T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev
O voz berishni turlicha qoidasi
Download 3.6 Mb. Pdf ko'rish
|
Tizimli yondashuv asoslari
O voz berishni turlicha qoidasi. R o z ilik tam oyillarining eng
k o ‘ p tarqalgan turi - k o ‘ pchilik qoidasi: altem ativa hamma 63 tomonidan qabul qilingan deb hisoblanadi, agar u eng k o ‘ p o v o zg a ega b o ‘ lsa. K o ‘ pchilik qoidasi o ‘ zin in g sodda va dem okratikligi bilan o ‘ ziga qaratadi, lekin u bilan juda ehtiyotlik bilan munosabatda b o ‘ lish kerak. A v v a lo , u individual ustunliklami umumlashtiradi va uning natijasi haqiqat kriteriysi b o ‘ lib hisoblanm aydi. Faqatgina, keyingi tajribagina yechim ni to ‘ g ‘ ri yok i xato ekanini ko‘ rsatadi, o v o z berishni o ‘ zi esa keyingi harakatlami moslashtirishning k o ‘ rinishidir. Ikkinchidan, ikki altemativadan birini tanlovchi sodda holda ham, shunday holatni tasaw u r q ilish im iz mumkin. K o ‘ pchilik qoidasi o v o z beruvchilam ing ju ft sonida o v o zla m i teng boMishda ish bermaydi. Bu esa quyidagi variantlarni yuzaga keltiradi: «rais ikki o v o zg a e g a », « k o ‘ pchilik sodda 5 1 % », «k o 'p c h ilik (3/4 ga y a q in )», «absolyu t k o 'p c h ilik (1 0 0 % ga y a q in )» va nihoyat «b ir o v o z lilik tam oyili (konsensus, veto q o id a si)». Bu variantlam ing ixtiyoriysida, agar hech bir altem ativ zarur o vozla r fo izig a ega b o ‘ lmasa, yechim dan v o z kechish tushiniladi. Real hayotda yechim dan keyingi harakatlardan v o z kechish mumkin emas, tanlovni guruhli tanloviga o ‘ tish, y a ’ ni «d ik ta to r» maqsadga m u vofiq emas va turli usullar ishlab chiqiladiki, ular v o z kechishni eng qisqa soniga olib kelsin. Masalan, ikki ekspert a va v ni 2ta variantiga qarama-qarshi ustunlik berishdi, u holda tanlovni har bir ekspertni «ustunlik kuchi» ga qarab taqqoslanadi. Sonli baholash kriteriysini kiritish holida bu arifrnetik operatsiyaga keltiriladi, lekin tartibli taqqoslashda «ustunlik kuchi» bahosini im koniyati bor. Krim inalistika tajribasida ekspertlarga bir qatorda a va v bilan yana bir necha alternativni ustunlik tartibida ta k lif qilinadi, masalan, s, d, va e. Faraz qilam iz, birinchi ekspert (c,d,a,v,e) tartibni bersin, ikkinchisi (v,s,d,e,a). U holda xulosa qilishim iz mumkin, v ning ustunlik darajasi a ga nisbatan, ikkinchi ekspertda katta, a ning ustunlik darajasi v oldida birinchi ekspertdagiga nisbatan yechim v foydasiga qabul qilinadi. Hattoki, konsensus uchun ham , (b ir ovozdan qabulni talab qiluvchi) unga erishuvni osonlashtiruvchi usullar ishlab chiqilgan. Shunday q ilib R .A k o fF aytadi: «K onsensu sga k o ‘ pincha qiyin erishadi, lekin kam chilik hcllarda mumkin em as». M en, qiyin holatlarda juda effe k tiv b o ‘ lgan quyidagi prosedurani topdim. 64 Birinchisi maksimal holda altem ativlam i formulasini aniqlashtirish, y a ’ ni konsesus ular orasida tanlovga y o ‘ l q o'y m a y d i. Ikkinchidan-altem ativlam i samaradorligi testini jam oat b o ‘ lib qurish va konsensus orqali yechim qabul qilish, y a ’ ni shu test to‘ la uning natijalari hammani qoniqtiradi. Uchinchidan-test o ‘ tkazish va uning natijalaridan foydalanish. M en bu prosedurani bir davlatning huquqshunoslari o ‘ lim jazosin i kiritish yoki y o ‘ q qilishda bir fikrga kelolm ayotgan holda qoMladim. N atijada huquqshunoslar bir fik rga keldilar, y a ’ ni ularning maqsadlari bitta - q o tillik sonini minimallashtirish. Shunday fikrga kelingandan so‘ ng, m uammo aniq savolga keltirildi: y a ’ ni o ‘ lim jazosin i kiritish q o tillik sonini kam aytiradimi? Shu savolga ja v o b berish uchun hamma tekshiruv o ‘ tkazishga rozi boMishdi. Shunday tekshirish o ‘ tkazildi va uning natijalaridan foydalanildi, y a ’ ni q otillik soni bir qator davlatlarda o ‘ lim jazosini kiritguncha yoki y o ‘ q qilguncha sezilarli va katta o ‘ zgargani yoq. A g a r konsensusni altem ativlar sababligina erishilmagan bo‘ lm ay, balki ulami tekshirish usullariga nisbatan ham erishilmagan b o ‘ lsa, u holda A k o f f fikricha, konsensus yechim topish kerak, y a ’ ni endi nima qilish kerak. U n in g fikricha bu holda tanlov bir avtoritetli va ja vob ga r shaxsga yuklatiladi. Bu o ‘ tish esa demokratik, o v o z berish huquqini berm aydigan nodemokratik o ‘ tishni bildiradi va bu holda «d ik ta to r» tam oyilli qandaydir yechim ga ega boMishi ham mumkin. Bunday eksperimental kuzatuv nazariy asosga ega. Download 3.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling