«студенческий вестник»

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Alisher Navoiy. “Lison ut-tayr” . Toshkent: Gafur Gulom nomidagi nashriyot-matbaa 
birlashmasi, 1991.61-bet. 
2. Sharipov Sh. “Lison ut-tayr haqiqati”. Toshkent: “Ma’naviyat”, 1998 .43-bet. 
3. Mallayev N. “Alisher Navoiy va xalq ijodiyoti”.Toshkent: Gafur Gulom nomidagi nashriyot- 
matbaa ijodiy uyi,2015. 201-bet. 
4. S.Olim. “Ishq, oshiq va ma’shuq”.Toshkent: “Fan” nashriyoti, 1992. 37-bet. 

---

Журнал «Студенческий вестник» 
№ 7 (152), часть 3, 2021 г. 
89 
BO'LIM 2. 
PSIXOLOGIYA 
 
MULOQOT JARAYONDA MANIPULYATORLARNING OBY`EKTGA TASIRI 
Absalomov Erkinboy Ulug'bek o'g'li 
Farg'ona Davlat Universiteti talabasi, 
O’zbekiston, Farg'ona 
Ismoilova Zilolaxon Rustamxo'ja qizi 
Farg'ona Davlat Universiteti talabasi, 
O’zbekiston, Farg'ona 
Xidirov Shukurullo Isroiljon o'g'li 
Farg'ona Davlat Universiteti talabasi, 
O’zbekiston, Farg'ona 
 
ANNOTATSIYA 
Ushbu maqolada insonlar o'zaro kommunikativ aloqalarga kirishishda ko'plab manipulyatsiya 
ta`siriga uchrab qolishlari, manipulyatorlarni oby`ektga ta`sir doirasini anglab olish haqida so’z 
yuritilgan. 
 
Kalit so'zlar: Yolg'on, ong, shaxs, muloqot, manipuyatsiya, manipulyator, psixologiya. 
 
Hozirgi rivojlanib, taraqqiy etib borayotgan global davrda manipulyatorlar o’z g’oyalarini 
insonlar onggini manipulyatsiya qilish orqali doimo singdirishga intilmoqda. Buni udalashmoqda 
ham, shu tufayli bugungi kunda insonlar ko’plab yolg’on qurboniga aylanishmoqda. Bir o’ylab 
ko’ring umringiz davomida hech yoʻq bir bor aldovga uchragansiz. Bunda aql, boylik yoki shonu 
shavkatning ahamiyati yoʻq. Har bir inson hayotining qaysidir jabhasida unday yoxud bunday tarzda – 
haqiqatni toʻliq oshkor qilmaydigan yoki notoʻgʻri axborot beradigan yolgʻonchining qurboniga 
aylanadi. Agar biznesda birov chuv tushirib ketgan, pulingizni oʻzlashtirib olgan, sizni sotgan, 
muhabbatingizni tortib olgan, Internetda aldagan yoki oʻzida aslida yoʻq jihatlariga sizni ishontirgan 
vaziyatlarga tushgan boʻlsangiz – yolgʻiz emasligingizni bilib, oʻzingizni ovutavering. 
Adabiyotlar tahlili natijalariga ko’ra, manipulyatsiya - bu sub'ektning o'z maqsadlariga 
erishishga qaratilgan, ta'sir qiluvchi obye`ktning niyatlari bilan mos kelmaydigan yoki istaklari va 
manfaatlariga zid keladigan yashirin nutq ta'sirining bir turi, ob'ektning ongini ongsiz ravishda 
boshqarish buzilgan, matnda yozilgan bir tomonlama taqdimot ma'lumotlari [2 S. 304-306]. 
Manipulyatsiya - bu manipulyator mahorati obye`kt psixikasiga yashirin ravishda maqsad, 
istak, niyat, munosabatni hozirdagi nuqtai nazariga mos kelmaydigan tarzda kiritish uchun ishlatiladigan 
ta'sir turidir [3. S. 165-167]. 
Demak, manipulyatsiya insonlar ongiga manipulyator tomonidan singdirilgan fikr, mulohaza 
va h.k larni bevosita singdirish deb qarashimiz mumkin. 
Bugungi kunda insonlar ongiga turli axborotlar orqali manipulyativ ta`sir oʻtkazib oʻz 
yolgʻonlariga osonlik bilan insonlarni ishontirib olishmoqda.
Shuni ham ta`kidlash kerakki, manipulyatsiyani ijobiy taraflama ham qo’llasa, albatta, juda 
katta yutuqqa erishsa ham bo’ladi. Misol tariqasida, goʻzal Shaxrizoda oʻzining dahshatli xoʻjayini 
Shahriyorga ertak aytib berganini eslaysizmi? Manipulyatsiya orqali deyarli uch yil davomida (!) U 
nafaqat oʻzini, balki oʻz mamlakatining eng goʻzal qizlarini ham oʻlimdan qutqardi. Bunday oʻnlab 
misollarni ertaklar, xikoya va shu kabilarda hatto bunday manipulyatsiya usullarini bizning kundalik 

