Statistikasi

Д Т = (Р,
Bu ycrdan ko'zda tutilgan ayirboshlasli kursi:
/^,=/гДI + [^
bit yerda: A j — ayirboshlash km^ining o ‘sish (o‘zgarish) sur’ati; 
— 0 ‘zbekistondagi iste’mo! baholari indcksi; 
— Amerikada-
gi iste'mol baholari indeksi; R, ~ so‘mning dollarga nisbataii joriy 
ayirboshlash kursi; R„ - so'mning dollarga nisbatan bazisli almash- 
tiruv kursi.
Urmimiy holda (ko‘rinishda) valutaning xarid qobiliyati parite- 
tini qiiyidagicha aniqlaymiz:
" 7Г7 /"ийи '
bu yerda: Q. — tegishli tovarlar va xizmatlarni yalpi milliy mah- 
sutot yoki milliy daromaddagi hissasi; n - standart tizimga (saval- 
ga) kirgan tovarlar soni; P,j, 
~ tegishli ravishda (so‘m va dollar 
hisobida) tovarlar, xizmailar va kapitallarga bo'lgan baholar.
Bu indeksni hisoblash juda katta vaqt va mehnat talab qiladi. 
Ma’lumki, bahoning oshishi valutaning xarid qobiliyatini pasayti- 
radi va aksincha. Bundan tashqari, bahoning o‘zgarishi har xil mam- 
lakatda har xil, doimiy va turli yo'nalishda kechadi. Bu yerda joriy 
xarid qobiliyati paritetini hisoblash zaruriyali tug'iladi va bu hisob- 
langan ko'rsatkich valutaning xarid qobiliyati indeksi deyiladi va 
quyidagi formula bilan hisoblanadi:
yoki
Bu indeks valutaning joriy kursini ifodalab, xarid qobiliyati 
paritetidan chetlanishi imimkln. Bunday paytda valuta qiymatini past 
yoki yuqori baholash to‘g‘risida so‘z yuritiladi. Shularni hisobga olgan 
holda valuta real va Joriy kursiarini parallel aniqlash maqsadga muvofiq.
Uning asosida valuta konvertatsiyasi amalga oshiriladigan valuta
pariteti baho indeksi shakltda ifodalanadi:
258

---

bii vcrda; d — lovat aylaiimasidatii lovarlar liissasi; i — lovar 
bir birligi bahosining (laqqoslanadigan mamlakaliar [idiim) kon- 
vcrtatsiya koef'lllsiyenliai ifodalovclii bahogiim bi indeksi.
Agar S d = i (yoki 100%) boMsa, bu ronnuia quyidagi ko’riiiishda 
bo‘ladi.
-ip
Talab va takiif nazariyasiga muvonq, taklifqilidgan pui miqdori 
bilaa shii pulga boOgan talab iniqdori teng boMishi kerak, buning 
o‘zi esa yalpi ichki mahsuiot qiymatiga to ‘g‘ri proporsional. Ikki 
mamlakat o'rtasida quyidagi bog'liqiiklarni o ‘rnalish mumkiii:
P =K,xK,xYaIM,; 
,
bu yerda: P,, 
— ichki va tasliqi bozorda taklif'qilingan pui
iniqdori; K,, K„ — ichki va tashqi bozorda bahontng darajasini 
aniqiovchi koeffitsiyentlar; YalM — yalpi ichki mahsuiot (masatan, 
0 ‘zbekiston va Yaponiyap
Agar K|/K(, nisbatlari doimiy yoki birga tcng bo‘lsa, mamlakat- 
lar o'rtasidagi baholar darajasi nisbati quyidagicha ifodalanishi 
mumkin.
P ,/P ,= )P,/P,)x(Y alM ,/Y alM ,)
Yuqoridagi formula la mi qo'ltab, valuta kursining pul massasi va 
YalM bogdiqligi tenglamasini olish mumkin:
^  
- K J / i K - K J \  X [(X,.„ + 1„ ’b 
+ I, + E...)]
bu yerda; E — kapitahiing sof cksporti; X — iste’mol xarajat- 
lari; I — itivestitsiyalar.