Statistikasi

' Bu koeffitsiyent, shuningdek, bitta obyekmiiig talafot ko'rganligi darajasi 
ko‘isatkichi deb ham ataladi.
239

---

_ ^ w _ d ■
 w
~ 
S ~ 
S 
'
bu yerda; d =
/ N — talafot ko'rgan obyektlar iilushi. Xuddi
sluinday bog‘liqlik bu koVsatkichlarning indekslari o'rtasida ham 
bo‘!adi;
Talafot ko'rgan obyekllar hisobot yilida 5% o ‘sdi, o‘rtacha 
sug'urta siimmasi 10% ko'paydi va o'rtacha sug‘urta qoplamasi 2% ga 
pasaydi, deb faraz qilaylik. Bunda zararlilik indeksi quyidagiga teng 
boMadi:
, 
1,05 X 1,02
= ---- — ---- = 0,9736 yoki 97,36 %
Demak, zararlilik 2,64% ga pasaygan.
8.5. Sug^urta ishining axborot ta’minoti
Zarar kekiruvehi hodisalar ustidan statistik kuzatish olib bo- 
rish doimiyiik xarakteriga ega. M a’lumki, bunday axborotni yig‘ish 
bilan statistik organlar, sug'urta kompaniyalari va sug'iirta nazorati 
organlari shug‘ullanadi. To'plangan ma’lumotlar asosida u yoki bu 
sharoitda yetkaziladigan zarar miqdori bo‘yicha qonuniyatlami 
aniqlashga va olchashga imkon beruvchi taqsimot qatorlari tuziladi. 
Yo'qotishlar dinamikasi baholanadi liamda shiinday, ya'ni talafot 
yetkazuvchi hodisalarning ro‘y berishi qonunlyailari aniqlanadi, 
Sug'urtachi va sug'unalanuvchi o‘rtasidagi iqtisodiy va huquqiy 
munosabailami o'zida mujassamlashtirgan asosiy hujjat sug‘urta shart- 
nomasi hisoblanadi. Stig'urta shartnomasini tuzish sug‘urta hodisasining 
ro‘y berish oqibatini tekislaydi. Sug'urta hodisasi ro‘y berishi korxo- 
naning ishlab chiqarish fondi va jismoniy shaxslar yo'qotisldarining 
keskin o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Sug'urta risklari bo‘yichajavob- 
garlik hajmini aniqlash bilan bog'liq hisob-kitoblami amalga oshirish 
uchun zarurbo'lgan axborot shartnomada keltiriladi: sug‘urta summa- 
si, toOanadigan badallar razmeri va vaqti, javobgarlik limiti, shart- 
nomaning amai qiiish vaqti, joyi, muddati va boshqalar.
2 4 0

---

Shartnomaning asosiy qismi sug'urtaga va sug4irtalanuvdiining 
majburiyatlariga bag'isliJangan. M oi-niulk SLig‘urtasi bo ‘yicha 
sLig'urtalaruivchining majburiyatlanda sug'itrtachiga ma’lum birsum- 
mani lo'lashi ko‘zda tutiladi. Agarsug'urtalaiigan mol-mulkka sug4irta 
shannomasida sanab o ‘tilgan sabablarga binoan zarar yetsa yoki u 
butunlay yo'qotilsa, siig4irtachi jabrianuvchiga mol-mullaning bir 
qismini qopiab beradi. Ayrim hollarda shartnomaga binoan qoplana- 
digan summa mol-mulkning to la qiymaiiga ham teng bo'lishi mumkin. 
Sug'urtachining majburiyati faqat pul mablagiari bilan to'lab be- 
rish bilan chegaralanmaydi. Sug‘urta kompaniyasi talafotni qoplash- 
ning boshqa yo'Uarini ham nazarda tutish mumkin. Bu usul faqat 
shartnomada ko‘rsatilgan bo‘lsa qoMlaniladi, ya’ni sug'urtachi bn 
masalani bir tomonlama yechish huquqiga ega emas. Statistik ax- 
borotning muhim manbayi buxgalteriya, statistik va idoraviy hiso- 
botlar hisoblanadi. Sng'urta kompaniyalari tegishli muddatlarda bux­
galteriya hisobotlarini (l-shakl va boshqalar) tuzadilar va yuqori 
tashkiloilarga hamda moliya-soliq ot^anJariga laqdim etadilar. Ular- 
dan tashqari idoraviy va statistik hisobotlar ham tuziladi. Eng asosiy 
statistik hisobot 1-sug‘urta shaki — sug‘urta tashkiloti faoliyati 
to‘g‘risidagi hisobot hisoblanadi. Ushbu hisobotni sug‘urta tashki- 
lotlari o ‘z joyidagi tum an, shahar statistika bo'limiga 10-martdan 
kechiktirmay taqdim etadilar. I-sug‘urta (yillik) shakii to'rt bo‘limdan 
tashkil topadi. Birinchi bo'hm da sug'urta tashkilotining asosiy 
ko'rsatkichlari (Ixtiyoriy sug*urta — hayotni sug'urta qilish; Umumiy