T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

3.2. Shartli maksimum usuli. Berilgan xususiyatlarga ko‘ra 
alternativni aniqlash. Paretto to‘plamini topish
Endi bunday masalalami yechishning ikkinchi usuli - shartli 
maksimallash usulini ko‘rib chiqamiz. Bu usuli aw algi usuldan 
farqi shundaki, xususiy kriteriyalar ko‘pincha o ‘zaro teng qiymatli 
boMmaydi, ya’ni biri ikkinchisiga nisbatan ma’qulroq boMadi. Bu 
g‘oyaning asosiy ifodasi bosh kriteriyani tanlab olib, qolganlarini 
qo‘shimcha 
kriteriyalar 
sifatida 
qaralishida 
ifodalaniladi. 
Kriteriyalaming bunday farqi tanlov masalasini asosiy kriteriyaning 
shartli ekstremumini topish masalasi kabi ifodalash imkonini beradi:
jc
*= arg{max q,(x) /qi(x) = cj, i=2,3,..., p},
X e X
bu yerda, qo'shimcha kriteriyalar o ‘z darajasida qoladi.
2 b) rasmda quyidagi masalaning yechimi keltirilgan
xi*= arg{max q2(x) /qi(x) =ci }
X e X
Ba’zi bir masalalarda qo‘shimcha kriteriyalarga chegaralari (7) 
formuladagi kabi keskin qo‘yish zarur emas. Masalan, agar 
qo‘shimcha kriteriya xarajat bahosini xarakterlasa, u holda xarajatni 
fikrlagandan ko‘ra xarajatni yuqori darajasini olingani, ya’ni 
masalani quyidagi chegarali tengsizlik ko‘rinishida ifodalash 
ma’qul:
49

---

Xi*= arg{max qi(x) /qi(x) 
< a ,
i=2,3, 
p}
Хе X
x2*= arg{max q
2
(x) /qi(x) Xe X
2 
b) rasmda masalani yechimi keltirilgan. Masalani qo‘yilishi- 
dagi kichik bir o‘zgarish uni yechimda boshqa (tamoyillarga) yo 
boshqa usullarda yechishga olib keladi. Yuqoridagi ikki variantda 
ham asosiy va qo‘shimcha kriteriyalar farqi juda kattaligi ko‘rinadi. 
Yo‘qotishlar usulida esa masala boshqacha qo‘yiladi.
Faraz qilaylik kriteriyalar ular muhimligining kamayib borish 
tartibida joylashtirilgan bo'Isin. Ulardan birinchisini olamiz va bu 
kriteriy bo‘yicha eng yaxshi altemativani topamiz. 
2
b) rasmda bu 
X
2
*, agar eng muhim kriteriy q
2
hisoblansa va X
4
* agar eng muhim 
kriteriy qi hisoblansa; so‘ngra Ag, yo‘qotishni aniqlaymiz, ya’ni eng 
muhim kriteriyani erishgan qiymatini kamaytiriladigan o‘lchovni 
aniqlaymiz. Bu «yo'qotish» hisobiga keyingi muhim kriterivni 
qiymatini oshirish mumkin bolishi mumkin. 
2
b) rasmda shu yo‘l 
bilan olingan altemativalar 
х з *
va 
X5*.