Statistikasi

р
Л
5. Eng kichik guruhlar uchun eng kichik o'rtacha guruh valuta 
pariteti indekslarini hisoblash zarur.
6. Beshinchi bosqichda hisoblangan indekslar asosida yiriklash- 
tirilgan paritet indekslarini alohida yirikiashgan agregatlar bo'yicha
255

---

hisoblash. Masalan, tovar va xizmatlarning iste’moli, investitsiyalar 
va h.k.
7. 
Oxirgi bosqichda agregatlar bo‘ytdia hisobiangan i title ksJar 
asosida uinurniy tovar, xizniat va kapilal indekslari aaiqianadi. Bu 
indekslar aynan bit mamlakat valuiasining ikkinchi davlat valuta- 
siga nisbatan xand qobiliyatini tavsiflaydi.
Indekslartiing vaziilari turli variantli bo‘iishi nitmosabati bi!an 
bir-biridan 7-8 foizga tarq qiiuvchi umumiy valuta pariteti indeksla- 
riga ega bodamiz, Amaliyotda bu farqni yo‘qotish ucbun valuta pari- 
tetining o‘rtacha geomelrik indeksi hisoblanadi:
'■ f e n . , '
У'. .11 
Y. n.u
BMTning xalqaro valuta hisob-kitoblari amaliyotida valuta pari­
teti indekslari, odatda, hat qanday davlat bahosi bitta davlat ba- 
hosi (markaziy, asos qilib olingan baho) bilan taqqoslanadi. Shu 
paytning o‘zida markaziy bahoga nisbatan hisobiangan indeks bilan 
qamrab olinmagan xohiagan ikki mamlakat paritet indeksi bilvosita 
hisoblanishi mumkin, ya’ni bu mamlakatlar uchun hisobiangan 
valuta pariteti indekslari markaziy mamlakat bilan hisobiangan in- 
deksiarga qayta hisoblanadi.
Valuta pariteti indekslarini hisoblashda, aholi jon boshiga ishlab 
chiqarilgan tovar, ko'rsatilgan xizmat va kapitai qiymatini taqqos- 
lash muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, 1000 so'mga, 1000 
rupiyga, 1000 frankka neclia kilogramm non, guruch yoki banan 
sotib olish mumkin, necha marta sartaroshga soch oldirish mumkin. 
Bu kb‘rsatkichlar, aibatta, o ‘sha davlatlar ( 0 ‘zbckiston, Hindis- 
ton, Kongo) uchun va shii davlat aholisiga nisbatan hisoblanadi.
Bu paritetlar bam quyidagi bosqichlarda hisoblanadi. Birinchi 
bosqichda har bir tovar va xizmal bahosi nisbati aniqlanadi, Keyin 
tortiigan o'nachalar gunih tovar va xizmatlar uchun hisob-kitob 
qilinadi. Uchinchi bosqichda csa legishli hissalarda umumiy juft dara- 
jalar paritctlari aniqlanadi.
Yuqorida keltirilgan metodika boVi^^ha XVF har bir mamlakat, 
guruh mamlakatlar va qit’alar bo'yicha paritetlar o‘rnatadi. Dalil 
sifalida XVF tomonidan 
taklif qilingan turmush darajasini ba- 
holovchi kocffitsiycntlami keltirisliimiz mumkin.
Industrial rivojlangan g‘arb davlatlari 
0,73
256

---

Slitirqiy Yevropa
Osiyodagi rivojianayolgan daviatlar 
Afrikadagi rivojianayolgan davlaliar
!,$6
2,42
2,35
Demak, masalan, Hindislonni boshqa davlatlarga nisbatan o‘rtacha 
tiirmush darajasiiii bahoiash nchun uning jon boshiga to‘g‘ri kda- 
digan yalpi milliy mahsulotini 2,42 ga ko'paytirish kerak.
Valuta hisob-kitoblarida mavjud, baqiqiy valuta kurslaridan 
tashqari, kelgasida kutiladigan kurslari ham hisoblanadi, Bu isli prog- 
nozlar tuzish nietodlari yordamida bajariladi. Valuta kurslarini prog- 
nozlash metodlari quyidagiiarga bo'linadi; staiistik metodlar, ekspert 
bahoiash metodlari, grafik metod.
Birinchi guruh metodlari yordamida niakroiqtisodiy tahlil amalga 
oshirilib, shu tahlil asosida umumiy iqtisodiy barometrlar tuzilsa; 
ikkinchi — bozor konyunkturasi barometrlari; uchinchi -■ hozirgi 
zamonaviy kompyuter tahlili asosida iqtisodiy rivojlanish va bozor 
konyunkturasining alohida olingan grafikiari tuziiadi. Bu metodlar 
o'zaro bogiiq va uchala guruh birgalikda umumiy iqtisodiy konyunk- 
turani kompleks baholashda umumiy bahoiash bazasi sifatida xiz- 
niat qiladi.
Valuta kurslarini prognozlash asosida barcha iqtisodiy muno- 
sabatlarni bitta tizimga, barcha qadriyatlar va ichki bozorning ham- 
ma ko‘rsatkichiarini barcha iqtisodiy munosabatlar bilan, jahon 
bozori ko'rsatkichiari va qadriyatlari bilan bog‘lovchi valuta xarid 
qobiiiyatini obyektiv bahoiash pariteti yotadi.
M ohiyati bo‘yicha valuta xarid qilish qobihyali iqtisodiy 
rivojlanishning asosiy mezoni, aynan shu davlatdagi bahoning o‘sish 
darajasi boshqa davlatiardagi o ‘sish bilan tengiik qanday saqlanib 
turadi, degan savolga javob beradi. Ma’lumki, milliy bahoning o'sishi 
boshqa davlatlarga nisbatan yuqori boMsa, milliy vaiutaning kursi 
tushib ketadi va aksincha.
Umumiy holda, valuta xarid qobiliyati pariteti quyidagi formula 
bilan hisoblanadi:
bu yerda: P, — so‘m hisobida tovar (xizmat) bahosi; 
— 
dollar (AQSH) hisobida tovar (xizmat) bahosi; R — so'mning 
doilarga nisbatan xarid qobiiiyatini aks cttiruvchi paritct kursi.
Umumiy valuta paritetini hisoblash uchun birqancha baho nis- 
batlari aniqlanadi. Ularning soni bir necha ming boMishi mumkin.
257

---

Valutu kiirsi inclcksining nisbatini hisoblash udiim quyidagi Гог- 
mula qollaniladi;