T ema: Orayliq Qazaqstanda tabiyiy geografiyaliq sipatlama

JUWMAQLAW
. Oraylıq Qazaqstan aymaǵınıń orta bólegin Nura hám Sarisu dáryaları háwizleri iyeleydi. Rayon batısda Ural hám shıǵısda Kuzbast rayonları menen derlik birdey uzaqlıqtaǵı aralıqta jaylahsgan. Rayonlardıń geografiyalıq ornı onıń Uralga tiykarınan kokslanuvchi kómir jetkezip beretuǵın rayon retinde quram tabıwına alıp keldi. Ekonomikalıq rayondı Respublika aymaǵınıń oraylıq bóleginde jaylasqanlıǵı onıń ıqlımınıń qurǵaqlay hám kontinental ıqlımǵa ıyelewine, dushshı suwdiń jetiwmasligiga alıp keledi.
Oraylıq Qazaqstanda metalllı baylıqlar júdá kóp tarqalǵan rayon esaplanadı. Rayon aymaǵında janar may, metallurgiya, ximiya, qurulish sanaatın rawajlandırıw ushın jetkilikli dárejede mineral sheki onim resursları bar. Bul jerdegi Qaraǵanda kokslanuvchi kómiri, Jezqazǵan, Qońırat, Sayak mıs kánleri usılarǵa mısal bóle aladı. Bunnan tısqarı rayon aymaǵında júdá kóplab temir hám marganes ruda kánleri, polimetall kánleri bar. Ekonomikalıq rayonda qazilma baylıqlar bir-birlerine jaqın jaylasqan. Bul bolsa olardan kompleks paydalanıw múmkinshiligin beredi.
Oraylıq Qazaqstandıń tábiy sharayatı dıyxanchilikni rawajlandırıw ushın onsha qolay emes. Sebebi rayon ıqlımı kontiental, qishi suwıq, jaz ıssı hám qurǵaqlay. Jawın kem túsedi. Bul bolsa báhárikor dıyxanshılıq qılıw múmkinshiligin beredi. Rayon arqa bóleginde qurǵaqlay sahra zonadan ibarat bolıp bul jerde toq tusli kesten topraqları tarqalǵan. Bul aymaqlarda dáryalar kem. Usınıń sebepinen Oraylıq Qazaqstanda suw támiynatı zárúrli másele esaplanadı. Rayonda suw támiynatın jaqsılaw ushın Nura, Jezqazǵan, Shappatpay suw bazaları uzınlıǵı 500 km.ga teń. Irtish-Qaraǵanda kanalı qazib jumısqa túsirilgen.
Oraylıq Qazaqstan xalqı sanı tárepinen respublika ekonomikalıq rayonları ishinde tórtinshi orındı iyeleydi. Rayonda respublika xalqınıń 11% ga jaqinı jasaydı. Xalıq siyrek jaylasqan hám ol 1 kv km ga 4, 3 kisin tahskil etedi.
Xalıq Nura dáryası háwizinde, Qaraǵanda-Bosaǵa temirjol jaǵalarında talay tıǵız jaylasqan. Bul rayonlar dıyxanshılıq ushın qolay jay esaplanadı. Xalıqtıń 86% qalalarda jasaydı. Sonday eken rayonda sanaat jetekshi tarmaq esaplanadı.