Sug’orish tizimi va unga qo’yiladigan talablar uning tarkibi. Sug’orish tizimining tarkibi

Sug'orish tarmoqlarning tarkibiiy qismlari va ularning suv o’tkazishi qobilyati aniqlash
Reja:

1. 
   Sug’orish tizimi va unga qo’yiladigan talablar uning tarkibi.
   
2. 
   Sug’orish tizimining tarkibi
   
3. 
   Sug’orish tarmog’i xaqida tushuncha.
   
4. 
   Sug’orish tarmog’ining elementlari va vazifalari
   

Sug’orish tizimi qуйидаги shartlarni kanoatlantirishi kerak:
-etishtirilaetgan q’ishloq’xo’jalik yoki nlarining ehtiejiga ko’ra tuproq’ning suv va havo rejimini rostlash;
-sug’orish davrida yuqori mehnat unumdorligi;
-sug’orish suvi, energiya va resurslardan tejab-tergab foydalanish;
-q’ishloq’xo’jalikni ishlab chiqarishni keng mexanizasiyalash va avtomatlashtirish imkoniyati;
-er xududlaridan tulik samarali foydalanish;
-avtomatlashtirish va teleboshqaruvni kullagan holda ekspluatasiya (foydalanish)ning yuqori darajada ishonchliligi (mustahkamligi) va qulayligi;
-tizimining qurilishi va ekspluatasiyasi uchun keltirilgan sarflarning minimum kiymati;
-sanitariya-gigiena talablari.
Sug’orish tizimlari xo’jaliklararo (bir nechta xo’jalik xududida) va xo’jalik ichidagi ( bitta xo’jalik chegarasida) tizimlarga bo’linadi.
Suv olish tavsifiga ko’ra, sug’orish tizimlari uzi okar (suv tizimga uzi oqib keladi) va mexaniqaviy suv ko’tarish (suv manbaidan nasoslar erdamida, suv ko’tarish)turlariga bo’linadi.
Sug’orish tizimlari usti ochiq(kanallar yoki novli kanallar), epik (bosimli yoki bosimsiz quvurlar) va aralash (kombinirlashgan) (yirik elementlar ochiqqolganlari epik) kurinishda bo’lishi mumkin.
Muntazam faoliyat ko’rsatuvchi sug’orish tizimi quyidagi tarkibi ega:
1.sug’oriladigan erlar;
2.suv manbai (daryo,suv ombori,kul,kuduk va sh.kyu);
3.bosh suv olish inshooti (tug’on, nasos stansiyasi va sh.k.);
Sug’orish dalasiga suv etqazish uchun o’tkazuvchi sug’orish tarmoqlari (kanallar, novlar, quvurlar);
4.Sug’orish dalasi buylab suvni taqsimlab beruvchi rostlovchi tarmoq;
5.Suv tashlovchi va poliktor – zovur tarmoqlari ;
6.Yo’l, telefon va elektr tarmoqlari , ishlab chiqarish binolari;
7.Sug’orish, suv tashlash, kollektor - zovur va yo’l tarmoqlaridagi inshootlar;
8.Dalalarni ximoya qiluvchi daraxt qatorlari.
Sug’orish tizimi elementlari tarkibi, ularning joylashishi, sug’orish va KZT konstruksiyalari, sug’oriladigan massivning tabiiy va xo’jalik shart-sharoitlariga, xususan joyning geomorfologik sharoiti- er yuzasi, relefi va nishabligi ; iqlim va gidrogeologik sharoiti; tuproq’ turi; suv manbai va sug’oriladigan maydonning o’zaro joylashishi. Uning tavsifi, shuningdek xo’jalik yo’nalishi- q’ishloq’xo’jalik yoki nlari tarkibi, sug’oriladigan massiv ulchamlari, xo’jalik maydoni hamda qo’llaniladigan sug’orish usuli va texnikasi, almashlab eqish uchastkalari soni va ulchamlari kabi shart-sharoitlarga bog’liq.
Xulosa qilib aytganda , texnikaviy mukammal sug’orish tizimi bir-biri bilan uzviy bog’liq sug’orish, KZ, suv tashlash tarmoqlari kurinishidagi, bitta yagona boshqaruv tizimiga ega va tuproq’dagi suv rejimini rostlash masalalarini hal qilishiga yo’naltirilgan gidrotexnikaviy va boshqa muhandislik inshootlari majmuasidan iborat.
