Statistikasi

U =
U' 
1
-
f
bu y e r d a : / — mazkur sug'urta turiga mos keladigan yuklama 
ulushidir. Faraz qilaylik, yuklama koeffitsiyenti 15% ga teng bo'lsin, 
unda brutto-stavka quyidagiga teng bo'ladi:
32,16 ^ 3 2 ,1 6
= 37,835 tiyin
]-0 ,1 5
8,15
Yuklamaning miqdori brutto va netto-stavkalarning farqi bilan 
aniqlanadi:
37,84-32,16=5,68 tiyin.
Sug'urta tashkilotlari faoliyati natijalarining asosiy ko'rsalkichi 
moliyaviy turg'unlik koeffitsiyenti hisoblanadi. Juda ham oddiy tarz- 
da u ko'rsatkichni daromadlar umumiy summasining (D) xarajat-
2 3 5

---

kir umumiy summiisigii (R) nisbaii bilan aniqianadj: F = D : R, 
bunda daromadiarsiimmasiga zaxira fondiaridagi vositalarqo‘shi!adi. 
Bii ko'rsatkich daromadlar va xarajatlarni balanslashganligiiii yoki 
daromadlarning xarajatlardan iistunligini lavsiflaydi. Agar uning miq- 
dori birdan katta bo‘lsa, sug^urtalovchining bolatini turg‘un deb 
hisoblash miimkin. TLirg‘Lin!ikni ishonchli baholasb uchun daro- 
madkirning xarajatlardan ustunligi normativi zarur,
Bir turdagi risk guruhlarining moliyaviy turg‘un!igining um um ' 
lashtiaivchi ko^rsalkichi F.V. Konshinning Uirg'unlik koeffitsiyenti 
hisoblanadi:
F =
у /V *
bu yerda: t — ehtimollik koeffitsiyenti (ishonch koeffitsiyenti); 
q — zararlilikning o‘rtaeha ko‘rsatkichi; N — siig4irta holatlari soni 
(shartnomaJari).
Koeffitsiyent qancha kichik bo‘!sa, moliyaviy holat shiincha 
turg'un boMadi.
Statistikaning eng muhim vazifasi indekslar yordamida siig'urta 
operatsiyalarining zamonda o'zgarishini o'rganish hisoblanadi, chunki 
bu liisobot davridagi sug'urta operatsiyalari ko'rsatkichlarini bazis 
(o'tgan) davrga nisbatan o'zgarishlarini tavsiflaydi. Taqqoslash bir 
turdagi obyektlar, risk turlari va guruhlari bo‘yicha, shuningdek, 
bir butun sug‘urta tashkilotlari bo‘yicha olib boriladi.
Alohida e’tibor turli omillar ta'sirida o'zgarib turadigan sugffirta 
summalarining zarariiiigi ko'rsatkich lari dinamikasiga qaratiladi. 
Statistikaning vazifasi zarartilik dinamikasiga uni qiziqtiruvchi omil- 
larni ta ’sir kuchini aniqlab (ochib) berish hisoblanadi.
Bir turdagi obyektlar b o 'y ich a zararlilikning o 'zg a rish i 
zararlilikning o'rtacha darajasi indekslari yordamida oVganiladi:
Yuqorida ta’kidlanganidek, zararlilik to'lovlar summasining (W) 
sug'urta summasiga (S) nisbati bilan aniqianadi:
S
236

---

Bii nisbatdan to ‘lov[ar sumniasini topish miimkin, ya’ni u 
sug4irta summasining zararJilik koeffitsiyentiga ko‘paylmasiga teng: 
W = q * S, bundan zararliHkni boshqacha ifodalash inumkin:
q =
S * q
Bu formula zararlilikning o ‘rtacha indeksini hisoblash uchun 
asos bo'ladi. Mol-inulkni sug‘urtalashning bir xildagi turlari va 
obyektlari bo‘yicha o‘rtacha zararlilik o‘rtacha tortilgan miqdor sifatida 
hisoblanadi;
-
Z S * q
Z s
Bu yerda vaznlar sifatida sug'urta turlari bo‘yicha olingan sug'una 
summalari xizmat qiladi. 0 ‘rtacha tortqichlaming liaqiqiy darajaiarini 
o ‘tgan davrlarga taqqoslash bilan zararlilikning o ‘rtacha indeksini 
yoki 0‘zgaruvchan tarkibli zararlilik indeksini hosii qilamiz: