T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

2.6. Mahsulot sifatini boshqarishda tizimiy yondashuvni
qo‘llash
Asbobsozlik korxonalarida mahsulot sifatini boshqarishda 
tizimiy yondashuv - bu evolutsion shakl va sifat bo‘yicha ishlash 
natijasi boMib, ishni yakka tartibda tashkil qilishdan sifat bo‘yicha 
ishni tizimiy tashkil qilishni qo‘llash bilan tugallashdir.
Chet ellarda tizimiy tashkiliy ishlami o ‘ziga xos tomonlari bilan 
tan olingan tasniflari: (nosozsiz) defeksiz mahsulotni ishlab chi- 
qarish tizimi va uni texnik nazorat boMimiga topshirish (TNB) va 
buyurtmachiga birinchi qatorida ko‘rsatish, mukainmal HOITQ 
(sifatli, 
ishonchli, 
birinchi 
xomashyo), 
bir 
qator 
loyiha-
39

---

konstruktorlik tashkilotlarda ishlab chiqilgan MKITI tizimlar 
(motoresurslami ko‘paytirish bo‘yicha ilmiy tashkiliy ishlar) va 
oxiri mahsulot sifatini boshqarishni tizimiy majmuasi (MSBTM).
Seriyali ishlab chiqarishni barqaror ta’minlashga qaratilgan 
tajriba-konstruktorlik byuro - razrabotchik va zavod orasidagi 
doimiy o ‘zaro aloqalami MKITI tizimini nazarda tutadi.
Asosiy masala - ishlab chiqarish jarayonida nosozliklami 
(defektlar) aniqlash va bartaraf qilish hamda yangi Mahsulot 
turlarini muntazam ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish jarayonidagi 
kamchiliklami bartaraf qilishdir. U quyidagilar:
- mahsulotni tayyorlashda, konstruktorlik va tadqiqot ishlami 
chuqur va mukammal olib borish;
- mahsulot ishlab chiqarish bo‘g‘inlami va asboblami uzoq 
muddatga ishlashga hamda ishonchlilikka tez va maxsus tajriba 
o‘tkazish;
- ko‘rgazmali usulni, model va matematik modellashtirishni 
keng qo‘llash ekspluatatsiya qilishga yaqin sharoitlarda uning 
bo‘g ‘in va asboblami sinovdan o ‘tkazish;
- seriyali ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishda texnologik 
tayyorgarlik ishlami toMiq amalga oshirish.
«Tizim» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi sifatni boshqarish 
tizimini ishlab chiqqan va sinovdan o‘tgan. Unda tashkiliy ishlar 
sifat bo'yicha funksiyasini shakllantirish asosi va sifatni boshqarish 
masalasi hamda korxonani boshqarish bo‘g‘inlarida mukammal va 
asosli taqsimotni amalga oshirish ko‘zda tutiladi.
Tizimiylikni asosiy maqsadi quyidagilar:
Ishlab chiqarilayotgan sifatli mahsulot yuqori darajada o‘sishga 
va turg‘unlikka erishishni ta’minlash. U quyidagicha erishiladi:
1 .Yangi yuqori sifatli mahsulot turlarini yaratish vajoriy qilish.
2 .Yangi mahsulotni o‘z vaqtida ishlab chiqarishni yo‘lga 
qo‘yish.
3. Sifati yo‘qolgan. texnologiyasi eskirgan mahsulotni ishlab 
chiqarishdan chiqarish.
4. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifat darajasini oshirishda 
mukammallashtirish 
va 
texnologik 
jarayonni 
yaxshi lash 
(modemizatsiyalash) dan iborat.
40

