T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar
Download 4.32 Mb. Pdf ko'rish
|
|
20% х 100% X =
120% = 16,67% Shu tartibda hisob-kitobni pasaytirilgan stavkasi hisoblanadi va u 9,09% ni tashkil qiladi. Y oqilg'i va moylash materiallarini (YoMM) avtomobillarga quyish stantsiyasida naqd pulga sotib olinganda hisoblangan stavkani boshqa turi - maxsus stavka qo‘ llaniladi. Bu stavka 13,79% ni tashkil qiladi. Chunki yo qilg i va moylash materiallari baholarida faqat QQS emas, YoMM sotishdan olinadigan soliq ham ko‘rsatiladi. YoMMni umumiy bahosi = 100% (sotib olish bahosi)+20% (QQS)+25% (Y oM M ga soliq)+ sotish ustamasi. Hisoblangan stavkani hajmi umumiy stavkani o‘zgartirilganda o‘zgaradi. (M asalan, QQS stavkasi 28% bo‘lsa, hisoblangan stavka 21,88% ni tashkil qiladi). Shunday qilib, har qanday hisoblangan stavka (16,67; 9,09 va 13,79%) umumiy tartibda standart stavka bilan soliq solish kerakligini ko‘rsatadi. QQS bo‘yicha me’yoriy hujjatlar, mustaqii stavka hisoblanmish maxsus soliq stavkalarini ko‘rsatadi. Ular o'zining hajmi bo'yicha hisoblangan stavkalarga (16,67 va 9,09%) to‘g ‘ri keladi, lekin mazmunan o‘zga ma’ no kasb etadi. Maxsus stavkalar tovarlarni sotish (sotish, ish, xizmat) bo‘yicha shartnomadagi majburiyatlami bajarmaganligi uchun olinadigan shtraflar summasi, penya va jarim a (neustoyka)larga qo llaniladi. Shu tarzda, QQS stavkalarini ta’riflaganda ulami standart, pasaytirilgan, hisoblangan va maxsus (standart va pasaytirilgan) stavkalarga bo'lish kerak. Soliq stavkalarini oziq-ovqat tovarlari va oziq-ovqat hisoblanmagan tovarlar bo‘yicha tabaqalashtirish dunyo tajribasiga to‘g ‘ri keladi va bu tartib AQSh, Germaniya, Frantsiya, Yaponiya va boshqa qator mamlakatlarda qo‘ llanadi. Lekin stavkani 8 ta punktga va ba’zi tovarlar bo yicha 18 ta punktga pasaytirish o‘z vaqtida byudjet daromadida sezilarli bo‘ ldi. Chunki tushib qolayotgan daromad o‘mi boshqa manbalar bilan to‘ Iatilmagan edi. Hozirgi davrda 20% ni o‘rniga 18% li stavka qo llanilayapti. Bu ham byudjetga ta’sir ko‘rsatadi. Rossiyada soliq stavkasini o‘zgarishi mustaqii davlatlar hamdo‘stligi a zolari bilan savdo munosabatlarini og‘irlashtirdi. Ilgari 28% yagona stavka edi. Endi past stavkada Rossiya tadbirkorlari noqulay sharoitga tushib qoladigan bo‘ ldi va undan qolgan a ’ zolar foydalanish imkoniyatiga ega boMdilar. Shuning uchun MDH a ’zolari bilan savdo boshqarish uchun QQS to‘ g‘risidagi qonunga yana bitta o zgartish kiritishga to‘ g‘ ri keldi: o‘ zaro hisob-kitoblarda lkki tomonda bir xil stavka, yL’ni w s i mamlakatniki yuqori boMsa, o‘ sh . stavka qoMlamlad.gan QQSni hisoblash ancha chalkash jarayon hisoblanadi. Chunki byudjetga ajratiladigan soliq tovar sotib oluvchilardan olingan QQ summasi bilan ishlab chiqarishda ishlatilgan moddiy resurslar uchu toMangan QQS summasi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. 1-bosqich. Qazib oluvchi ishlab chiqarish tarmogMm korxonasi Moddiy resurslam i 120 shartli pul b irlig id a (sh.p.b.), y a ni $ da sotib oldi. Shundan QQS- 20 $, tayyor mahsulot sotilgan - 240 $, shu jumlad QQS - 40 $ Byudjetga toManishi kerak: 40 - 20 - 20 $ 2-bosqich. Korxona-ishlab chiqaruvchi moddiy resurslam i - 240 sh.p.b. sotib oldi, shu jumladan QQS - 40 sh.p.b. Tayyor mahsulotni sotdi - 360 sh.p.b, shu jumladan QQS - 60 sh.p.b. Byudjetga toManishi kerak: 60 - 40 = 20 sh.p.b. 3-bosqich. Savdo korxonasi. Tovar sotib oldi - 360 sh.p.b, shu jumladan QQS- 60 sh.p.b. Tovar sotdi - 480 sh.p.b., s h u
