Statistikasi

s o m
'
 
2,4031
Htsoblangan o'llacha koVsatkichlar asosida balio iiidckslarini 
hisoblaytniz:
1ЫЗ
,/ =
J ^
1667
1926,7
1813
-1,0876 yoki 108,76% 
= 1,0627 yoki 106,27%
B
li
degani, o‘rtacha bipa baholari ikkinchi yilda birinchi yilga nis- 
batan 8,76% ga, uchinchi yilda ikkinclii yilga nisbatan 6,27% ga o‘sgan.
Har qanday o^nacha arifmetik iniqdorlarga o ‘xshab Dou-Jons 
indeksiarini kamcliiligi eng yuqori kotirovkaga ega bo‘!gan yoki qitnmat 
aksiyalarni iimuiniy o'rtacha ta’sirini hisobga olmaydi. Bu muannmoni 
quyidagi formulani qoMlash bilan hal qilish mumkin.
_
R к = ’
 ^ -------
S ' ' ' ,
bu yerda; 
— bitimdagi К kompaniyani aksiyasini sotish ba- 
hosi; Kj —shu kurs bo‘yicha soUIgan aksiyatar soni; 
—y bitimdagi 
sotilgan aksiyaiar soni.
Har turii kompaniyalarning aksiyalari bahosining dinarnikasini 
tahlil qilisbda, an ’anaviy indeksJar qo‘!]aniJadj;
//■ = 7=1
1 % ' V ,
7‘l
bu yerda: 
— j nomlt cliiqariigan ak,siya!ar soni.
Qimmatli qog‘ozlar amaliyotida, bizga maMumki, ko'pchilik 
milliy biijalar, o‘z mamlakailari iqtisodiyotining o‘ziga xos xususi-
222

---

yatlarini hisobga olgan holda tmlidia indekslarni liisoblashadj va chop 
qilishadi. Ular bizga ma’lum boisa-da, ularning liammasini ba yerda 
keltirish va tahlif qilish mazkur darslik vazifasiga kirmaydi. Bu ish 
maxsus “ Biija statistikasi” darsligida amalga oshirilishi munikin,
7.4. Qimmatli qog'ozlar bozori statistikasi 
ma’Iumot manbalari
Qimmatli qog'ozlar to'g'risidagi ma’kimotlarni quyidagi man- 
balardan olish mumkin:
1.0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat statistika 
qo'milasi tomonidan tasdiqlangan buxgalieriya va .statistik liisobotlar. 
Ularga qijyidagilar kiritiladi: 1-sonIi sliakl-bu.xgalteriya balansi; 1- 
birja shakli va lining ilovalari. Birja (aoliyali to‘g‘risidagi hisobot 
(yillik, kvaitaliik) I-birja shaklini respublika tovar, fond, tovar- 
xom ashyo, valuta va biija faoHyatini yuritish uchun litsenziyaga ega 
bo'igan ko‘chmas mulk biijaiarini yaxlit va hududlarga boMingan 
holda yig'ma hisobotlarini 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika 
qo'mitasiga taqdim etadi.
Biija faoliyati tovarlarga boMgan talab va takliflar muvozanati 
asosida yuzaga kelgan narx shaklianishiga va birja savdosini tashkil 
etish yo'li bilan biija savdo bozorini yaratishga qaratilgan harakatlar 
mujassainligidir. Birjalar orqali qimmatli qog'ozlar, valuta, xom- 
ashyo mahsulotlari hamda ko'chmas mulk oldi-sotdisi bo'yicha vosi- 
ta xizmatlari amalga oshiriladi.
Biijadagi bitimlar soni xaridor va sotuvchi o'rtasidagi hujjatda 
rasmiylashlirilgan oldi-sotdi shartnomalari soni.
l-birja shaklining l-bo4im i umumiy ma’lumotlarni o‘z ichiga 
oladi;
” birja ustav kapitalining yi! oxihgacha bo‘lgan miqdori;
— birja a’zolarining yil oxirigacha boMgan soni;
— biijada ishlovchilarning (o‘rindoshlarsiz) ro'yxat bo‘yicha 
o‘rtaclia miqdori;
— o‘rindoshlik bo‘yicha ishlayotganlar soni;
— birjada ro‘yxatga oltngari brokerlik idoralarining umumiy miq­
dori ko‘rsatilgan holda to'ldiriiadi;
— brokerlik idoralari va firmalarida ishlaydigan brokerlarning 
ro'yxat bo'yicha o'rtacha miqdori;
223

