«сув сарфини улчаш иншоатларидан фойдаланиш графигини ишлаб чикиш»

1 –jadval 
Tomson va Chipoletti suv tashlamalarining formulalari bo‘yicha xisoblangan 
suv sarflari. 
N, sm 
VCH-50 VCH-75 VT-90 
N,sm 
VCH-50 VCH-75 VT-90 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
3,0 
5 
- 
- 
16,5 
64 
94 
15,0 
3,5 
6 
- 
- 
17,0 
67 
98 
17,0 
4,0 
7 
- 
- 
17,5 
70 
103 
18,0 
4,5 
9 
- 
18,0 
73 
108 
19,0 
5,0 
10 
16 
0,8 
18,5 
76 
114 
20,0 
5,5 
12 
18 
0,9 
19,0 
79 
120 
22,0 
6,0 
14 
21 
1,3 
19,5 
82 
125 
23,0 
6,5 
16 
23 
1,5 
20,0
128 
25,0 
7,0 
18 
26 
1,8 
20,5
132 
26,0 
7,5 
20 
30 
2,1 
21,0
136 
28,0 
8,0 
22 
33 
2,5 
21,5
140 
30,0 
8,5 
24 
36 
2,9 
22,0
145 
32,0 
9,0 
26 
39 
3,3 
22,5
150 
33,0 
9,5 
28 
42 
3,9 
23,0
154 
36,0 
10,0 
30 
46 
4,5 
23,5
160 
38,0 
10,5 
32 
49 
5,0 
24,0
166 
40,0 
11,0 
35 
52 
5,6 
24,5
170 
42,0 
11,5 
37 
55 
6,2 
25,0
175 
44,0 
12,0 
40 
59 
7,0 
25,5
180 
H 
H 
Н 

---

13 
N, sm 
VCH-50 VCH-75 VT-90 
N,sm 
VCH-50 VCH-75 VT-90 
12,5 
42 
63 
7,7 
26,0
186 
48 
13,0 
44 
66 
8,5 
26,5
191 
13,5 
47 
70 
9,3 
27,0
197 
52 
14,0 
50 
74 
10,0 
27,5
202 
14,5 
52 
78 
11,0 
28 
208 
57 
15,0 
55 
82 
12,0 
28,5
214 
15,5 
58 
86 
13,0 
29,0
220 
63 
16,0 
61 
90 
14,0 
29,5
225 
 
2–jadval 
Ivanov suv tashlamasi uchun formulasi bo‘yicha xisoblangan suv sarflari. 
N, sm 
VI-25, 
VI-50, 
VI-75 
VI-100 
N, sm 
VI-100 
2 
1,5 
2,76 
4 
5 
25 
279 
3 
2,7 
5,0 
8 
10 
26 
297 
4 
4,04 
7,0 
12 
16 
27 
316 
5 
6,06 
11 
17 
22 
28 
336 
6 
8,0 
15 
22 
29 
29 
356 
7 
10,5 
19 
28 
37 
30 
377 
8 
13 
24 
34 
45 
9 
16 
29 
42 
54 
10 
19 
34 
49 
64 
11 
22 
40 
58 
74 
12 
26 
46 
66 
85 
13 
52,0 
75 
97 
14 
60 
84 
109 
15 
67 
94 
122 
16 
74 
105 
135 
17 
82 
116 
149 
18 
90 
127 
163 
19 
99 
139 
178 
20 
108 
151 
194 
21 
164 
210 
22 
177 
226 
23 
190 
243 
24 
204 
261 

---

14 
 

Томсон сувулчагич (ВТ 90) сувсарфлари,см. 
50 
40 
30 
20 
10 
0 
3 
5 
7,5 
9 
11 
13 
15 
17 
19 
21 
23 25,5 
28 
Suv tashlamaning turi va uning o‘lchamlarini tanlash 
 
Aytaylik, ko‘rilayotgan kanalda maksimal suv sarfi oqib o‘tayotganda-Q
max
= 
34 l/s da uning suv chuqurligi h=20 sm teng bo‘lgan. 
Suv tashlama cho‘qqisining kanal tubiga nisbatan balandligi quyi bef tekisligiga 
nisbatan 4-5 sm balandroq bo‘lishi kerak va bizning xolatda R= 25 sm ga teng 
bo‘ladi. 
Ushbu suv tashlamlarning xar biri uchun beriladigan suv sarflari o‘zgartirib 
turildi va shu paytda bo‘sag‘asidagi suv satxi o‘lchandi. So‘ngra formulalar 
bo‘yicha ularga to‘g‘ri kelgan suv sarflari belgilandi, keyin Q=f(H)bog‘lanish 
grafigi tuzildi. 
a) Tomson uchun Q 1.400H 
2
 
b) CHipoletti uchun Q 1900в  H 
v) Ivanov uchun Q  1900
в  н 
в  Н 
в 
 0,25Н 
 

Olingan ma’lumotlar TIMI asbobi ko‘rsatkichlari bilan taqqoslanardi. 
Suv tashlamalarning turlari uchun tarirovka egri chiziqlari 
5-rasm. Tomson tashlamasi uchun tarirovkka egri chizig‘i. 
H 
H 
Н 

---

15 
 
6- 
rasm. Chipoletti suv tashlamasi uchun tarirovka egri chizig‘i.Suv tashlama 
bo‘sag‘asining eni V=0.5 m 
 
 
 
 
7- 
rasm Chipoletti suv tashlamasi yordamida o‘lchangan suv sarflari va 
asbobning ko‘rsatmalari bo‘yicha tuzilgan sarf egri chizig‘i. 
 