jumladan QQS -8 0 sh.p.b. Byudjetga toManishi kerak: 80 - 60 = 20 sh.p.b. 4-bosqich. O xirgi ist’emolchi. Tovar sotib oldi - 480 sh.p.b., shu jum ladan QQS - 80 sh p.b Shunday qilib, har bir bosqichda oxirgi ist’ emolchini hisobga olga holda, byudjetga beriladigan QQS summasi quyidagi formula asosida aniqlanadi: QQS(byudjet) =QQS(olingan) - QQS(toMangan) Q Q S
bo‘yicha uch turdagi toMash muxlati belgilangan: umumiy, imtiyozli va m axsus. , , ,
, Soliq toMovchilar soliqni (um um iy m uxlat) har oyda о tgan kalenda oyga kelgusi oyni 20 kunidan kechiktirilmagan muxlatda to laydilar. Bunda korxonalar ikki guruhga boMinadilar: 1. Guruh o‘ rtacha bir oylik toMovi 10 mln. rubl. Korxona dekada toMovlarini (avans soliq ajratm asi) 15,25 va kunlarida 1/3 hajm ida oxirgi o ylik hisob-kitobda ko‘rsatilgan summadan byudjetga toMaydi. 2 ‘ ° игииЬ о‘Пас,1а bir oylik to‘lovi 3 mln. rubldan 10 mln rublgacha summada bo lgan dekada toMovi bermaydiganlar va РЫкГ? 31,УТ ,M° liya vazirli8i8a soliq toMashni boshqa davr va muxlatlanni belgilash huquqi berilgan. Maxsus soliq tolash muxlati r yo 1 va aloqa korxonalariga belgilangan n n l b l i 4 J ° J !0VuChila,r . ° ‘Zlari j° y Iashga" hududdagi soliq organlariga d,aVri§a belbilangan soliq to‘ lash muhlatida shu d a v r i r r ; мУ u Va rtal hisob-kit°blarini va shu bilan birga h * v J * l § . S 4 ? l3Sh mUXlati dam olish kuni Oshlamaydigan) va ayram kunlariga to g ‘n kelganda, uni dam olish kuni va bayram kunidan keym keladigan birinchi ishchi kuniga o‘tkaziladi. Soliq to lo v c № h rf eklaratsiyani) P°chta or4ali jo ‘natadigan bo‘lganlarida opshinsh muxlati pochtaga hisob-kitobni topshirgan kuni hisoblanadi’ za d ) H ? ' ,Shda t0Mangan QQS summasi’ his°bga olinadigan (zachet) summa deb yuntiladi. Yuqorida ko‘rilgan formuladan ma’ lum h ^ b g a d is h t r a k '* '° 'e‘ri be,8MaSh Ud,U" 4"yida8i h°M a m i 1) olingan QQSni aniqlash tartibi; 2) hisobga olinadigan QQS summasini aniqlash; 3) hisobga olish (zachyot) muxlatini aniqlash. Olingan QQSni vaqtini aniqlash uchun soliq solinadigan oborotni yuzaga kelish vaqti olinadi. tr,
vacjtcla mahsulotni sotishdan olingan tushumni, soliq to‘ lovchi tomonidan aniqlash usuli qoMIaniladi (tovarlar uchun pul to‘ lash vaqti yoki mahsulotni jo ‘natish vaqti). 4 yoKi
QQS bo‘yicha hisob-faktura usuli kiritilgandan keyin soliq solinadigan ?tnT hJ Vaq; inu ,belg,lash ham o'zgartirilishi taklif kilindi. Agar «jo ‘ natish L q ia a f b o M ^ h%Pr tS,P,a! Vaqt jo ‘natish (to‘ lash) amalga oshirilgan s o S W s o h l f ^ Г ' bida 683 S° Hq solinadiga" oborot maxsus - T o f ° 'ad,gan hvJJat - hisob-fakturani yozib berish vaqti hisoblanad1. Shunday qilib, hisob-faktura uslubi - bu shunday soliq solish т , ^ 1
bisoblanadiki, unda hisob-fakturani hisobga olish muxlati bilan bog‘liqlik boMadi. ё Ushbu uslubni asosiy belgilari qo‘yidagilardan iborat: 1. Mustaqii soliq hujjatlarini — schet-fakturalami mavjudligi. Y a’ ni hisob-faktura buxgalteriya ahamiyatidan tashqari, yangi soliq huquqiy holatiga ega. 0 ‘ zining ahamiyati bo‘ yicha hisob-faktura birinchi navbatda buxgalteriya hisobi emas, soliq hujjati hisoblanadi. 