---

— oHkazilgan kimoshdi savdolari (auksioiilar) ning umumiy 
soni;
—
amalda mavjud mashg‘ulot bo'yicha tuzdgan birja shartno- 
niaiari, birjada ro‘y o tg a oiingan barcha bitimlaniing ro‘yxatini 
qo'shgan holda va isie’mol, texnik iihlab chiqarisb mahsulotlari, 
yer Lichastkalari, ko'chmas mulk, valuta savdosi va qimmaili 
qog'ozlarga bodinadi.
— tuzilgan fyucliers shartnomalari soni. ya’ni kelgusida albatia 
bajarilishi lozim bodan tovarlarning oldi va sotdi standarl shart- 
nomalari ko'rsatiladi; iste’mol tovarlari bo'yicha f'yuchers shart- 
nonialari; lexnik-ishlab chiqarish mahsulotlari;
— biijaning bitimlardan foizlar bo'yicha olgan umumiy daromadi;
— qatnashuvchilarning badal summasi.
Hisobotning 2-bo‘iitni birjaning umumiy aylanma hajmi m a’- 
lumotlarini o'z ichiga oladi:
— biijaning umumiy aylanmasi ko'rsatiladi. Biija aylanmasi bar­
cha tuzilgan bitimlaniing puldagi ifodasi va bu aylanma amaldagi 
baholarda qo'shilgan qiymat soligd bilan ko'rsatiladi.
— I -ustunda tuzilgan birja bitimlarining hajmlari milliy valuta- 
so'inda ko'rsatiladi, 2-ustunda esa birjada tuzilgan valuta bitimlari­
ning hajmi ko'rsatiladi.
Hisobotning 3-bo‘limida birjaning umumiy aylanmasi savdo 
turlari bo'yicha (import, eksport va ichki savdo) va mahsulot turlari 
bo'yicha ko'rsatiladi.
1,4, 
7-ustiinlarda hisobotda ko'rsatilgan tovarlar sotish bo'yicha 
natural holda o'ziga xos o'Ichov birligida ko'rsatiladi. 2, 5, 8- 
ustunlarda harbir tovaming tiling so'mdagi aylanmasi va 3.6-ustunda 
AQSH dollar! hisobida sotilgan tovarlar ko'rsatiladi.
I-SI3 shaki — qimmatli qog'ozlarni joylashtirish haqidagi statis- 
tik hisobot. Bu hisobot emitentlar tomonidan hisobot davrining 25- 
sanasidan kechiktirmay qimmatli qog'ozlar bozori ishlashi ustidan 
nazorat va niuvofiqlashtirish boshqarmasiga taqdim eiiladi. Ushbu 
shaklda quyidagi ma’lumotlar kcltiriladi:
— qinimalli qog'ozlar turlari (aksiya, obligalsiya va h.k.);
— shu parliyani joylashtirishning boshlanish sanasi;
— qimmatli qog'ozlaming umumiy hajmi (donada vastimmada);
— chiqarilgan qimmatli qog'ozning (hosiiaviy) turi va ular- 
ning ushbu partiyadagi soni. Masalan, aksiyalar bo'yicha alohida 
keliirdadi: aksionerlikjamiyatining chiqargan aksiyalari soni: a) oddiy
224

