Stomatologiya propedevtikasi

Galogen lampalar. Ularning ishlash mexanizmi
Galogen aktivlashgan lampa (fotopolimerizatorlar) hozirda keng 
tarqalgan. Ular 25 yildirki stomatologning ish faoliyatida keng 
q o ‘llanilm oqda. U lar o ‘zlarining uncha qim m at em asliligi; 
ishonehliligi, kompozit ashyolami o ‘zining nuri bilan qotirishi bilan 
e’tiborga loyiq.
Galogen lampalar elektr toki hisobiga chigilini oqarguncha 
qizdirish orqali nur hosil qiladi. Numing ko‘pgina qismi issiqlik 
sifatida tarqalib ketadi. Numing ko ‘rinuvchi oq qismi svetofiltr 
orqali o'tadi. Svetofiltr esa numing «foydali» havorang nurining 
uzunligi 400-500 nm b o ig an qismini o ‘tkazadi. Bunda nurning 
katta energiya qismi, ya’ni «foydasiz» qismi kesiladi.
Aktivlashgan galogen lampadan chiquvchi foydali energiya qismi
0,7%ni tashkil etadi. Galogen lampalaming salbiy tomonlaridan biri 
shuki, o ‘zidan ko‘p miqdorda issiqlik ajratadi, bu esa tish qattiq 
to‘qimasining qizishiga olib keladi.
L am pochka 
va
svetofiltrning xizmat vaqti 
ham chegaralangan, ulami 
doim o tekshirib turish va 
vaqti-vaqti bilan almashtirib 
turish kerak. Aktivlashgan 
lampaning nur oqimi quvvatini 
h afta sig a b ir m aro tab a 
tekshiiib turish lozim. Galogen 
lampalar asta-sekinlik bilan 
o ‘zining nurlanish kuchini 
y o ‘qotadi, shuning uchun 
lampochkalami kuymasdan 
119-rasm. Galogen lampa
avval, nazorat asbob bilan

---

nurlanish intensivligi pasayganligi aniqlanganda almashtirish lozim. 
Kompozit ashyoning to‘liq polimerizatsiyasi uchun nur kuchlanishi 
300mV/sm2 bo‘lishi kerak.
Hozirgi vaqtda fotopolim erizatsiya asboblarining yanada 
malakali xillarini yaratishda faol ishlar olib borilmoqda.
Zamonaviy stomatologiyada turli-tum an galogen lampalar 
mavjud bo‘lib, ularga fan-texnikaning yangi texnologiyalari va ilmiy 
yo‘nalishlari tatbiq qilingan:
1. «Yumshoq start»li lampalar (soft start);
2. Pulsatsiyalovchi nur bilan polimerizatsiya qiluvchi lampalar;
3. Plazmali lampalar;
4. Diod nurli lampalar;
5. Faollashtirilgan lampalar.
Sekinlashgan polimerizatsiya quyosh nuri, elektr nur ta’sirida 
yoki stomatolog uskunasining chirog‘i ta’sirida ham yuzaga kelishi 
mumkin. Lampa tarkibidagi svetofiltrdan nur o‘tganda ultrabinafsha 
nurlanish neytrallanishiga va spektrning keraksiz qismini «kesib» 
tashlanishiga qaramay, niirning uzoq muddatli ekspozitsiyasi ko‘zning 
to‘r pardasiga zararli ta’sir ko‘rsatadi yoki bemor tishlarining qattiq 
to‘qimasining qizib ketishiga olib keladi, natijada emalda yorilishlar 
paydo bo‘ladi.
Shuning uchun fotopolimerizatsiya vaqtini oshirmaslik, yaqin 
masofadan va uzoq muddat bu jarayonni kuzatmaslik kerak.
F o to p o lim e r 
la m p a la r 
b ila n
ish la g a n d a
h im o y a 
ko‘zoynaklaridan foydalangan m a’qul. Bu ko‘zoynaklar o‘zida 500 
nm uzunligidagi nur (qovoq rang tusdagi nur qismi)ni ushlab qoladi. 
Shuningdek, shifokor nurlanuvchi dastakning uchiga hamda tishdan 
qaytuvchi nur aksiga qaramasligi kerak.
N u rg a se zu v c h a n b e m o rlard a , k a ta ra k ta si o lin g a n va 
fotosensibilizatsiyalashgan preparatlar qabul qilgan bemorlarda nur 
bilan qotuvchi plomba ashyolarini qo‘llab bo‘lmaydi.
Fotopolimerizatorning nur dastagi bilan ehtiyotkorona ishlash 
lozim. Dastakni plomba ashyosiga juda yaqin olib kelmaslik kerak, 
chu n k i d astak iflo sla n ish i fo to p o lim e riz a tsiy a sifa tin in g
pasayishiga olib keladi.

---

Agarda nur dastagida plomba ashyosi yopishib qolgan bo‘lsa, 
uni plastmass asbob bilan olib tashlash lozim. Metall asboblar 
bilan bu jara y o n n i am alga oshirib b o ‘lm aydi, chunki nur 
dastaginingustki yaltiragan qismi zararlanishi mumkin.
Luksmetr, radiometrlar yordamida har hafta lampaning nur 
intensivligini tekshirish lozim. Odatda, nur intensivligi 300mV/sm2 
bo‘ lishi kerak. Numing bu intensivligi yordamida plombaning 3mm 
gacha bo‘lgan chuqurligida polimerizatsiyalash mumkin. Agarda 
nur kuchi 200-300mV/sm2 bo‘lsa, galogen numing ta’sir vaqtini 
o sh irish i lozim , lek in 200 m V /sm 2 n u rla n ish kuch i t o ‘liq 
polimerizatsiyani ta’minlamaydi. Bunda jihozni almashtirish kerak 
yoki lampa va filtrda nuqson bor-yo‘qligini tekshirish lozim.
Fotopolimerizatsiya jarayonining sifati lampaning intensivliligiga 
emas, balki ashyo tomonidan qabul qilingan 400-500 nm li to‘lqin 
uzunligi nur energiyasining umumiy miqdoriga bogliq.
Masalan, nurlanish qu w ati 600mV/sm2da kichkina plomba 
qismining fotopolimerizatsiyalanishi uchun 10 soniya sarflanadi, 
300mV/sm2 quvvatda esa 20 soniyaning o ‘zi yetarlidir. Kompozit 
ashyo polimerizatsiya darajasining oshishi, uni mustahkamligini 
ortishiga olib kelishini unutmaslik kerak.
K om pozit ashyosi va nur dastagi o ra lig ‘i 5mm ga teng 
bo‘lganda nur oqimi kuchining 30%ga kamayishi kuzatiladi, 10 
mm ga teng bo ‘lganda esa 50%ga kamayishi yuzaga keladi.
Zamonaviy fotopolimerizatorlar nur intensivligini o ‘lchovchi 
moslama: dozimetrva radiometrlar bilan chiqariladi. Galogen lampa 
intensivligiga qarab, kompozitning qotishi uchun zamr bo' lgan vaqt 
belgilanadi: intensivlik qanchalik kam bo‘lsa, plombaning qotish vaqti 
uzunlashadi.
Stomatologiyada quyidagi fotopolimerizatorlar qo‘llaniladi: 
«М ах», «Optilux», «Spectrum », «D em etron», «Avrora» va 
boshqalar. Ularning to‘liq tavsiflari 2-jadvalda keltirilgan.

---