Stoletov tajribalari. Fotoeffekt

2.Ichki fotoeffektning kvant chiqishi: Faraz qilaylik, yarimo’tkazgich chastotasi 
ichki effektning bo’sag’aviy chastotasidan katta bo’lgan yorug’lik bilan yoritalayotgan 
bo’lsin. Bo’sag’aviy chastota xususiy yarimo’tkazgichlarda taqiqlangan zona kengligi 
bilan va kirishmali yarimo’tkazgichlarda donor va akseptorli kirishmalarning ionizatsiya 
energiyasi bilan aniqlanadi. Valent zonaning yoki kirishmali sathlarning elektronlari 
tomonidan fotonning yutilishida shunga mos keluvchi kvant o’tishlar ro’y beradi. 
Natijada fotoo’tkazuvchanlikni vujudga keltiruvchi qo’shimcha (noturg’un) zaryad 
tashuvchilar paydo bo’ladi.
Yarimo’tkazgichli moddaning eng muhim xarakteristikalaridan biri ichki 
fotoeffektning kvant chiqishi 

– bitta yutilgan fotonga to’g’ri keluvchi optik 
generatsiyalangan 
zaryal 
tashuvchilar 
soni 
– hisoblanadi. O’tkazuvchanlik 
elektronlarining (
n
 ) va teshiklarining (
p
 ) kvant chiqishlari mavjud. Sof 
yarimo’tkazgichda (
n
 )=
p
 . 
Kirishmasiz germaniy uchun 
)
(



bog’liqlik 16.1-rasmda ko’rsatilgan. Foton 
energiyasi taqiqlangan zona kengligi darajasiga yetganda zaryad tashuvchilarning 
generatsiyasi boshlanadi. yetarlicha tez 

ning kattaligi birga yaqin qiymatga erishadi. 
Foton energiyasi taqiqlangan zona kengligidan 2 – 3 marta oshganida zarbali ionizatsiya 
yo’li bilan olingan qo’shimcha zaryad tashuvchilarning generatsiyasi tufayli kvant 
chiqishning keyingi o’sishi ro’y beradi: bunda 

birdan katta qiymatga erishadi. Kvant 
chiqishning o’sishiga qarshilik qiluvchi raqobatlashuvchi jarayonlar bo’lib, 
o’tkazuvchanlik elektronlarining uyg’otilishiga, eksitonlarning va fononlarning 
tug’ilishiga olib keluvchi fotonlarning yutilish jarayonlari hisoblanadilar. 
YArimo’tkazgichda mos keluvchi markazlar mavjudligida yarimo’tkazgichga tushuvchi 
fotonlarning bir qismi fotolyuminessensiya jarayonlarida qatnashadilar.
Faraz qilaylik, yarimo’tkazgichning hajm birligida vaqt birligi ichida 

 energiyali 
N  ta foton yutilayotgan bo’lsin. U holda 
N
G
)
(



=
(16.1) 
kattalik 
zaryad 
tashuvchilarining 
yorug’lik 
generatsiyasining 
tezligi 
(yarimo’tkazgichning hajm birligida vaqt birligi ichida generatsiyalanuvchi berilgan 
belgili zaryad tashuvchilar soni) hisoblanadi.