---

nomli; b) imiiyozli nomli; v) oddiy ko'rsauivchiga; g) imtiyozli 
ko‘rsatuvcliiga. B
li
bo’limda barclia chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar 
sonidan tashqari chiqarish sanasi, soni, harakat muddati;
— qimmatSi qog'ozlarning nominal bahosi (bittasini, so‘m);
— lishbu partiyadan chiqarilgan qimmatli qog‘ozIarning emis- 
siyasi prospektini maxsus nashrida yoki ommaviy axborot vositalarida 
chop etiiishi;
— aksiyalarni taqsimlash tartibi (davlat, mehnat jamoasi, d ie t 
e! investori, ochiq savdo, aralash, yuqori tashkilotlar va boshqalar). 
Aksiyalar soni va ulushi beriladi;
— qimmatli qog'ozlarni chiqarish shakii (donada), Aksiyalar 
barcha taqsimlagan obyektlar bo'yicha naqd va naqdsiz shakllarda 
keltiriladi;
— haqiqiy sotilgan qimmatli qog'ozlar soni-jami shu jum la- 
dan birjada va nobiijaviy bozorda;
— joylashtirilmagan va sotilmagan qimmatli qog'ozlar soni;
— ushbu chiqarilgan partiyadagi qimmatli qog‘ozlarni o'rtacha 
sotish (luriga qaramasdan) bahosi so'mda, barcha investorlar uchnn;
— kelib tushgan qimmatli qog‘ozlardan sotilgan miqdorlar 
(so‘m da) chet el valutasiga, moddiy qiym atlarga, qim m atli 
qog'ozlarga, boshqa partiyalardan konvertatsiya qilingan qimmatli 
qog'ozlar hisobidan, boshqa manbalar);
— to'langan daromadlar va qoplangan obligatsiyalar;
— joylashtirilgan qimmatli qog'ozlar bo'yicha debitorlik qarz 
summasi (htsob davrining oxirgi sanasiga);
— emitent foydasining ishiatilishi;
— emitentga xizmat ko'rsatuvchi reyestr ushlovchilar haqida;
— depozitariylar haqida;
— ustav kapitalining harakati haqida;
— emitent faoliyatining tugatilishi, to‘xtalishi yoki qayta tash- 
kil etiiishi haqida.
2-SB shakl-qimmatli qog'ozlar bo‘yicha hisobot. Ushbu statistik 
hisobot har yili hisobot davri tugagandan so‘ng 25-iyulda QQBIUNK 
boshqarmasiga taqdim etiladi. Yillik hisobotda emitent haqida asosiy 
ma’lumotlar uning to‘liq nomidan boshlab to olgan foydasi va yozgan 
hamda tolagan (keyingi 3 yiida) dividendlargacha keltiriladi.
Qimmatli qog'ozlar haqida ma’IumoUarni yana 1-shakl — qim ­
matli qog'ozlar chiqarilishini qayd qilish haqidagi hisobot; 3-shakl-
225

---

hisobotlarni to'plasli haqida; 3 r.r-shakl emitemning aksioneriari 
rcyestrini to‘plash haqida; QQBFMVNQ boshqaimasi tomonidan 
boshqaruv organiariga yiiboradigan solishtirma dalolatiiomalaridan; 
13 b — iiivcstitsiya institutlari va AJlarida o4kaztlgan tekshiravlar 
haqida liisobot; 4-A shakl — QQBFMNQM tomonidan 0‘tkazilgan 
tekshiruvlarni samaradorligi haqida; t a-shaki — ishlab turgan AJlar 
haqida ma’lumot; 7 e.s-shakl — iqtisodiy saiiksiyaiar bo‘yicha qarz- 
lar haqida; 2 e.s-shakJ — undirib olingan iqtisodiy sanksiyalar ha­
qida hisobot va boshqalardan olish mumkin.
Qimmatii qog'ozlar bozori haqida m alum otlam i buxgalteriya, 
statistik va idoraviy hisobotlar bilan bir qatorda tnoliyaviy organlar 
va banklar hisobotlaridan, qimmatii qog‘ozlar bozorini profes­
sional ishtirokchilari assotsiatsiyasi nashrlaridan (masalan, Finmar- 
ket, AK&M, Prayt-TASS, Reyter, Dou-Jons Telereyt, Blumberg 
va boshqalar) xalqaro tashkilotlar va moliyaviy institutlar (moliyaviy 
korporatsiya, xalqaro hisob-kitoblar banki, XVF va boshqalar) 
statistik nashrlaridan va saytiaridan olish mumkin.

---