Suv o’tlari, zamburuglar, lishayniklar va ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati Reja

Suvo ‘tlarining Juda ko‘p, 20 minga yaqin turi bo‘lib, ular
quyidagi sinflarga bo 'linadi. Shulardan biz quyidagi suvo‘tlari sinfi
bilan tanishamiz:
Ko‘k-yashil suvo‘tlar (Cyanophyta);
Yashil suvo‘tlar (Chlorophyta);
Diatom suvollar (Diatomophyta);
Qo‘ng‘ir suvo‘tlar(.Phaeophyta);
Qizil suvo‘tlar(Rodophyta).
Ko'k-yashil smo'tlar-ACyanophyta) bu suvo‘tlarga eng sodda,
ko!pincha bir hujayrali yoki to‘da bo‘lib yashaydigan organizmlar
kiradi. Kamdan - kam holda ko‘p hujayrali, ipsimon shakillari ham
uchraydi. Ko‘k - yashil suvo‘tlarining to‘dasi ko‘pincha shilimshiqqa
o‘ralgan boiadi. Bularning nomi o‘ziga xos rangiga qarab berilgan.
Ulaming hujayrasida har xil pigmentlar: xlorofill, fikotsian, karotin va
ayniqsa fikoeriti'in bo‘lib, ulaming o'zaro nisbati turlicha boiganligidan har xil rang hosil qiladi.Ulaming hujayrasi ovval, sharsimon, ustinsimon va boshqa shakillarda boiadi. Hujayralari tashqi tomondan ba’zan juda shilimshiqlanuvchi pektinli yupqa po‘st bilan o'raladi.Hujayralaming ichki moddasi bolinmagan. Shuning uchun uningyadrosini ham, plastidasini ham ko‘rib bolmaydi. Lekin protoplazma ikki xil pigment bilan bo'yalgan tashqi va xromotin modda tutuvchi
rangsiz ichki (markaziy tana deb ataluvchi) qavatdan iboratligini
ko‘rish mumkin. Ko‘k - yashil suvo‘tlar vegetativ va jinssiz ko‘payadi.
Koloniya boiib, yashaydigan vakillarida koloniyaning boiinib ketishi
kuzatiladi. Ular jinsiy y o i bilan ko‘paymaydi, ba’zan spora hosil
qilishi kuzatiladi. Bunda oddiy vegetativ hujayralar sporaga aylanadi.
Sporalar ko’payish uchun emas, balki tumi noqulay sharoitdan saqlash
uchun xizmat qiladi. Bu suvo‘tlar butun yer yuzida tarqalgan boiib,
chuchuk va sho‘r suvlarda yashab, plankton, bentos hosil boiishida
ishtirok etadi. Planktonda juda tez ko‘payib, suvni «gullatib»
yuboradi, natijada suv ichishga yaroqsiz b o iib qoladi. Ko‘k - yashil
suvo‘tlar tuproq yuzasida va uning ustki qatlamlarida ham uchraydi.
Ular yerda organik moddalami to'planishiga yordam beradi. Ba’zi
turlari atmosferadagi azotni o'zlashtirib, tuproq unumdorligini
oshiradi. Ko‘k-yashil suvo'tlarining o‘ziga xos vakillaridan biri
ossillyariyadir. Bular ko‘pincha Markaziy Osiyoda ariq bo‘ylarida,
tog‘ darayolaridagi toshlarda uchrab, ko'kish shilimshiq dog‘ hosil
qiladi. Ko‘k-yashil suvo‘tlarining yana bir vakili nostok boiib, u tez
oqar toza suvlarda yashaydi. Markaziy Osiyo sharoitida u ko‘pincha
tog‘ daryolaridagi toshlarda, kamdan - kam zax yerlarda uchraydi.
Nostok koloniya bo’lib yashaydigan suvo‘ti, uning ilonizi shakilidagi
ipchalari o‘z atrofida juda ko‘p shilimshiq to‘plab, tuzlangan
pamidorga o‘xshash boiakcha hosil qiladi. Diatom suvo‘tlar -
(Diatomophyta). Diatom suvo‘tlarining 5 mingga yaqin turi mavjud.
Ular bir hujayrali va koloniya boiib yashaydigan organizmlardir.
Bulami hujayrasini shakili juda xilma-xil: yumaloq, tayoqchasimon,
uchburchak. va hokazo boiadi. Diatom suvo‘tlar sinfming eng
xarakterli belgisi hujayra po‘stining tuzilishidir, Hujayra po‘sti
pektindan tuzilgan boiib, tashqi tomonidan yaxlit kremniy pansir
(qalqon) bilan o‘ralgan. Pansir bir-biriga teng boimagan ikkita
palladan iborat. Pallalar shunday joylashganki, quticha qopqogi
singari biri ikkinchisini o‘rab turadi. Ko‘pgina hujayralaming har bir
pallasida tirqishsimon teshikchalar boiib, ular orqali protoplazma
tashqi muhit bilan bogianadi. Kremnezyom (qumtuproq) shimib
olgan pallalar juda pishiq, qattiq va ko'pincha chiroyli gulli boiadi.
Diatom suvoilarining hujayrasi harakatchan boiadi, ular sekin
sudralib yoki tirqishsimon teshikchalardan chiqargan shilimshiq
iplaming itarishi natijasida juda tez harakat qiladi. Bulami hujayralari
oddiy boiinish yo’i bilan, jinsiy va jinssiz usullarda ko‘payadi.
Diatom suvoilar dengiz va chuchuk suvlarda yashab, hayvonlarga
ozuqa bo‘ladi, plankton hamda bentos hosil qiladi. Dengizlarda
diatomlarning protoplasti nobud boigandan keyin po'sti dengiz
tubiga to‘planadi va bir necha million yillar davomida ulardan
alohida tog' jinsi - diatomit yoki kremniy uni hosil boiadi. Diatomit
g‘ovak, yengil boiganligidan undan issiq oikazmaydigan materiallar, g‘ovak g isht tayyorlashda, turli metallami shlifovka qilishda va portlovchi modda - dinamit tayyorlashda foydalaniladi.Bulami vakili sifatida pinnulariyani ko‘rsatish mumkin. Pinnulariya ko‘pincha chuchuk suv havzalarida, k o i, daryo, soy va hovuz suvlari tubida o‘sadi.