T a d b ir k o r L ik n I r IV o j L a n t ir is h is t iq b o L l a r I

28

11.2.2-rasm .  O ilaviy ta d b irk o rlik n in g  v a zifa la ri

28 Salayev S.K., Fayzullayev N.B., Tadjiyev B.U. 0 ‘zbekistonda oilaviy tadbirkorlik va kinik biznesni rivojlantirish 

yo'nalishlari. -Т.: “Fan va texnologiya”, 2011, 25-bet.

---

Shuningdek,  oilaviy  tadbirkorlikning  iqtisodiy  vazifalaridan  tashqari 

ijtim oiy v a zifa la ri 

ham  mavjud.  Xususan:

1)  Ijtimoiy  keskinlikni  yumshatadi  va  bozor  munosabatlarini 

demokratlashtiradi.

2)  Yirik  biznesdagiga  nisbatan  ish  o'rinlarini  yaratish  qariyb  o'n 

marta  arzon  bo'lganligidan  kambag'allikka  qarshi  kurash  va  ishsizlik 

darajasini  kamaytirish maqsadida yangi  ish o'rinlari  manbai  hisoblanadi.

3)  Oilaviy  tadbirkorlikning  muhim  roli  -   bu  ish  beruvchilaming 

ko'pgina  toifalari  tomonidan  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  jarayonida  kam 

foydalaniladigan  pensioner,  talaba  va  o'quvchi,  nogironlar  kabi  mehnat 

resurslarini  mehnat faoliyatiga faol jalb qiladi.

4)  Oilaviy  tadbirkorlik  ijtimoiy-mehnat  munosabatlari  sohasida 

demokratiyani  kengaytirishga  imkon  beradi.  Iqtisodiy  faoliyatda  tadbirkor 

yoki yollanma ishchi  maqomini tanlashga imkon beradi.

Islohotlaming 

muvaffaqiyatli 

amalga 

oshirilishi 

ko'pincha, 

fuqarolaming 

jamiyatda 

amalga 

oshirilayotgan 

ijtimoiy-iqtisodiy 

islohotlaming 

yo'nalishlari, 

me’yorlari 

va 

qadriyatlar 

haqidagi 

tasavvurlariga  bog'liq.  Ma’lumki,  har  qanday  mamlakat  fuqarolarining 

mentaliteti  tadbirkorlik  munosabatlariga  ham  bevosita  ta’sir  ko'rsatadi. 

Oilaviy  tadbirkorlik  rivojlanishiga  mentalitetning  ta’sirini  o'rganar 

ekanmiz,  O'zbekistonda  uning  quyidagicha  namoyon  bo'lishiga  amin 

bo'lamiz:

1.  Milliy  mentalitet  oilaviy  korxonaning  tashqi  institutsional 

muhitiga jiddiy shakllantiruvchi ta’sir ko'rsatadi.

2.  Oilaviy  biznes  korxonalarida  mehnat  munosabatlari  oilaviy 

munosabatlarda  “rollarning”  qanday  taqsimlanishi  haqidagi  an’anaviy 

qarashlar asosida quriladi.

Mentalitetning 

ta’siri 

oilaviy 

korxonada 

ichki 

mehnat 

munosabatlarini  qurishda  ham  o'z  ta’sirini  ko'rsatadi.  O'zbekiston 

iqtisodiyotida  zamonaviy  oilaviy  tadbirkorlik  korxonasini,  odatda  erkak 

kishi  (oila  boshlig'i)  boshqaradi  va  moliyaviy  hisob,  nazorat  ayol  kishi 

tomonidan boshqariladi.

Respublikamizda  oilaviy  biznesga  xos  bo'lmagan  xususiyatlarga 

quyidagilami  kiritishimiz  mumkin:  qarindoshlar  o'rtasida  iqtisodiy 

munosabatlami  huquqiy  mustahkamlanganligi,  lavozim  (tadbirkorlik) 

majburiyatlari  bilan  oilaviy  majburiyatlar  o'rtasidagi  “chegara”ning  aniq 

qo'yilganligi, ayollaming biznesga aralashuv darajasining yuqoriligi.