Sug’orish tizimi elementlari tarkibi sug’oriladigan massiv ulchamlari, xo’jalik ixtisosligi , tabiiy va boshqa shart- sharoitlarga ko’ra o’zgarib turishi mumkin. Sug’orish tizimida suv taqsimlash uchun asosiy tashkil etuvchi (apparat) bo’lib, sug’orish tarmog’i hisoblanadi.
Sug’orish tarmog’i bajaraetgan vazifasiga qarab o’tkazuvchi va rostlovchi tarmoqlarga bo’linadi.
О’tkazuvchi tarmoqlar yirik doimiy kanallarni uz ichiga oladi :
Bosh ( BK ) yoki asosiy kanal , quvur yoki nov . U suv manbaidan suv olib sug’oriladigan xududgacha etqazib beradi. Kanal yoki quvur ko’proq maydonni sug’ora olish uchun, uni xududning balandrok nuktalaridan utkaziladi.
Xo’jalilararo taqsimlash kanali(XAT) BK dan suv oladi va uni bir necha xo’jalik xududiga etqazib beradi.
Xo’jalik taqsimlagichi (XT) XAT dan suv oladi va uni bitta xo’jalika xududiga etqazib beradi.
Xo’jalik ichidagi taqsimlagich (XIT) bir nechta almashlab eqish yoki brigada uchastkalariga suv taqsimlaydi.
Участка таqсимлагичи (УТ) yoki shox ariq(ShA) fakat bitta almashlab eqish yoki brigada uchuastkasiga suv beradi.
Shuningdek , guruh suv taqsimlagich yoki quvuri ham bo’lishi mumkin, u UT dan suv olib bir nechta zvenoga suv beradi. Guruh suv taqsimlagich o’tkazuvchi tarmoqning sungi elementi hisoblanadi.
Rostlovchi tarmoqlariga muvaqqat kichik kanallar kiradi :
1) Muvaqqat ariqlar, odatda 4... 10 ga erga suv beradi. Ular bahorda kanal kazuvchi mexanizmlar bilan kaziladi, ko’zda esa tyoki slanadi. Agar 20 ga dan katta maydonni sug’orsa uni doimiy qilish mumkin.
Uqariqlar, polietilen yoki boshqa sug’orish quvurlarini muvaqqat ariqdan yoki sug’orish quvurlari gidrantlaridan suv olib egatlarga tarkatadi.(kundalang sxema bo’lsa, bu ariqlar bulmiaydi va tug’ridan – tug’ri egatlarga suv beriladi. )
Dala sug’orish tarmog’i - unga sug’orish egatlar , cheklar, paxtalar, tuproq’ ichidan namlash quvurlari kiradi va ular orqali suv dala buylab tarkatiladi.
Rostlovchi tarmoq ochiq yoki epik kurinishdagi tez yigiluvchan quvurlardan iborat bo’lishi mumkin.
Muvaqqat ariqikki xil sxemada: buylama va kundalang sxemada loyihalanishi mumkin.
Buylama sxemada muvaqqat ariq yo’nalishi sug’orish yo’nalishi bilan parallel , ya'ni mos keladi va muvaqqat oraligi uqariq uzunligiga teng va o’rtacha 70...200 m va undan ortiqni tashkil etadi. Muvaqqat ariquzunligini 500...1000 m deb qabul qilish tavsiya etiladi. Nishablik 0,002 dan kichik bo’lganda kundalang sxemada muvaqqat ariq sug’orish yo’nalishiga perpendikulyar , ya'ni kundalang bo’ladi va uqariqlar bulmaydi. Muvaqqat ariquzunligi 400...700 metrgacha. Muvaqqat ariq kundalang kirkimi q’ishloq’xo’jalik texnikasini utishiga tuskinlik qilmasligi kerak. (agar ular oraligi dala uzunligidan kichik bo’lsa.)
Foydalanilgan adabiyotlar:


1.Axmedov X.A. Zax q’ochirish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1975.
2.Axmedov X.A. Sug’orish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1977.
3.Kostyakov A.N. Osnov meliorasii. M., «Seldxozizdat», 1960.
4.Raximbaev F.M. Shukurlaev X.I. «Zax q’ochirish melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat»., 1996 .
5.Raximbaev F.M. Hamidov M.X. «Q’ishloq’ xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat», 1996 .