Ko‘rinib turibdiki, asbob ko‘rsatkichlarining og‘ish xatoligi 2% dan 
oshmaydi. Asbob birinchi modifikatsiyasi bo‘lib uning ko‘rsatkichlari yuqori 
aniqlikda bo‘lishiga qaramasdan u faqat CHipoletti suv tashlamasi bilan birgalikda 
ishlaydi. Boshqa konfiguratsiyali ko‘ndalang kesim va belgilangan o‘zan bilan 
ishonchli ko‘rsatkichlarni bermaydi. 

---

16 
«Tomson» nomli suv sarfini o’lchash inshootidan foydalanish grafigini 
ishlab chiqish mavzusidagi 
1- LABORATORIYA ISHI
 
(Ajratilgan vaqti – 2 soat) 
Laboratoriya ishining maqsadi: Tomson suv o‘tkazgichi asosida suv 
safini o‘lchash. 
Laboratoriya ishining vazifalari: 
1. Mavjud suv o’lchash inshooti to’g’risida atroflicha ma’lumot olish va 
ularning chizmalarini ishlab chiqish: 
Rasm - 1. «Tomson» nomli suv sarfini o’lchash inshooti 
1 – kanalning ko’ndalang kesim yuzasi . 
2 – suv sathi balandligini o’lchash reykasi, 
2. Suv o’lchash inshooti uchun suv Q = (N) ekspluatatsion grafigini ishlab 
chiqish. 
Q  1,400  Н 
2
3. Laboratoriya ishida aniqlangan suv sarflari grafigini Q = (N) hisob- 
kitob asosida ishlab chiqilgan Q = (N) bilan solishtirish va o’lchashlarning
xatolik darajasini aniqlash. 
4. Laboratoriya ishi natijalarini himoya qilish. 
Laboratoriya ishini bajarish uchun zarur asbob-uskunalar: 
1. Tajribalar stendi. 
2. Suv o’lchash inshooti. 
3. Suv oqimi. 
4. Lineykalar. 
5. Sekundomerlar. 
6. Suv oqimi hajmini o’lchash uchun idish. 
7. Daftar. 
8. Qalam. 
9. Millimetrovka (12 shakl) 
Н 

---

17 
Laboratoriya ishini bajarish tartibi: 
1. Suv o’lchash inshooti to’g’risida atroflicha ma’lumotlarni yozish va 
o’lchamlarini daftarda chizib olish. 
2. Sug’orish kanalida suv oqimi Q
i
 ni bosqichma-bosqich (bosqichlararo suv 
oqimining farqi taxminan 10% atrofida bo’lishi ma’qul) o’zgartirib suv o’lchash 
inshootidan oqib o’tadigan suv qatlamlarini ( N
i
) lineyka yordamida o’lchab, 
daftardagi mavjud 1-jadvalga yozib olish. 
Q
i
 – yuqorida keltirilgan formula yordamida hisoblanadi. 
Jadval 1 
N
i
 , m 
Q
i,
, 
l/s 
Q l/s;m
3
/s 
 
Grafik. Suv o’lchash inshootidan foydalanish grafigi. 
 
 
 
Talabaning
(Familya, ismi, sharifi) 
(imzo) 
O‘qituvchining
(Familya, ismi, sharifi) 
(imzo) 
Нсм, м 

---

18 
«Chipoletti» nomli suv sarfini o’lchash inshootidan foydalanish 
grafigini ishlab chiqish» mavzusidagi 
 
2- 
LABORATORIYA ISHI 
(Ajratilgan vaqti – 2 soat) 
Laboratoriya ishining maqsadi: Chipoletti suv o‘tkazgichi asosida suv safini 
o‘lchash. 
Laboratoriya ishining vazifalari: 
1. Mavjud suv o’lchash inshooti to’g’risida atroflicha ma’lumot olish va 
ularning chizmalarini daftarga chizish: 
2. Suv o’lchash inshooti uchun suv Q =  (N) ekspluatatsion grafigini ishlab 
chiqish. 
Q  1.900  в  Н 
3. Laboratoriya ishida aniqlangan suv sarflari grafigini Q = (N) hisob-kitob 
asosida ishlab chiqilgan Q = (N) bilan solishtirish va o’lchashlarning xatolik 
darajasini aniqlash. 
4. Laboratoriya ishi natijalarini himoya qilish. 
Laboratoriya ishini bajarish uchun zarur asbob-uskunalar: 
1. Tajribalar stendi. 
2. Suv o’lchash inshooti. 
3. Suv oqimi. 
4. Lineykalar. 
5. Sekundomerlar. 
6. Suv oqimi hajmini o’lchash uchun idish. 
7. Daftar. 
8. Qalam. 
9. Millimetrovka (12 shakl) 
Н 

---

19 
Laboratoriya ishini bajarish tartibi: 
1. Suv o’lchash inshooti to’g’risida atroflicha ma’lumotlarni yozish va 
o’lchamlarini daftarda chizib olish. 
2. Sug’orish kanalida suv oqimi Q
i
 ni bosqichma-bosqich (bosqichlararo suv 
oqimi farqi taxminan 10% atrofida bo’lishi ma’qul) o’zgartirib suv o’lchash 
inshootidan oqib o’tadigan suv qatlamlari (N
i
) ni lineyka yordamida o’lchab, 
daftardagi mavjud 1-jadvalga yozib olish. 
Jadval 1. 
N
i
, sm 
Q
i,
 m
3
/s 
Eslatma: b - suv o’lchash inshooti ostonasining eni. 
Q,l/s;m
3
/s 
 
Grafik. Suv o’lchash inshootidan foydalanish grafigi. 
Н,см,м 

---

20 
 
