Statistikasi

9.5. Valuta bozori statistikasi ma’lumot manbalari
Valuta bozori ma’lumotlarini ichki va lashqi bozor ma’Iumotlariga 
bo‘lish mumkin. Ichki bozor ma’hnnotlari — bu 0 ‘zbekiston Rcs- 
pLiblikasi valuta bozori haqidagi ma’lumotlardir. Ularga valuta opc- 
ratsiyalari bilan shug'uiiarujvchi korxonalarning bu.xgalteriya, stalistik 
va idoraviy hisobotlari kiradi. Masalan, barcha korxonaiar 1-shaklni 
topshiradilar. Bimdan tashqari, O ‘zbekiston Respublikasi Markaziy
269

---

banki va tijoral bankktri Daviat siatisiika qo'initiisiga hisobot davri- 
dan kcyingi oyning 5-sanasidan kecbiktinnay l-VED (valuta) shaklini 
— ekspoil-import maomalaiari bo'yicba vahila mabiag’lari harakati 
lo‘g‘risidagi liisobotni laqdim ctadiiar,
Hisoboi yiii boshidan o‘sib boruvchi natija bo‘yitha toddiriladi.
I VED (valuta) sliaklidagi hisobotda ckspori va impon (shu 
j'umladan, barter) rnuomalalarini amalga oshimvchi korxona va tash- 
kilotiar lonionidan xorijiy vaUitada tushgan tustuimni oiish va un- 
dan foydalanish bo'yicha maduniotlar ming AQSH doHari ckviva- 
icntida qayd etiladi. 1, 2, 4, 5 va 7-ustuniarda, shuningdek, va- 
kolaili banklarga bevosita tiishayotgan xorijiy valutadagi litshum va 
undan majburiy sotuvning amalga oshiriiishi (majburiy sotuv amaiga 
oshirilishi ko'zda tutilm aydigan operatsiyalardan tashqari) 
to‘g‘risidagi tna’iiimotiar alohida satrlar bilan kiritiladi. Xorijiy 
valutadagi tusluimiiing tiisbishi, u bo'yicha majburiy sotuv amalga 
oshirilishi va valuta mablag'larining ohkazilishi, agar AQSH dollarida 
bodmasa, operatsiya odkazilishi sanastdagi 0 ‘zbckiston Respub- 
likasi Markaziy bankining rasmiy kursi bo‘yicha kross - kurs orqali 
AQSH dollariga qayta hisobiangan holda amalga oshiriladi, ! va 2- 
ustunlarda ro'yxatga oiish vaqtida korxona va tashkilotlarning KTUT 
va STIR xos raqami ko'rsatiladi. 3-ustunda korxonaning ta’sis huj- 
jatlari (nizom, qoida va h.k.) da belgilangan aniq nomi ko'rsatiladi. 
4va 5-ustunlarga korxona va tashkilotlarning tranzit hisobvaraqlariga 
tovarlar eksportidan va ishlarni bajarish, xizmat koTsatish eks- 
portidan kelib tushgan xorijiy valutadagi tushumning tushishi 
to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritiladi. 6-ustunga markazlashtirilgan eks- 
port bo'yicha kelib tushgan tushumni korxona va tashkilotlarning 
valuta hisobvaraqlaridan Markaziy bankka iOO foiziik majburiy so- 
tuvi amalga oshirilishi to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritiladi. 7-ustunga 
korxona va tashkilotlarning valuta hisobvaraqlaridan markazlashma- 
gan eksportidan kelib tushgan tushumni vakolatli banklarga 50 foiziik 
majburiy sotuvni amalga oshirilishi to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiriti- 
iadi. 8 va 9-ustunlarda impon qiiingan tovarlar va bajarilgan ishlar, 
ko'rsatilgaii xizmatlar haqini todash uchun korxona va tashkilot- 
iarning hisobvaraqlardan mablagdar oHkazilishi (shu Juniladan, 
akkreditivlar bajarilganidan so‘ng akkreditiv hisobvaraqlaridan 
o'tkazilishini kiritgan holda) to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko’rsatiladi. 
10-ustunda ichki valuta bozorida erkin ayirboshlanadigan valutaga
270

---

ayirboshianib, korxona va tashkiloUarning maxsiis liisob vuraqlari- 
dan import qilingan tovar (bajarilgan ishlar, xizmat)lar liaqini 
to'lash LicliLin o’tkazilgan niablag‘lar (shu jumladan, akkreditiv- 
lar bajarilganidan so ‘ng akkrcditiv hisobvaraqlaridan o'tkazilishini 
kiritgan holda) 
10‘g‘risidagi ma’lumoilar ko'rsatiladi.
Kizmatlar eksporti va import i bilan shug‘ullamivchi yuridik shaxs- 
lar (kichik korxona va mikrofirmalardaa tashqari) joydagi tuman, 
sliahar statistika bo'limiga hisobot davridan keying! oyning 3-sana- 
sidan kechiktinnay 1-VED (xizmatlar) — xizmatlar eksporti-im- 
porti to ‘g‘risidagi hisobotni taqdim etadilar.
Valiitalarning rasmiy kurslari O ‘zbekiston Respublikasining 
Markaziy banki tonionidan e’!on qilib boriladi va barcha valuta ope- 
ratsiyalarining hisob-kitobi rasmiy knrslar asosida amalga oshiriladi.
Boshlang'ich m a’lumotlar esa valuta biqalaridan olinadi. Valuta 
bitjalarining axborot xizmati o‘tgan savdolarbo‘yicha valutalarning 
kursi, sotilgan hajmi, talab va takliflar hamda boshqa ma’Iumoilarni 
chop qilib boradi.
Valuta bozort haqidagi ikkilamchi ma’lumotlar 0 ‘zbekiston 
Respublikasining Markaziy banki va Davlal statistika qo‘mitasining 
davriy nashrlaridan olinadi.
Chet mamlakatiardagi valuta bozori haqidagi ma’lumotlar bitja 
va banklar bulletenlaridan olinadi. Masalan, birja maklcriari kom- 
paniyasi dcyarli har kiini valuta kurstarini chop qiladi, Davriy nashr- 
larda ma’lumot juda kengberiladi (“Wall Street Joum ar', “Financial 
Times”). Jahon valuta operatsiyalari haqida ma’lumotlami “ Rcyter” 
axborot agcntligi orqali yoki bar bir davlat bo‘yicha to‘g‘ridan- 
to ‘g ‘ri to ‘plash m iim kin. M asalan, Rossiya MB saytida — 
http:www.sbr.ru — chet el valutalarining rasmiy kurslari haqida bataf- 
sil m a’lumotlar beriladi.
Ikkilamchi axborot manbay sifatida eng obro'li nashrlardan 
boMmish XVF “International Financial Statistics” va BMT statis­
tika qo'mitasining oylik va yillik nashrlarini ko'rsatish mumkin. Ular- 
da m a’lumotlar quyidagi bo'limlarda beriladi,
A, SDR 0‘rtacha (oylik, choraklik, yillik) kurslar; B. Joriy oy 
iichun milliy valutaning kunlik kotirovkalari yevro va SDR kurslari; 
V. Milliy valutaning AQSH dollariga nisbatan bazisli o'zgarish 
sur’atiari; G. Samarali valuta kurslarining nominal va real bazisli 
indekslari.
271

---