---

Funksiyalar va masalalar, usullar va qo‘llashlar ulami amalga 
oshirish korxonani standart majmuasiga kiritilgan bo‘ladi (KSM). 
KSM ga kiritilgan funksiya va masalalar quyidagilar:
1. Mahsulot sifatini oshirishni rejalashtirish.
2. Mahsulot sifatini, texnik holatini bashorat qilishga talab.
3 .Mahsulot sifatiga normadagi talab.
4.Mahsulotlami attestatsiyadan o‘tkazish.
5 .Ishlab chiqarishni texnologik jarayonga tayyorlashni tashkil 
etish.
6.Texnik-materiaI ta’minotini tashkil etish.
7.Mutaxassislami maxsus tayyorlash va o‘qitish.
8.Sifatni nazorat qilish va mahsulotni sinovdan o ‘tkazish.
9.Joriy qilish va standartga rioya etish, texnik sharoitni va 
o‘lchov asbob-uskunalarni holatini kuzatib turish.
10. Mahsulot sifatini boshqarish qonunlarini ta’minlash.
11. Mahsulot sifatini boshqarish tizimlarni axborotta’minoti.
Baholab bo'lmaydigan qiymatga ega bo‘lgan tizimlar majmuasi
va tizimiy yondashuv asosida mahsulot sifatini boshqarish tashkiliy 
proyektlash katta ahamiyatga ega va ega bo‘lib qoladi.
Asosiy kamchiliklardan biri MSB mexanizmda oluvchilar ham 
e’tiborga olinmagani, turg‘un ko‘rsatkichli raqobatbardosh yuqori 
darajadagi sifatli mahsulot ishlab chiqarishga mo‘ljallanganligi.
Alohida qiymatga ega yana bir tizimiylikni loyiha hujjati borki
- mahsulot sifatini oshirish reja majmuasi («sifat» dasturi) borki, 
katta ahamiyatga ega.
Mahsulot sifatini tizimiy boshqarish majmuasi va javobgarlikni 
(MSTBM) tashkiliy struktura taqsimotni talab va ulami amalga 
oshirish usulini hamda zaruriy resurslar bilan ta’minlashni o‘z 
ichiga oladi.
MSTBKM korxonani boshqarishdagi tizimlarni asosiy qismi 
hisoblanadi va bir vaqtda korxonani boshqa turdagi harakatlar bilan 
kelishilgan holda o‘zaro birgalikda harakatlanadi.
41

---

1. Mahsulot sifatini boshqarish (MSB) bo‘yicha ishni tashkil 
qilish korxona rahbariyati bosqichida.
2. Mahsulot sifatini boshqarish (MSB) bo‘yicha ishni tashkil 
qilish bosh mutaxassislar bosqichida, Mahsulot sifatini ta’minlovchi 
majmua dasturi bilan ta’minlash masalasi.
3. MSB (Mahsulot sifatini boshqarish) bo‘yicha ishni tashkil 
qilish, sexlar va boMimlar bosqichida, o‘z bo‘lim!arida MSB ni 
amalga oshirish.
4. MSB bo‘yicha ishni byuro, brigada, uchastka boshliqlar 
bosqichida tashkil etish, qaysiki nosozsiz mahsulot ishlab 
chiqarishni ta’minlash, sifat bo‘yicha ishlovchilar nazorati.
5. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yuqori sifatli Mahsulot ijrochilari o‘z 
ishini tashkil etish jarayonida ish faoliyatni normativ-texnik 
talablarga to‘liq rioya qilgan holda, yuqori darajadagi sifatli 
mahsulotga erishishni ta’minlashga qaratilishi kerak.
MSB tizim shunday funksional ishlashi kerakki buyurtmachi 
yoki mahsulotdan foydalanuvchi ishonch hosil qilish kerak:
1. Uning talabi, shu mahsulotga nisbatan to‘liq qanoatlan- 
tirilganligi.
2. Kelib chiqadigan muammolar nafaqat yo‘qotilishi, balki 
sifatli ishlash jarayonida asbobni boshqa kamchiliklari kelib 
chiqmasligiga.
3. Vatanimiz va chet ellardagi olimlar tomonidan erishilgan 
yutuqlar va to‘plangan tajriba asosida doimo yangilangan ish, o‘sib 
borayotgan talabni qanoatlantirishiga.
MSB TM tashkiliy qurilmasiga ahamiyat bersak quyidagilar 
ahamiyatga ega:
- yuqoridagi talablami qo‘llash doimiy harakatdagi texnik 
tashkiliy, mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida va ishlatishda 
zaruriy sifat darajasini ta’minlash iqtisodiy taraddudlar asosida 
amalga oshiriladi;
- tajriba va ishlatilish jarayonida mahsulot sifati buzilsa, uni 
bartaraf etish tezkor texnik tashkiliy ishlar sifat bo'yicha kengash 
tomonidan amalga oshiriladi.