O'zbekiston  Respublikasida  oila  institutining  holati,  bugungi  kunda 

uning  rivojlanishida  hal  qilinishi  lozim  bo'lgan  ijtimoiy-iqtisodiy  va

---

axloqiy-ruhiy  nuqsonlar  borligidan  dalolat  beradi.  Jumladan,  O'zbekiston 

Respublikasi  Davlat  statistika  qo'mitasining  ma’lumotlariga  ko'ra,  2010- 

yilda respublikamizda 285,4  mingta nikohga qariyb  19,0  mingta ajralishlar 

to'g'ri  kelgan,  ya’ni  6,5  foiz  oilalar  barbod  bo'lgan29.  Albatta,  bu 

ko'rsatkich  boshqa  mamlakatlardagiga  qaraganda  ancha  kam  hisoblanadi 

va  respublikamizda  oila  institutining  nisbatan  mustahkamligidan  darak 

beradi.  Chunki,  Rossiya  Federatsiyasida  2003-yilda  1091,8  ming  nikohga 

798,8  ming  ajralish  to'g'ri  kelgan  yoki  mazkur  mamlakatdagi  73,1  foiz 

oilalar barbod bo'lgan30.

Bu esa istiqbolda jamiyatning muhim  bo'g'ini  bo'lgan oila  institutini 

rivoj lantirishda  mahalla  fuqarolar  yig'ini,  “Oila”  respublika  ilmiy-amaliy 

markazi  kabi jamoatchilik tashkilotlari  rivojlanishini yanada kuchaytirishni 

taqozo etadi.

BMT  ma’lumotlariga  ko'ra,  kichik  korxona,  mikrofirma  va  oilaviy 

tadbirkorlik  subyektlari  dunyoning  50  foiz  mehnatga  layoqatli  aholisi 

uchun  asosiy  ish  beruvchi  hisoblanadi,  masalan  AQSHda  kichik 

korxonalar 60  foiz yangi  ish  o'rinlarini yaratadi.  Respublikamizda  ham  bu 

ko'rsatkich  2010-yil  yakunlariga  ko'ra  qariyb  50  foizdan  ortiq  ish  o'rin 

KBXT  subyektlari  ulushi  tomonidan yaratilgan.  Jahon  moliyaviy-iqtisodiy 

inqirozi  sharoitida  ham  ishsizlik  muammosi  ko'pgina  rivojlangan  va 

rivojlanayotgan davlatlarda KBXT subyektlari tomonidan echilgan.

BMT  va Xalqaro  Mehnat Tashkiloti  (XMT)  kabi  xalqaro  tashkilotlar 

tomonidan  kichik,  shu  jumladan,  oilaviy  tadbirkorlik  kambag'allikka 

qarshi  kurashning  strategik  yo'nalishlaridan  biri  sifatida  qaraladi.  2003- 

yilda bo'lib  o'tgan XMT ning 91-sessiyasida Xalqaro mehnat byurosi  bosh 

direktorining  m a’ruzasida  “Mehnat  qashshoqlikka  qarshi  kurash  vositasi", 

tadbirkorlik 

kambag'allikni 

engishning 

muhim 

vositasi, 

ijtimoiy 

keskinlikni yumshatishning asosiy quroli  sifatida qaraladi31.

XMT ning 91-sessiyasidagi yuqoridagi  nomi tilga olingan  ma’ruzada 

keltirilgan  takliflarni  respublikamiz  amaliyotiga  moslagan  holda,  bir  qator 

ijtimoiy  muammolami  keskinligini  kamaytirishga  imkon  beruvchi,  oilaviy 

tadbirkorlikning  raqobatbardoshligini  qo'llab-quwatlovchi  quyidagi  taklif 

va tavsiyalami  berish mumkin:

> 

mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar  raqobat  afzalliklarini  oshirish, 

davlat  va  munitsipial  mulkdan  foydalanish  bo'yicha  imtiyozlar  berish,  ish