T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev


O voz berishni turlicha qoidasi


Download 3.6 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/94
Sana03.11.2023
Hajmi3.6 Mb.
#1741725
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   94
Bog'liq
Tizimli yondashuv asoslari

O voz berishni turlicha qoidasi. R o z ilik tam oyillarining eng 
k o ‘ p tarqalgan turi - k o ‘ pchilik qoidasi: altem ativa hamma
63


tomonidan qabul qilingan deb hisoblanadi, agar u eng k o ‘ p o v o zg a
ega b o ‘ lsa. K o ‘ pchilik qoidasi o ‘ zin in g sodda va dem okratikligi 
bilan 
o ‘ ziga
qaratadi, 
lekin 

bilan juda 
ehtiyotlik 
bilan 
munosabatda b o ‘ lish kerak.
A v v a lo , u individual ustunliklami umumlashtiradi va uning 
natijasi haqiqat kriteriysi b o ‘ lib hisoblanm aydi. Faqatgina, keyingi 
tajribagina yechim ni to ‘ g ‘ ri yok i xato ekanini ko‘ rsatadi, o v o z
berishni 
o ‘ zi 
esa 
keyingi 
harakatlami 
moslashtirishning 
k o ‘ rinishidir. Ikkinchidan, ikki altemativadan birini tanlovchi sodda 
holda ham, shunday holatni tasaw u r q ilish im iz mumkin. K o ‘ pchilik 
qoidasi o v o z beruvchilam ing ju ft sonida o v o zla m i teng boMishda 
ish bermaydi. Bu esa quyidagi variantlarni yuzaga keltiradi: «rais 
ikki o v o zg a e g a », « k o ‘ pchilik sodda 5 1 % », «k o 'p c h ilik (3/4 ga 
y a q in )», «absolyu t k o 'p c h ilik (1 0 0 % ga y a q in )» va nihoyat «b ir
o v o z lilik tam oyili (konsensus, veto q o id a si)». Bu variantlam ing 
ixtiyoriysida, agar hech bir altem ativ zarur o vozla r fo izig a ega 
b o ‘ lmasa, yechim dan v o z kechish tushiniladi. 
Real 
hayotda 
yechim dan keyingi harakatlardan v o z kechish mumkin emas, 
tanlovni guruhli tanloviga o ‘ tish, y a ’ ni «d ik ta to r» maqsadga 
m u vofiq emas va turli usullar ishlab chiqiladiki, ular v o z kechishni 
eng qisqa soniga olib kelsin.
Masalan, ikki ekspert a va v ni 2ta variantiga qarama-qarshi 
ustunlik berishdi, u holda tanlovni har bir ekspertni «ustunlik kuchi» 
ga qarab taqqoslanadi. Sonli baholash kriteriysini kiritish holida bu 
arifrnetik 
operatsiyaga 
keltiriladi, 
lekin 
tartibli 
taqqoslashda 
«ustunlik kuchi» bahosini im koniyati bor. Krim inalistika tajribasida 
ekspertlarga bir qatorda a va v bilan yana bir necha alternativni 
ustunlik tartibida ta k lif qilinadi, masalan, s, d, va e. Faraz qilam iz, 
birinchi ekspert (c,d,a,v,e) tartibni bersin, ikkinchisi (v,s,d,e,a). U
holda xulosa qilishim iz mumkin, v ning ustunlik darajasi a ga 
nisbatan, ikkinchi ekspertda katta, a ning ustunlik darajasi v oldida 
birinchi ekspertdagiga nisbatan yechim v foydasiga qabul qilinadi. 
Hattoki, konsensus uchun ham , (b ir ovozdan qabulni talab qiluvchi) 
unga erishuvni osonlashtiruvchi usullar ishlab chiqilgan.
Shunday q ilib R .A k o fF aytadi: «K onsensu sga k o ‘ pincha qiyin 
erishadi, lekin kam chilik hcllarda mumkin em as». M en, qiyin 
holatlarda juda effe k tiv b o ‘ lgan quyidagi prosedurani topdim.
64


Birinchisi maksimal holda altem ativlam i formulasini aniqlashtirish, 
y a ’ ni konsesus ular orasida tanlovga y o ‘ l q o'y m a y d i.
Ikkinchidan-altem ativlam i samaradorligi testini jam oat b o ‘ lib 
qurish va konsensus orqali yechim qabul qilish, y a ’ ni shu test to‘ la 
uning natijalari hammani qoniqtiradi.
Uchinchidan-test o ‘ tkazish va uning natijalaridan foydalanish.
M en bu prosedurani bir davlatning huquqshunoslari o ‘ lim 
jazosin i kiritish yoki y o ‘ q qilishda bir fikrga kelolm ayotgan holda 
qoMladim. N atijada huquqshunoslar bir fik rga keldilar, y a ’ ni 
ularning maqsadlari bitta - q o tillik sonini minimallashtirish. 
Shunday fikrga kelingandan so‘ ng, m uammo aniq savolga keltirildi: 
y a ’ ni o ‘ lim jazosin i kiritish q o tillik sonini kam aytiradimi? Shu 
savolga ja v o b berish uchun hamma tekshiruv o ‘ tkazishga rozi 
boMishdi. Shunday tekshirish o ‘ tkazildi va uning natijalaridan 
foydalanildi, y a ’ ni q otillik soni bir qator davlatlarda o ‘ lim jazosini 
kiritguncha yoki y o ‘ q qilguncha sezilarli va katta o ‘ zgargani yoq.
A g a r
konsensusni 
altem ativlar 
sababligina 
erishilmagan 
bo‘ lm ay, 
balki 
ulami 
tekshirish 
usullariga 
nisbatan 
ham 
erishilmagan b o ‘ lsa, u holda A k o f f fikricha, konsensus yechim
topish kerak, y a ’ ni endi nima qilish kerak. U n in g fikricha bu holda 
tanlov bir avtoritetli va ja vob ga r shaxsga yuklatiladi. Bu o ‘ tish esa 
demokratik, o v o z berish huquqini berm aydigan nodemokratik 
o ‘ tishni bildiradi va bu holda «d ik ta to r» tam oyilli qandaydir 
yechim ga ega boMishi ham mumkin. Bunday eksperimental kuzatuv 
nazariy asosga ega.

Download 3.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   94




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling