Strategiyalíq menedjment 5230200-Menedjment (tarmaqlar hám tarawlar boyınsha) bakalavr talim bagdarı studentleri ushın oqíw qollanba

GLOSSARIY 
Atama 
Mánisi 
Agent 
Málim dárejede turaqlı tiykarda jumıs ko'rsetiwshi 
kótere sawda jumısshısı bolıp, kóp bolmaǵan 
funkciyalardı atqaradı hám tovarǵa salıstırǵanda múlk 
huqıqın almaydı. 
Ajiotaj talap 
Bazardaǵı shawqım hám hawlıǵıw tasiri astında jasalma 
payda bolatuǵın hám tezlik penen artıp baratuǵın talap. 
Alyanslar 
Báseki gúresinde jeńip shıǵıw ideyasınan waz keshiw va 
birge islesiw firmaları tarmaǵın qáliplestiriwge ótiw. 
Jetkezip beretuǵın 
sherikler 
Jetkezip beretuǵın kompaniyalar ishinen eń isenimlilerin 
tańlap alıw hám tek olar menen islew. 
Assortimentti islep shıǵıw 
hám joybarlaw 
Bazar talaplarına muwapıq óndiristiń assortiment 
strukturasın islep shıǵıw. Ónim básekilesligin bahalaw. 
Texnikalıq hám tutınıw parametrleri óz-ara baylanısın 
úyreniw. Jańalıqlar kirgiziw siyasatı. Baha siyasatı. 
Tovar oramı. Tovar belgisi. 
Bazardı komplekslik 
úyreniw 
Kárxananıń óndirislik, sawda, tovar, satıw, reklama, 
baha hám basqa tarawlarıdaǵı izertlew, analizlew hám 
prognozlaw (boljaw ). Básekilesler iskerligin úyreniw. 
Broker 
Tovarǵa salıstırǵanda múlk huqıqın almaytuǵın kótere 
satıwshı bolıb, onıń tiykarǵı funkciyaları qarıydarlardıń 
satıwshılar menen cóylesiwler alıp barıwları hám olar 
ortasıdagı ózara kelisiwlerde kómeklesiwshi bazar agenti. 
Pitim 
Qunǵa iye keminde 2 obiekttiń bar ekenligin hám qabıl 
etilgen shártlerdiń, júz beriw waqtın hám ornın názerde 
tutatuǵın 2 tárepleme kommerciylıq shártnama. 
Bazardı poziciyalastiriw Bazarda hám maqsetli tutınıwshılar sanasında tovardı 
gu'man payda etpeytuǵın, basqalarınan anıq ajralıp 
turıwshı, maqul túsetuǵın orın menen táminlew. 
Bajıxana tarifi 
Óz mámleketiniń firmaları máplerin qorǵaw yamasa keń 
pul qárjılarına ıye bolıw maqsetinde import hám eksport 
tovarlarına qoyılǵan salıq.. 
Bazardı segmentlerge 
ajıratıw 
Bazardı segmentlerge ajıratıw tutınıwshılardiı, olardıń 
mútajliklerin, múmkinshilikleri yamasa minez-qulqı 
tiykarınan topsrlarǵa ajıratıw procesi. 

---

109 
Birja 
Birja (goll. beurs. nem. Borse shıjlan) bazardı 
shólkemlestiriwdiń forması ; tovarlar (tovar birjası), 
bahalı qaǵazlar (fond birjası ), valyuta (valyuta birjası ) 
kótere sawdası, tovar bolǵan miynet kúshi aldı -sattısı 
(miynet birjası ) bazarı. 
Bazar 
Satıwshı menen qarıydar ushrstırıwshı mexanizm, olar 
ortasında tovardı pulǵa almaslawshı; tovarlar menen aldı-
sattı qatnasların tártipke saliwshı, tovar islep shıǵarıw, 
tovar amaslaw hám pul aylanısı nızamlarına muwapıq 
ámelge asırıwshı ob’ekt. 
Bazar infrastrukturası 
Bazar ekonomikası ushın hár túrlı xızmet kórsetiwshi 
tarawlar bankler, sawda -sanaat palatası, birjalar, sawda 
úyleri, sırtqı sawda firmaları, mámlekettiń sırtqı sawda 
mekemeleri, bajıxanaları, salıq inspekciyasi, 
kommerciya hám bilgirlik keńseleri, dáldalshı firmalar, 
sawda-satıq awqamları, koncernlar, konsorciumlar, 
konsalting hám injiniring kompaniyaları hám basqalar 
kiredi. 
Bazar konyunkturası 
Belgili dáwir aralıǵındaǵı bazardıń jaǵdayı, bazarda teń 
salmaqlılıqtıń bar ekenligi yamasa buzılǵanlıǵı menen 
xarakterlenedi. 
Bazar teń salmaqlılıǵı 
Bazardaǵı talap hám usınıstıń bir-birine muǵdarlıq hám 
quramlıq jaqtan muwapıq keliwi. 
Bazar regulyatorı 
Islep shıǵarıwdı bazar arqalı tártipke salıwdıń 
ekonomikalıq quralı bolǵan baha. 
SWOT 
SWOT- Kompaniyanıń kúshli, ázzi tárepleri, 
imkaniyatları hám qáwip- qaterlerdi analizlew. 
Bazar xojalıǵın jaratıw bul máqset emes, al bálkim hár bir puqaraǵa ılayıq turmıstı 
táminlew quralı. 
Texnopolis 
bul innovaciyalıq processlerdi jedellestiriw, 
texnologiyalıq jańalıqlardı tez hám nátiyjeli qóllawǵa 
járdem beriw maqsetinde shólkemlestirilgen 
ekonomikalıq zonalardıń bir túrleri. 
Joybar 
bul qandayda bir jay, bina, qurılıstı qurıw maqsetinde 
yamasa arnawlı bir bir buyımdı jaratıw ushın 
tayarlanǵan tiyisli hújjetler kompleksi. 
Bazar funkciyaları 
Bazardıń atqaratuǵın ekonomikalıq wazıypalar. 

---

110 
Bazar nızamları 
pul járdeminde bazarda tovar almaslawdıń mánisin 
ańlatiwshi, onı basqarıp turıwshı obiektiv ekonomikalıq 
nızamlar. 
Bazardı basqarıw 
Bazar qatnasıqlarınıń arnawlı bir maqset hám jóneliste 
rawajlanıp barıwına qaratılǵan arnawlı iskerlik. 
Bazardıń tártipke 
túsiriliwi 
Jámiyettiń atınan mámleket ámelge asıratuǵın ilajlar 
hám ekonomikalıq qurallar járdeminde bazarǵa aktiv 
tásir etiw. Ol belgili maqset jolında ámelge asırıladı. 
Sharayatlıq analiz 
Jetiskenlikler hám áwmecizliklerdi esapqa alǵan haldaǵı 
aldınǵı iskerlikti úyreniw: islep shıǵarıw hám bazardaǵı 
jaǵdaydıń ózgeris sebeplerin anıqlaw; xızmetkerler 
jumısı nátiyjeliligin bahalaw, jumıs kórsetkishlerin 
analizlewde sırtqı ortalıqtıń tásirin esapqa alıw; házirgi 
kúndegi social ekonomikalıq jaǵdaydıń tásirin anıqlaw 
hám keleshekti prognozlaw (boljawı ). 
Demping 
sırtqı bazardı iyelew ushın tovardı islep shıǵarıw 
ǵárejetlerinen arzan bahalarda shetke eksport islew; 
tovardı sırtqı bazarda ishki bazarǵa salıstırǵanda arzan 
bahada satıw; sırtqı bazar ushın gúres, básekileslerdi 
sındırıw qurallarınnan biri sanalanadı. 
Diler 
Iri sanaat kompaniyası agenti bolǵan isbilermen, ol 
kompaniyadan kótere tárzde satıp alǵan ónim menen 
usaqlap satıw sawdasın ámelge asıradı. 
Shólkemlestiriwshilik 
qábileti 
Toparlar iskerligin belgili bir jóneliske salıw. 
Strategiya 
Strategiya (grekshe strategia. strotos voysko ,ago- alıp 
baraman ) - ulıwma urıs hám kompaniyalarda alıp 
barılatuǵın júdá úlken operaciyalar sheberligi bolıp 
tabıladı 
Basqarıw usılı 
Bul shólkem qoyǵan maqsetlerge erisiw ushın basqarılıp 
atırǵan obiektlerge tásir etiw usıllarıniń jiyındısı. 
Kórsetpeli tásir 
Ornatılǵan shólkemlestiriwshilik baylanıslardan 
ámeldepaydalanıwdı hám jumıs sharayatları ózgergende 
olardıń ayırım bólimlerin tuwırlawdı sáwlelendiredi. 
Íntızamlı tásir 
Olar shólkemlestirilgen baylanıslar teń salmaqlılıǵın 
ıntızamlı talaplar hám juwapkershilikler sisteması 
quralları járdeminde uslap turıwǵa mólsherlengen. 

