi!!arda erishil- 
gan riatijalar qiiyidagicha: 1991-1995-yillardajuda katta silkinisbiar 
kiizatildi, ya'ni bn ko‘rsatkidi oldingi yilga nisbatan 1992-yilda 8.1, 
1994-yilda — 13,4 rnartaga teng bo'igan. Keyingi 12 yiida {1990-2007) 
1,8— 1,2 marta oraligOda. Agar yalpi ichki mahsuiot deflyatori bo'yicha 
2007 va 1991-yillarni taqqoslaydigan boMsak, raqamlar oiti sonii 
darajaga ega bodadi. Bn iqlisodiyotning bir tizimdan ikkindii tizini- 
ga 0‘tishi sbaroiiida tabiiy holdir.
Monetar imiliitda innatsiya darajasi bosbida bo‘niiriladi, keyin 
sekin-asta pasayliriladi, bnndan so'ng esa inflatsiya bosiirilishga 
yodialtiriladi. Maq.sad, lining barqarorliginl lasdiqiasli, ya’ni balans- 
iashtirilgan babo o'sislii asosida milliy valuta knrsining barqarorligini 
ta’minlash yoki isb haqi va boshqa dam mad laming proporsional 
o ‘sishi bazasida pii! oqimlari barqarorligiga erishishdan iborat,
Monetar miibitda inflatsion barqarorlik - bn samarali iqtisodiyot- 
ning sitionimi, soYsiz, imivaffaqiyat timsoli, lining yagnna va yctarii 
indikatoridir.