---

Журнал «Студенческий вестник» 
№ 7 (152), часть 3, 2021 г. 
90 
hayotimizda ham uchratishimiz mumkin. Shu sababli, ushbu manipulyatsiya nafaqat tadqiqodchilarni, 
balki keng jamoatchilikni qiziqtiradi. Ushbu qiziqishning yana bir sababi shundaki, insonlarni 
o’rganish ilmi kundan kunga rivojlanshidir. Ayniqsa bugungi kunga kelib, ko’plab sohalar kabi 
insonlarni o’rganish ilmi ya`ni manupulyatsiya qilish ham jadal suratlarda rivojlanib kelmoqda.
Manupulyatsiya haqida so’z ketganada, manipulyatsiya ham dunyodagi koʻplab boshqa hodisalar 
kabi, oʻz-oʻzidan paydo boʻlmaydi - har doim uni paydo boʻlishiga chorlaydigan yoki toʻgʻridan-
toʻgʻri keltirib chaqiradigan baʼzi kuchlar va sharoitlar mavjuddir. Manipulyatorlar bunda vaziyatlardan 
o’z maqsadi yo’lida ustamonlik bilan foydalanadilar. Ularning maqsadi - boshqa odamni "ushlash", 
uni itarish, lekin buni shu qadar mohirlik bilan bajarish, u o'zini tutishini mustaqil ravishda 
boshqarayotgani haqida taassurot qoldiradi. Sherikning manipulyatsion xatti-harakatlarini aniqlash 
uchun manipulyatorni quyidagi harakatlar yordamida payqab olish mumkin. Manipulyator: 
 juda yaqinlashishga yoki aksincha, uzoqlashishga harakat qiladi, psixologik makoningiz 
chegaralarini buzadi yoki aloqa qilish uchun zarur bo'lgan masofani buzadi; 
 yopiq pozalarni oladi, muntazam ravishda boshini qo'llab-quvvatlaydi yoki ortiqcha narsalarga 
qodir; 
 ko'pincha sizning o'tgan ish tajribangizning dalillari bilan o'ynaydi: bu qabul qilinadi o'rganilgan, 
kuchli va kuchsiz tomonlaringizni biladi; 
 suhbatga falsafiy mavzularni kiritishga harakat qiladi va shu bilan birga qiynoqlarga solidi. 
Xiyla sizning ideallaringiz, hayotiy vazifangizni aniqlaydi va u bilan o'ynaydi; 
 xushomadgo'ylik, so'zlaringiz yoki harakatlaringiz ahamiyatini oshirib yuborish; 
 sizning yoki sizning maqomingizni tez-tez eslatib turadi, bu sizning biringiz balandroq yoki 
pastroq ekanligini ko'rsatib beradi; 
 vaziyatni dramatizatsiya qiladi, sizda tashvishlanish holatini yaratadi va keyin undan 
foydalanadi; 
 ko'pincha uchinchi shaxslarga murojaat qiladi; 
 bilimingizni, imkoniyatlaringizni yashirincha tekshiradi; 
 o'z xizmatlarini yuklaydi; 
 ko'pincha qochib qutuladi; 
 sizning xulq-atvoringiz, holatingiz, nutqingizga moslashadi; 
 o'zining muzokaralar guruhidagi rollarini aniq taqsimlaydi: yovuzlik - mehribon, sinchkov - 
mamnun, provokator - yarashtiruvchi va boshqalar; 
 kerakli vaqtda kutilmagan savollar yordamida suhbatning borishini o'ziga qulay yo'nalishda 
o'zgartirishga harakat qiladi; 
 muhim qaror qabul qilishdan oldin sizni shoshiltirishga kirishadi; 
 o'z tashabbusi bilan siz uchun noqulay vaqtni tanlaydi. 
Bu yerda manipulyatsiya oby ektiga manipulyatorlar bilgan va anglagan xolatda ta sir 
o’tkazishlarni ko’rishimiz mumkun.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash joizki, manipulyatorlar o’z oby`ektiga manuplyativ tasir 
o’tkazish jarayonida, ushbu ta`sirning ijobiy va salbiy jihatlarini inobatga olmog’i va o’z o’rnida 
jamiyatdagi har bir shaxs ham kelayotgan har qanday ma`lumotni manipulyativ tomonlarini o’ylab 
ish ko’rmog’i juda muhim.