Stoletov tajribalari. Fotoeffekt

9.Fotoelektron kuchaytirgich (FEK) lar: 1934 yilda dastlabki FEK larga asos 
solingan. Ularning ishlash prinsipi bilan 15.10-rasmdan tanishish mumkin. Fotokatod (
FK
) dan chiqqan (emissiyalangan) fotoelektronlar elektr maydoni ta’sirida tezlashadi va 
birinchi oraliq 
1
E
elektrodga tushadi. Tushayotgan fotoelektronlar ikkilamchi 
elektronlarning chiqishiga sababchi bo’ladi; ma’lum sharoitlarda ikkilamchi emissiya 
fotoelektronlarning dastlabki oqimidan bir necha marta katta bo’lishi mumkin. 
Elektrodlarning konfiguratsiyasi shundayki, fotoelektronlarning ko’pchiligi 
1
E
elektrodga, ikkilamchi elektronlarning ko’pchiligi esa navbatdagi 
2
E
elektrodga tushadi, 
bu elektrodda ko’payish jarayoni qaytariladi va hokazo. Elektrodlar (dinodlar) 10 – 15 ta 
bo’ladi; bularning eng oxirgisidan chiqayotgan ikkilamchi elektronlar anodga yig’iladi. 
Bunday sistemalarning umumiy kuchaytirish koeffitsiyenti 10
7 
– 10
8
ga, umumiy 
(integral) sezgirligi lyumenga to’g’ri kelgan minglab amperga yetadi. Bundan FEKlar 
yordamida juda katta toklar olish mumkin degan xulosa chiqarmay, balki juda zaif 
yorug’lik oqimlarini o’lchash mumkin degan xulosa chiqarish kerak. 
15.10-rasm. Fotoelektron kuchaytirgichlar.
Ravshanki, vakuum fotoelementlaridagidek texnik xarakteristikalar, shuningdek, 
kuchaytirish koeffitsiyenti va uning ta’minlovchi kuchlanishga bog’liqligi FEK ni to’liq 
ta’riflab beradi. Hozirgi vaqtda hamma yerda vakuum fotoelementlarining o’rniga 
fotoelektron kuchaytirgichlar qo’llanilmokda. FEK larning kamchiliklari sifatida yuqori 

---

vol’tli va stabillashtirilgan manbadan foydalanish zarurligi, sezgirlik stabilligining bir oz 
yomon ekanligi va shovqinlar ko’p ekanligini ko’rsatish mumkin. Lekin fotokatodlar 
sovitilsa va chiqish toki emas,
balki impul’slar soni (har bir impul’s bitta fotoelektronga 
mos keladi) qayd qilinsa, yuqorida aytib o’tilgan kamchiliklarning salbiy ta’siri ancha 
kamaytirilgan bo’ladi. 
Tashqi fotoeffektga asoslangan yorug’lik qabul qilgichlarning eng afzal tomoni 
fototokning yuklama qarshilik (nagruzka) o’zgarganda o’zgarmasligidir. Demak, 
fototokning qiymati qancha kichik bo’lmasin qarshiligi katta bo’lgan nagruzka qo’llash 
va natijada qarshilikda qayd qilish va kuchaytirish uchun yetarli kattalikdagi kuchlanish 
tushishiga ega bo’lish mumkin. Ikkinchi tomondan, qarshilik o’rniga sig’im ulash va bu 
sig’imdagi kuchlanishni o’lchab, ma’lum vaqt davomida tushayotgan o’rtacha yorug’lik 
oqimiga proporsional kattalikni aniqlash mumkin. Bu esa o’z navbatida yorug’likning 
stabillashmagan 
manbaidan 
tushayotgan 
yorug’lik oqimini o’lchash, ya’ni 
spektroanalitik o’lchashlarga xos bo’lgan hol uchun juda muhimdir.