Statistikasi

8.4. Sug‘urfa(ashning tarif stavkalan statistikasi
T arif stavkasi (sug'urta tarifi) sug'urtalash summasi yoki 
sug'urtalash obyekti birligidan olinadigan sug'urtalash badali nor- 
masini anglatadi. U sug'urta himoyasining bahosi deb ham ataladi. 
Mol-mulk sug'urtasida stavka nonnasi yiUik sug'urta summasining har 
100 so'midan olinadigan badal hisoblanadi, Shuningdek, tarif jami 
sug'urta summasidan olinadigan foiz stavkasi ham bo'Iishi mumkin.
Sug'urta tarifi netto-stavkadan (sug'urta mukofoti) va brulto- 
stavkadan tashkil topadi. Netto-stavka sug'urta fondini shakllanti- 
rish va sug'urta qoplamlarini to ‘lash uchun mo'ljallangan. U sug'urta 
badallarining asosiy qismi hisoblanadi (90 foizgacha). Brutto-stavka 
- bu netto-stavkaga qo'shim cha (yuklama) bo'lib, u o'z ichiga 
ma’muriy-xo'jalik sarflari va foydani oladi. Sug'urtalash obyekti turiga 
qarab hududiy qo'shimcha 8 foizdan 40 foizgacha bo'Iishi mumkin.
Bo'Iajak netto-stavka zararlilikning o'rtacha yillik ko'rsatkichlari 
asosida aniqlanadi. Bu o'rtacha yillik ko'rsatkichlar o'tgan 5-10 yillik
233

---

dinamik qatorlar bo‘yicha, iilarning variatsiya darajasini Iiisobga ol- 
gan holda aniqlanadi, ya’ni quyidagi formula bilan:
U = q + t a
bu ycrda; t a — risk qo‘shimchasi yoki tasodifiy xato bo‘lib, unga 
o'rtacha zararlilik miivofiqlashtiriladi. Ko‘payuvchi t-ishonch koeffitsi- 
yenti deyilib, u voqeatarning ro‘y berish ehtimoliga bog'liq, s — 
zararlilikning o'rtacha kvadratik chetlanisiii-chetlanish standartidir, 
Netto-stavkani hisoblash uchun zararlilik darajasinitig dinamik 
qatori tuziladi va variatsiya koelTitsiyemi yordamida uning turg4inligi 
aniqlanadi:
Turg‘unlikni bahoiashda 40% ga teng bo‘tgan koeffitsiyentning 
me’yoriy foydaliligidan kelib chiqiladi. Uning miqdori qancha kam 
bo‘Isa, dinamika qatorining darajasi shuncha turg'un, o'rtacha ко‘г- 
satkichlar shuncha ishonchli bo'iadi. Stavkalar sug'urtalashning aniq 
turlari va obyektlari bo'yicha hisoblanadi (8. l-jadvaldagi sxema 
bo'yicha).
8 .1-jadval