Sulaymonova m. X

§5. Ish me’yorlarini belgilash usullari 
Yer tuzish bo‘yicha loyiha va qidiruv ishlariga na’munaviy vaqt me’yorlari 
“Yergeodezkadastr” Davlat qo‘mitasi bilan “O‘zdaverloyiha” instituti etakchi 
mutaxassislari bilan birgalikda ishlab chiqiladi. Unda ish turlarining texnologik 
jarayonlari va ularni bajarilishning tashkiliy-texnik tomonlariga, ish yuritishda 
foydalaniladigan yo‘riqnomalar, ko‘rsatmalar hamda yer tuzish ishlari uchun 
mehnatni me’yorlash asos qilib olingan. Na’munaviy vaqt me’yorlari quyidagi 
muhim xususiyatlardan biriga ega, ya’ni tashkilot rahbari Kasaba uyushmasi 
qo‘mitasi bilan kelishilgan holda bajariladigan ishning vaqtini ko‘paytirish yoki 
kamaytirish huquqi berilgan. Qator me’yorlar bo‘yicha ilovalarda ulardan 
foydalanish sharoitlari hamda u yoki bu ta’sir ko‘rsatuvchi omil uchun tuzatish 
koeffitsientlari berilgan. Na’munaviy me’yorining umumiy qismida ulardan 
foydalanish qoidalari berilgan. O‘z mazmuni, tarkibi va joylashishi bo‘yicha 
na’munaviy vaqt me’yorlarini quyidagi ikki qismga ajratish mumkin: yer tuzish 
sxemalarini tuzish, loyihalarni ishlab chiqish, geobotanika izlanishlari hamda, 

---

61 
chizma-bezak ishlarini olib borish va tuproqlarni tahlil qilish; chizma, hujjatlarni 
yangilash uchun geodezik, topografik, hisob-kitob, chizma-bezak ishlaridir. Yer 
tuzish ishlari bo‘yicha na’munaviy vaqt me’yorlari ish turlari bo‘yicha berilgan 
bo‘lib, asosan bosqichlar bo‘yicha ishlab chiqilgan. geodezik, topografik va boshqa 
ishlar uchun ham na’munaviy vaqt me’yorlari ishlab chiqilgan. Bunga sabab, bu 
ishlarni bajargan muhandis-texnik xodimlarga ishbay xaq to‘lanishidir.
Loyihaviy izlanishlar, geodezik va boshqa dala ishlariga oid vaqt me’yorlari 
quyidagilarga o‘rnatilgan: mushkullik toifalari; ishlarning mazmuni; ish 
bajaruvchilarning soni, malakasi va tarkibi; vaqt me’yorining o‘lchov birligi va 
hokazo. Vaqt me’yorini o‘rnatish usuli texnik jihatdan asoslangan tajriba-statistik 
turlarga bo‘linadi. Ishlab chiqarish turi va vaqtni me’yorlash birligiga texnik 
me’yorlashning quyidagi usullari o‘rnatiladi: me’yorlar bo‘yicha texnik, hisob-
kitob qilish usuli; ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt sarfini texnik hisob-kitob 
qilish usuli; ish vaqtini mehnat sarfini kuzatish orqali hisoblash usuli; na’munaviy 
me’yorlash usuli. 
Mehnatni 
me’yorlash usuli tabaqalashtirilgan va yiriklashtirilgan 
bosqichlarga bo‘linadi. Tabaqalashtirilgan me’yorlashga oid xar bir jarayon ish 
elementi bo‘yicha yiriklashtirilgan bosqich yoki butun ish hajmi o‘rnatiladi. U yoki 
boshqa xil kuzatuvlarni me’yorlash ilg‘or texnik vositalar va bajaruvchining 
mehnatini to‘g‘ri tashkil qilish asosida o‘rnatiladi.
Mehnatni me’yorlash quyidagi asosiy talablarga javob berishi kerak:
- 
zamonaviy texnika, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil qilish 
darajasini aks ettirgan holda mehnat unumdorligini oshirishni ta’minlovchi 
usullarni hisobga olish; 
- 
aniqlangan yiriklashtirish darajasining mo‘ljallangan ishlab chiqarish 
turiga mos kelish; 
- 
alohida tayorlangan, uni ishlab chiqarish vaqtida ta’sir ko‘rsatuvchi 
elementlar bajarilishi davriga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni to‘g‘ri hisobga olish; 

---

62 
- 
aniq tashkiliy –texnik sharoitlar va ishlab chiqarish turiga ta’luqli bo‘lgan 
texnologik jarayonlarni hisobga olish; 
- 
texnik asoslangan me’yorlarni hisoblashda foydalanish uchun qulay 
bo‘lish. 
Ma’lum ishni bajarish davrida ta’sir ko‘rsatuvchi barcha omillarning ta’sirini 
hisobga oladigan texnik jihatdan asoslangan me’yorlar xar bir bajaruvchidan 
mehnatga ijodiy yondashishni, malakasini oshirishni, texnik vositalardan unumli 
foydalanishni talab etadi.
Tajriba-statistik me’yorlar shaxsiy tajribalar asosida yoki ishlab chiqarish 
hisobotlaridan olingan arifmetik ma’lumotlarni oldin bajarilgan ishlar bilan 
taqqoslash orqali o‘rnatiladi. Bu me’yorlar ishlab chiqarishni takomillashtirishga, 
xatolarni bartaraf etishga qaratiladi.