Statistikasi

Autraytni hisoblash
Forvard (autrayt deb ham yuritiladi) kurs bo'yicha valuta sotil- 
gan kuni emas, shartnomada bclgilangan vaqtda o‘tkaziladi va u 
quyidagi formula bilan hisoblanadi;
К +
к . i ■
I
к , = X : V =
e
+
360(365) 
100
€ i t
360 (365 )-!0 0
bu yerda: K^— spot kurs; i — foiz stavkasi; t — kunlar soni; c — 
valuta birligi.
Forvard kursni spot kursga forvard ochkolarini qo'shish yo'li 
bitan ham aniqlash mumkin:
+ Fj,, bundan
F. = K
Foiz stavkasi asosi - Asos foiz stavkasi 
360X 100
t,
bu yerda: F — forvard ochkolari; К — spot kursi.
Agar Fj,=0,00i teng bo'Isa, bir ochko hisoblanadi.
Misul. Bank mijozi AQSFI dollariga Kongo frankini sotib olmoq- 
chi. Bitim kunidagi kurs USD/XAF 5 ,1330 - 5,1345. Uch oyga belgi-
langan foiz stavkalari:
talab
taklif
AQSH dollari
8,43
8,55
Kongo franki
10,25
10,37
Forvard kurs aniqiansin.
Forvard kursni aniqiashdan oldin spot kurs (bizda berilgan 5,1330) 
va forvard ochkolari soni hisoblanadi.
251

---

5.|j.'0 —
- ■
3f.a I
- 10. ■'
11)0
8.55 
o: 
100 
500
= 0.02IS
Endi forvard kursni aiiiqiaymiz;
K^= 5,1330 + 0,0218 = 5,1548.
Odatda, forvard kurs ustama yoki mukofot (reporta) yoki che- 
girma (deporta) metodi bilan ham aniqlanadi. Reporta forvard kurs­
ni spot kursdan kattaligini (yuqoriligini), deporta esa forvard bitimi 
bo‘yicha kurs, spot bitimidagi kursdan pastligini ko‘rsatadi. Reporta 
va deporta stavkalarining nisbati quyidagi formula bilan hisoblanadi;
A =K t(i,-i,)/(360xl00),
bu yerda; A — deport; 
— spot kurs; i^ — chet el valutasining 
foiz stavkasi; i, — milliy valuta foiz stavkasi.
Forvard va spot kurslari o ‘rtasidagi farq (forvard maqasi ham 
deb yuritiladi) jahon kapital bozorlaridagi bank depoziti bo'yicha 
foiz stavkalariga bog'liq.
Qaysi mamlakatlarda depozit bo'yicha foiz stavkalari past bo'lsa, 
ularning valutasi mukofot bilan kotirovka qilinadi, foiz stavkasi 
baland bo'lgan davlatlarda — chegirma bilan.
Yuqorida keltirilgan formula klassik formula bo'lib, u bo'yicha 
bid va offer e’tiborga olinmasdan o'rtacha autrayt kursi uchun o'rtacha 
forvard ochkoiari hisoblanadi. Lckin barcha banklarda spot va forvard 
kurslar ikki tomonlama kotirovka qilinadi. Shuning uchun ham bid 
va offer uchun forvard ochkoiarini hisoblash zarur.
Forvard kursi singan sanalar uchun ham hksoblanadi. Uni yu­
qorida keltirilgan formulalar yoki matbuotda e ’lon qilingan forvard 
ochkoiari yordamida hisoblash mumkin. Keyingisiga to'xtalamiz. 
Masalan, USD/LAK autrayt bitimi ikki oy-u o‘n kunga tuzilgan. 
Forvard ochkoiari 2 oyga 41-57, 3 oyga — 65-84 ga tengligi ma’lum, 
Farqi bid=24 (65-41); offcr=27 (84-57). Bir kun uchun: 0,8 (24:30); 
0,9 (27:30) tegishli ravishda o'n kun uchun: 8 (0,8x10); 9(0,9x10). 
Bu yerdan 70 kun uchun forvard ochkoiari: 49(41+8); 66(57+9).
Valuta bozorida svop kursi ham mavjud. Bu kursda spot va for­
vard kurslari uyg'unlashib ketadi.
2 5 2

---

Svop bitiml;iri udi tuigii bo'linadi: I) staiidail (spoUJan); 2) 
qisqa (bir kiinlik, spotgacha); 3) foi-vard (spoldan kcyin).
Agar bank birindii bitimni spotga, miga leskarisini hatlalik lomird 
shartida bajarsa, uiiday svop “ Svop-uik" deyiladi. Agar biriiiclii 
bitim ‘'crtaga” valuuilash sanasi bilan amalga oshsa, leskarisi spoiga 
amalga oshsa, bunday svop “ tom-nekst" deyiladi. Agar muddali 
yaqin bitim iorvard siiarti bilan, unga teskari bitim kecli forvard 
sharti bilan tuzilsa, bunday svop tbrvardli deyiladi.
Agar valuta spot sharti bilan sotilsa va shu paytning o‘zida u 
forvard sliarti bilan sotib olin,sa, bn bitim yoki operatsiya “ Report" 
deb ataladi.
Agar diet el valutasi spot sharti bilan sotib olinsa va ,slui payt­
ning o ‘zida forvard sharti bilan sotilsa, bu bitim yoki operatsiya 
“ Deport" deyiladi,
Bu bilimlarning eng rnuhim xususiyati shnndaki, ularda naqd 
valuta qatnashmaydi. Bu bitimlar majbiiriyat yoki talablarni almashti- 
rishni ifodalaydi. Svop bitimini amalga oshiruvehi tomonlarvalulani 
spot kurs bilan sotLsh (sotib otishni) va forvard kurs bilan sotib 
olishni (yoki sotishni) muvoriqlashtirib oladilar. Natijada spot kurs 
miqdori bitim qatnashchilarining moliyaviy natijalariga ta ’sir 
o'tkazmaydi, chunki forvard kursi o ‘zgannaydi va shu bilan bir 
qatorda spot kiirsni mnvofiqlasfitiradi.
Yana bir qoidaga to'xlalmoqehimiz. Valuta sotib olishdan oldin, 
uormativ valuta kursini hisoblab koVish maqsadga muvofiq. Agar 
siz sotib oladigan kurs NVKdan yuqori bo'Isa, valutaui sotib olish 
tavsiya qilinmaydi va aksincha. NVKni hisoblash uchun ayrim bir- 
likiar bo'yidia emas, balki koViladigan barcha moliyaviy obycktlar 
va aktivlar bo‘yicha valuta kurslari farqlarini hisoblash zarur.
NVK quyidagi formula bilan aniqlanadi:
NVK .. =-
V ^ I
bu yerda: 
- 0 ‘zbekistondagi tovar bahosi; 
~ AQSHdagi
tuvar bahosi; 
— ishlab chiqarilgan tovar hajmi,
Normaliv valuta kursi moliya bozorida samarali kurs deb ham 
yuritiladi. Hamma kurslarshu kursga nisbatan korrektirovka qjlinadi
2 5 3

---

va kurs dinamikasini o'rganisli Lichun sainarali kurs indcksi 
htsoblanadi.