---

111 
Óz-ózin basqarıw 
Basqarıw tek ǵana basqarıw subiekti tárepinen tek ol 
yamas bul qararlardı ǵárezsiz qabıllawdı emes, al bálkim 
olardıń orırınlıwında názerde tutadı. Bunnan tısqarı, 
jámááttiń hár bir aǵzası qararlardıń orınlanıwı boyınsha 
jeke juwapkershilikti sezedi. 
Strategiiyalıq joba 
Shólkem missiyasın hám rawajlanıw baǵdarların, 
strategiyanı, uzaq hám qısqa múddetli maqsetlerdi 
sáwlelendiredi. 
Strategiyalıq kóz qaras 
Shólkemniń iskerlik hám rawajlanıw baǵdarın aldınan 
kóriw. Shólkemniń ne islewge umtılıwı hám qanday 
kóriniste bolıwı haqqında sáwlelendiriwge iye bolıwı 
Shólkem missiyası 
«Biznesimiz qanday hám biz tutınıwshılarımız ushın 
ne isleymiz?» degen sorawǵa basqarıw kóz qarasınan 
juwap beriw bolıp tabıladı. Missiyada shólkem 
iskerligi hám onıń quramı anıq ashıp beriledi. 
Strategiyalıq maqsetler 
Shólkemniń bazar poziciyasın hám básekige 
shıdamlılıǵın támiynlew ushın basshılar tárepinen 
belgilenetuǵın maqsetler 
Uzaq muddetli maqetler 
Jaqın 3-5 jılda yamasa jıldan - jılǵa úzliksiz ámelge 
asırılatuǵın maqsetler. 
Qısqa muddetli 
maqsetler 
Jaqın keleshek maqsetleri. Qısqa múddetli tabıslar 
(kólemi) administraciya uzaq múddetli maqsetlerdi 
qanshelli dárejede tezlik menen ámelge asırmaqshı 
ekenligin kórsetedi. 
Strategiyanı qáliplestiriw Administraciyanıń ulıwma funkciyası bolıp, shólkem 
missiyasın, iskerlik maqsetlerin hám strategiyanı 
jaratılıwına qaratılǵan háreketler. 
Korporativ strategiya 
Bul diversifikaciyalasqan kompaniyanı ulıwma 
basqarıw jobası bolıp tabıladı. 
Biznes strategiyasi 
Bul biznesti (firma, komapniya ushın)basqarıw jobası 
bolıp tabıladı. Biznes strategiyasınıń tiykarǵı maqseti 
bul anıq biznes tarawı boyınsha kompaniyanıń bazar 
poziciyasin bekkemlewden ibarat. 
Operativ strategiyalar 
Tayansh islep shıǵarıwdı basqarıwda hám 
strategiyalıq áhmiyetke iye kúndelikli operativ 
máselelerdi sheshiwde tar strategiyalıq baslama 
sıpatında paydalanıladı. 
Restrukturizaciyalaw 
strategiyası 
Bunda buyırtpa porfeliniń quramın túpten 
ózgertiriledi. 

---

112 
Qayta qurıw strategiyasi 
Biznesler kólemin qısqarttırwdı názerde tutadı. 
Basqarıw apparatı diversifikaciya júdá keń degen 
pikirge kelse, kompaniya óz kúshin bir neshshe 
tiykarǵı biznes tarawlarına jóneltiriwi múmkin. 
Strategiyalar 
kombinaciyasınan 
paydalanıw. 
Bul strategiya kompaniya ushın júdá awır jaǵdaylarda 
qollanıladı. 

---

113