Strategiya 1: Inklyuziv ta’lim

Ilmiy asoslash

• 
  Yaqinda Britaniyada o'tkazilgan tadqiqot mahalliy ta'lim idoralari tomonidan o'g'il bolalar o'rtasidagi muvaffaqiyatsizlikni bartaraf etish choralarini ko'rib chiqdi. Asosiy xavotir 3 toifadagi bolalar edi: Karib dengizi orollaridan kelgan qora tanli o'g'il bolalar, Afrikadan kelgan qora tanli o'g'il bolalar va oq tanli britaniyalik o'g'il bolalar. Tadqiqot 6 ta maktabda (uchta boshlang'ich va uchta o'rta) o'tkazildi, ularning natijalari o'rtacha ko'rsatkichdan yuqori edi. Natijalar shuni ko'rsatdiki, muvaffaqiyatli maktablarda boshqaruv a) inklyuziv muhitni yaratishga, b) maktab faoliyatining umumiy samaradorligiga, v) o'quv dasturining xilma-xilligiga, D) individual o'quv natijalarini
  

kuzatishga, e) yuqori, ammo real maqsadlarni belgilashga va e) ota-onalar bilan ishlashga muhim ahamiyati kasb etdi.

• 
  Boshqa bir ingliz tadqiqoti keys stadi (case studies) 11 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan inklyuziv maktab o'quvchilarining yutuqlarini ko`rsatib o`tdi, bolalarning ba'zilari maxsus ta'lim ehtiyojlariga ega bo`la turib, ta`limni oddiy sinflarda o'tashgan. Maktab barcha tashkilotlar uchun standart vaziyat bo'lgan ta'lim masalalarini hal qilishda doimiy ravishda "dilemmalar" ga duch keladigan tashkilot sifatida qaraldi. Tadqiqot natijalariga ko'ra"muvaffaqiyatli inklyuziv maktablar" ko'plab xususiyatlarga ega bo'lishiga qaramay (inklyuziya qadriyatlariga sodiqlik, mas'uliyatli yetakchilik va o'qituvchilar jamoasi tomonidan muammolarni birgalikda hal qilish uchun mavjud imkoniyatlar)maktabda maxsus ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalarni o'qitish bilan bog'liq ichki ziddiyat kuzatildi.
  
• 
  Amerika boshlang'ich maktabida olib borilgan sifatli tadqiqotlar maktab madaniyati va inklyuziv ta'lim o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qildi. Tadqiqotchilarinklyuziv ta'limning muvaffaqiyati bilan bevosita bog'liq bo'lgan maktab madaniyatining 3 ta asosiy xususiyatini aniqladilar: a) inklyuziya g'oyasiga sodiq bo'lgan, aniq qadriyatlar to'plamiga ega va demokratik yetakchilik uslubini joriy etgan rahbar; b) maktabning jamiyatdagi mavqeiga keng qarash, oila va mahalliy hamjamiyat a'zolarini jalb qilish; c) umumiy til va qadriyatlar, bu masalan, "hamma uchun maktab"iborasida namoyon bo'ladi.
  
• 
  Kanadalik tadqiqot maktab rahbariyati va o'qituvchilarining inklyuziv ta'limga bo'lgan e'tiqodining ta'lim samaradorligiga ta'sirini o'rganib chiqdi. Tadqiqot 2-8-sinf o'quvchilari o'rtasida 12 ta maktabda o'tkazildi, ularning 8 foizi alohida bolalar sifatida aniqlandi. Tadqiqotning asosiy natijasi — direktorning "maktab normasi" va o'qituvchilarning pedagogik xatti-harakatlari. haqidagi fikri o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik o'rnatildi.
  
• 
  Sinflar hajmining o'quv samaradorligiga ta'siri bo'yicha so'nggi tadqiqotlar ma'lumotlari quyidagi xulosalarga olib keladi:
  
• 
  10-15 kishilik o'quvchilar kontingenti bo'lgan kichik sinflarda o'qituvchilarning bilim ko'rsatkichlari, munosabatlari, axloqiy fazilatlari va o'quvchilarning qoniqish darajasi yuqori. 40 va 20 kishilik o'quvchilar soni bo'lgan sinflar o'rtasidagi farq esa ahamiyatsiz.
  
• 
  Ushbu fikr boshlang'ich va o'rta maktablar, barcha fan yo'nalishlari va turli darajadagi qobiliyatlarga ega talabalar uchun amal qiladi.
  

Sinf hajmini kamaytirganda o'qitish usullarini o'zgartirish haqida bir nechta ma'lumotlar mavjud va har qanday ko'rsatkichlarning yaxshilanishini o'quvchilarning sinf ishlariga ko'proq jalb qilinishi bilan izohlash mumkin degan xulosaga kelishga imkon beradigan ba'zi ma'lumotlar mavjud.
Xatarlarni boshqarish
Ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan xavflarning 3 turi mavjud:

• 
  Asosiy xavf shundaki, maktab direktori o'zini (qolganlari esa uni qabul qiladi) maktab madaniyatini shakllantirish va amalga oshirish uchun yagona mas'ul shaxs sifatida qabul qiladi. Bu umumiy mas'uliyat bo'lishi kerak.
  
• 
  Ikkinchi xavf — bu shakllangan madaniyatni o'zgarmas bo'lishi kerak deb hisoblash. Aslida u ehtiyojlarga qarab doimiy ravishda o'zgarib turadi.
  
• 
  Uchinchi xavf-maktab madaniyati kamdan-kam hollarda har tomonlama ma'qullanadi. Maktab madaniyatiga tahdid solmasligi uchun yashirincha yoki aniq qabul qilmaydigan odamlarning fikrlarini hisobga olish kerak.
  

Xulosa

Maktab madaniyati uning a'zolarining bir-biriga nisbatan o'zini qanday tutishini belgilaydi va aks ettiradi. Maktab jamoasining barcha a'zolari, ayniqsa boshqaruv, barcha o'quvchilarga hurmat muhitini yaratish va ta'lim makonini rivojlantirish uchun ularga bog'liq bo'lgan hamma masalalarni qilishlari kerak.

Adabiyotlar
1.Mayrowetz, D. And Weinstein, C.S. (1999). ‘Sources of lead- ership for inclusive education: Creating school for all children’. Educational Administration Quarterly, 35(3), 423-449.
2.Wolery, V. And Jones, K.B. (1998). ‘Class size reduction: Do the politicians statements match research findings?’ Journal of Behavioral Education, 8(4), 393-395.
3.Lindsay, G. and Muijs, D. (2006). ‘Challenging underachieve- ment in boys’. Educational Research, 43(3), 313-332.
4.Clarke, C., Dyson, A., Millward, A. And Robson, S. (1999). ‘Inclusive education and schools as organizations’. Interna- tional Journal of Inclusive Education, 3(1), 37-51.5.Zollers, N.J., Ramanathan, A.K. and Yu, M. (1999). ‘The rela- tionship between school culture and inclusion: How an inclu- sive culture supports inclusive education’. Qualitative Studies in Education, 12(2), 157-174.
6.Stanovich, P.J. and Jordan, A. (1998). ‘Canadian teachers’ and principals’ beliefs about inclusive education as predictors of effective teaching in heterogeneous classrooms’. The El- ementary School Journal, 98(3), 221-238.
7.Hattie, J. (1999). Influences on student learning. Inaugural lecture, University of Auckland, New Zealand.