Suv resurslari va ulardan foydalanish. Tuproqdagi suvning shakllari Dexqonchilik yerlarini sugorish

Tuproqlarning mexanik tarkibiga qarab dala nom sig’imi

Tuproqning mehanik tarkibi	Dala nam sig’imi
Qumloq tuproqlar	12-15
Yengil qumloq tuproqlar	15-18
O’rtacha qumloq tuproqlar	18-22
Og’ir qumloq tuproqlar	22-25
Sog’ tuproqlar	25-28

Tuproqning suv o’tkazuvchanligi deganda, yuqoridan qo’yi qatlamlarga suv o’tkazish qobiliyati tushiniladi. Tuproqning suv o’tkazish kobiliyati ekinlarni suv bilan taminlashda katta ahamiyatga ega. Tuproqning suv o’tkazuvchanligi muhim xossalardan hisoblanib, tuproqda suv zaxirasini vujudga keltiradi va mikroorganizmlar faoliyatini boshqarishda asosiy o’rin to’tadi. Suv o’tkazuvchanligini aniqlash, sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida juda muhimdir. Chunki, vegetasiya davomida tuproqqa qo’yiladigan suvning tuproqqa singishi, shimilishi, tuproqning suv o’tkazuvchanligiga bog’liq, yani ekinlarni sug’orish muddati tuproqning shu xossasiga qarab aniqlandi.

Tuproqning suv o’tkazuvchanligini baholashda N.A.Kachinskiy tavsiya etgan shkaladan foydalanish mumkin. Shunga ko’ra xarorat 10⁰S va suv bosimi 5 atm bo’lgan sharoitda tuproqning suv o’tkazuvchanligi qo’yidagicha baholanadi. Agar kuzatishning birinchi soatida 1000 mm dan ko’p suv o’tsa, tuproqning suv o’tkazuvchanligi buzuvchi, 1000-500 mm gacha - g’oyat (ortiqcha) yuqori, 500-100 mm – eng yaxshi, 100-70 - yaxshi, 70 dan 30 gacha qoniqarli, 30 mm dan kam - qoniqarsiz hisoblanadi.

Tuproqning suv ko’tarish qobiliyati. Kapillyar kuchlar tasirida tuproqning suvni yuqoriga qarab ko’tarish xossasidir.

Suv o’tkazuvchanlik va suv ko’tarish tezligi sm/sek, sm/min va sm/soat, mm/soatlarda ifodalanadi.

Tuproqdagi kovakliklarning o’lchami 8 mm atrofida bo’lganda kapillyar kuchlar yuzaga keladi. Suvning maksimal ko’tarilishi (sizot suv sathidan yuqorida) qumli tuproqlarda 0,5-0,7, qumlik tuproqlarda 2,5-3,0 m, og’ir soz tuproqlarda 4-6 m ni tashkil etadi.

Tuproqning suv bug’latish xususiyati. Tuproqdagi namlikning malum qismi bug’lanish tufayli yo’qoladi. Namni bug’lanish miqdoriga tuproqning xossalari va tashqi sharoit tasir etadi. Bug’lanish havoning namligiga, temperaturaga, shamolning tezligiga qarab o’zgarib turadi.

Malumki, shamol tasirida, ayniqsa, bahorda yerning yuza qatlamidagi nam tez bug’lanib ketib, tuproq quriydi. Natijada, ekinlarning urug’i tuproqning tabiiy namida unib chiqmaydi, ko’chat siyrak bo’lib qoladi.

Yerning relefi, tuproqning mexanik tarkibi, strukturasi, chirindi miqdori, tuproqning tusi ham bug’lanishga tasir etadi.

Bug’lanishni kamaytirish maqsadida sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida ekinlarni bevosita sug’orishdan oldin egat olingani maqul.

Yer betini mulchalash, yani chirigan go’ng, qipiq, g’o’zapo’choq kabi narsalar ham namning bug’lanishini ancha kamaytiradi. tuproqdagi namning bug’lanishini kamaytirish chora-tadbirlarini ko’rish, dalalar atrofida ixota daraxtzorlari barpo etish, tuproqda kapillyar orqali namning yuqoriga ko’tarilishiga to’sqinlik qilish (boronalash, kultivasiyalash) tuproqning suv rejimini boshqarishda, suvdan samarali foydalanishda katta ahamiyatga ega.

Tuproqning suv xossalari uning mexanik tarkibiga, strukturasiga va tuzilishiga bog’liq bo’ladi. Tuproqning suv rejimi to’g’ri bo’lishi uchun tuproqning suv o’tkazuvchanligini yaxshilash, nam sig’imini oshirish, namni yuqoriga ko’tarish xususiyati va uning bug’lanish sathini kamaytirish zarur.

Sug’oriladigan dehqonchilikda tuproqning suv rejimini yaxshilash muhim tadbirlardan hisoblanadi. Tuproqda maksimal darajada nam to’plash va uning foydasiz sarflanishini, qo’yi qatlamlarga sizib ketishini, yog’in suvlarning pastlikka, shuningdek, jarlarga oqib ketishini va boshqalarni iloji boricha kamaytirish zarur.

Bevosita tuproq suv rejimini boshqarishda qo’llaniladigan tadbirlardan eng muhimi tuproqni sifatli ishlashdir. Yer sifatli ishlaganda tuproq tuzilishi yaxshilanadi, uning g’ovak, kesakli strukturasi saqlanadi va begona o’tlar yuqoladi. Namlikning bexuda sarf bo’lishi kamayadi.

Tuproqning suv rejimini boshqarishda sug’orishni to’g’ri tashkil etish va sug’organdan so’ng tuproq yetilishi bilan sifatli ishlov berish muhim ahamiyatga ega.

Almashlab ekish, yani dalalarga ekinlarni to’g’ri navbatlab ekish, yerga organik o’g’itlar solish, jumladan, oraliq ekinlardan siderat maqsadida foydalanish, yerni ekishga sifatli tayyorlash va urug’ni o’z vaqtida yuqori agrotexnika qoidalari asosida ekish, O’simliklarni o’z vaqtida parvarish qilish, tuproqning suv rejimiga foydali tasir etuvchi eng muhim omillardan hisoblanadi.

Qo’yidagi jadval va rasmlarda siderat o’g’itlaridan foydalanishning tuproq namlik holatiga ijobiy ta’sir eta olishi aks etgan. Tuproq tahlillari shundan dalolat beradiki, o’tloq, tipik va och tusli bo’z tuproqlarda yashil o’g’itlar ta’sirida nazorat variantiga nisbatan g’o’zani oxirgi sug’orishdan oldingi muddatlardagi namlik miqdori sezilarli darajada yuqori ekanligi kuzatildi( -jadval).

-jadval