Statistikasi

' Xalq so‘zi. 14,02,2007; 09.02.2008.
2 6 3

---

Inllalsiya bu naf'aqat inonctar muva[’!aqiyatning indikatori. balki 
imtikni qayta taqsiinlasii {bo*lish) niqobi bilan qoplangan kuchli 
iqtisodiy maiii pulatsiya instrument id ir,
Mtilkni qayia taqsirniasli (bo‘lish) iiing ma/.muni batnma ycrda 
va hamma vaqi bir xil, ya’tii - ish baqi va bosiiqa daromadlarni 
qisman ko'larish va ularni bahoning dcmokratik o‘sish niqobi ostida 
jada! sur’aUarda yigdb olisbdir.
inflatsiya tirchib keUnEisligining eng oson yodi bir paylning o ‘?.ida 
va bir xil darajada ish haqi bamda bahoni qayd qilishdir. Biinday holai- 
da ish haqi, uning darajasi va keyinchalik uning o‘sishi mehnat unum- 
dorligining to‘g‘ri fiinksiyasi, shuningdek, baholarva keyinchalik ular- 
ning siimmasi — ishlab chiqarilgan tovarlar, xizmatlar hamda kapital 
qiymatning to‘g'ri funksiyasi (yoki pirovard natijada talabning o'sishi) 
bndar edi. Natijada, bir davr uchun muomaladagi pui massasi (lining 
aylanish tezligini hisobga olgan holda) hamma vaqt va hamma yerda 
tovarlar, xizmatlar va kapital baholaming summasiga teng bodar edi, 
mtiomalada bodgan barcha turdagi pul majburiyatlari barcha turdagi 
real aktivlar (tovar, xizmat va kapital) fizik hajmiga mos kelsa, mav- 
Jiid aktivlar — balans passivlariga, debitor qarzlar kreditor qarzlar- 
ga, talab taklifga, taklif esa talabga mos bodadi.
Biroq monetar iqtisodiyot sharoitida monetaristlar uchun baho 
va ish haqini bir darajada qayd qilishning iioji yo‘qligi xatoligi yoki 
mumkin cmasligi uchun cmas, balki uning kimgadir manfaatli 
emasligidadir. Лупап mana shu formulada manipulatsiya sirlari 
yashiringan.Demak, inflatsiyaqanchayuqori bodsa, manipulatsiya- 
ning kuchi va masshtabi shuncha yuqori va uning aksi bodislii mumkin.
Qisqasi, oxiri yo‘q aylanma; ish haqini va zanjirsimon usulda 
barcha boshqa majburiyatlarni ham o.shirish kerak, chunki baho 
oshdi, bahoni va zanjirsimon usulda barcha boshqa talablarni ham 
osliirish kerak, chunki ish beaivchilar jamoat tashkilotlari talabi 
bilan ish haqini oshirdi,
Biroq bahoning va ish haqining har qanday oshisht inflatsiya etnas 
va har qanday inflatsiya bu bahoning va ish haqining oshishi emas.
T o ‘g‘ri, ish haqi (yana ham kengroq aytadigan bodsak, daro- 
madlarni, tindan ham kengrogd — todov majburiyatlarini yoki 
passivlarini) hamda yod-yodakay, muomaladagi pul massasini «ba- 
holar o‘sarmish», - deb oshirmaslik kerak. Ayniqsa, jamoat tashki­
lotlari talab qilgani uchun emas, balki innovatsiyalar, texnika prog-
2 6 4

---

ressL islidiilarning maiakasini oshirisli asosida inelinai unimidnriigi 
va mahsulot silali osliganda is!i haqi va baholanii qayta ko'rih chiqisli 
zarur, Tcgistili ravislida baliolarni «nominal iiih haqi oshdi»,- deb 
kodarmaslik kerak. Uni noinflatsion oniillar (talab, islilab cbiqarisb 
xarajallari yoki ishlab cbiqarilgan mahsulot sifati) oshgan paytda 
kodarisli mumkin.
Holbuki, ish haqi va bahoning inflatsion o'sishida boshqa bir 
qancha kombinatsiyalar ham mavjud.
Noinflatsion rcjimda ish haqini oshirish nima degani? Umu- 
man, bunday holatda bahoni oshirish zarurmi? Ishlab chiqarilgan 
mahsulot sifatini oshirish hisobidatt bahoni kodarish nimani bildira- 
di? Bunday sharoitda yuqori mehnat tmumdorligiga tuzatiigan jsh 
haqini kodarish kerakmikan? Tushunarli va aniq javob yo‘q. Aksin- 
cha esa baholar bn hoiatda pasayishi kerak, ya'ni melinat uniimdor- 
ligiga teskari proporsional holda pasayishi darkor. Chunki mehnat 
unumdorligi bu bahoning oshishi emas, aksincha, pasayishidir.
Haqiqatda csa mehnat unumdorligi hilan bir paytda baholar 
oshib bormoqda. Bu holatni xolilagandia isbollash mumkin.
Jadvalda kdtirilgan ma’lumotlar ytiqoridagi fikrlarni tasdiqlab, 
shuni kodsatadiki, siz 1970-yiIlarda qilgan xaridingizni bugun sotib 
olsangiz, sizga ushbLi xarid 5,7 mana (rivojlangan mamlakatlarda),
53,6 marta (rivojlanayotgan mamlakatlarda, olimlarning fikricha, 
Hamdo‘stlik daviatlari ham ushbu guruhga kiradi) arzonga tushadi. 
Boshqacha arifmetikti qilsak, odha davrdagi IS o'miga tegishli ravishda 
17,5 va 1,9 sent todanadi. Bizga jon-jahdi hilan baholar emas, sifat 
oshdi, deb tuslumtiriladi.
Iste’mol narxtari dinamikasi (foizlarda)'