2. Soliq solinadigan oborotni kelib chiqishi va soliq solinadigan bazani hisoblash schet-fakturalami mavjudligi bilan bog‘ liq. Shunday qilib QQS bo'yicha soliq solinadigan oborot mahsulotni j o ‘ natgan vaqtida emas, tovarga pul toMangan muxlatida emas, tovarga boMgan mulkdorchilik huquqini o ‘ tgan vaqtida emas, schet-fakturani tuzgan vaqtda kelib chiqadi. Hisobga olinadigan QQS summasini aniqlashda shunga e’ tibor berish kerakki, soliqni hamma summasi soliq toMovchiga qaytarilmaydi. Korxona tomonidan toMangan QQS summasi quyidagi manbalar hisobiga qoplanishi mumkin: 1). Hisobga olishga o ‘ tkazib boriladi: harajati mahsulot tannarxiga o ‘tkazib boriladigan moddiy resurslar, hamma engilliklar berilmaydigan operatsiyalar va ayrim QQS dan ozod qilingan tovarlar (ish, xizmatlar); 2). mahsulotni tannarxiga o ‘ tkazib boriladi: agar QQS summasi hisob- kitob hujjatlarida alohida ko‘ rsatilmagan boMsa, mahsulot tannarxiga o'tkazib boriladigan moddiy resurslar va ayrim QQSdan ozod qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar); Qolgan hamma holatlarda korxona mablag‘ i hisobiga qoplanadi. ToMangan QQS summasini hisobga olish (zachyot), umumiy qoida bo‘ yicha, quyidagi holatlar yuzaga kelganda amalga oshiriladi: - material resurslar uchun toMash yuz bergani; - mahsulotni kirimga olish (mol-mulkga ruxsat berish huquqini olgandan keyin) yuz bergandan keyin. Mahsulotlarni eksport qilishda engillik beriladigan operatsiyalar bo‘yicha maxsus hisobga olish tartibi o ‘ rnatilgan. Eksport qilinganda QQS summasini qaytarib berish faqat tovar haqiqiy eksport qilinganligi tasdiqlangandan keyin amalga oshiriladi. QQS bo‘ yicha soliq solinadigan oborotni kelib chiqish muxlati bilan toMagan QQSni qaytarib olish huquqiy vaqti bir-biriga huquqiy to‘ g ‘ ri kelmasligi mumkin. Demak, Yevropa davlatlarida va qator boshqa davlatlarda keng tarqalgan QQS Rossiya Federatsiyasida ham yoppasiga qoMlaniladi. Amaliyot shuni ko‘ rsatadiki, QQSni qator ijobiy tomonlari bilan bir qatorda, uning kamchiliklari ham mavjud.
Shu sababli
AQSh, Yaponiyalarda egri
soliqlarga shu
jumladan, QQSga
o'tishga shoshqaloqlikka y o ‘ l qo'yilmayapti. 15.2.2. K orxonani foydasiga solinadigan soliq Federal, hududiy va mahalliy byudjetlarning asosiy daromad manbailaridan biri korxona va tashkilotlarni foydasiga solinadigan soliq. 0 ‘ tgan davrlarda uning roli va ahamiyati bimecha bor o ‘ zgardi. Shunga qaramay bu soliq asosiy soliqlar tarkibiga kiradi va ikkita muhim soliqlarni biri boMib hisoblanib kelmoqda. Ushbu soliq Rossiya Federatsiyasini «Korxona va tashkilotlar foydasiga solinadigan soliq to‘ g ‘ risida»gi qonun asosida boshqariladi. Bu soliq - to‘ g ‘ ri hisoblanadi, uning summasi soliq to‘ lovchi korxonani moliya faoliyatini natijasi bilan bog‘ langan. Korxona va tashkilotlar foydasi (daromadi)ga solinadigan soliq byudjet daromad manbalari tarkibida egri soliqlardan keyin ikkinchi o ‘ rinni egallaydi. 1997 yili foydaga solinadigan soliq salmogM tushib ketdi. Bu asosan toMovsizlik inqirozi va ishlab chiqarishni umumiy hajmini pasayishi bilan bogMiq. 15.3.-jadval Rossiya Federatsiyasi byudjeti daromadida foydaga solinadigan soliq o ‘ mi trln.rub. Byudjet daromadlari 1994
vil 1995
Yil 1997
yil 2001
Yil 1 Tushgan daromadlar -hammasi 134,3 163,2
435,6 Shu jumladan: Federal byudjetga 47,3
68,7 194,8
Hududlar byudjetiga 87,0
95,4 240,8
2 Foydaga solinadigan soliq-hammasi 26,6
36,9 76,7
Shu jumladan: Federal byudjetga 12,1 16,4
34,5 Hududlar byudjetiga 14,5 20,5
42,2 3 Byudjet daromadida, foydaga solinadigan soliq salmogM -hammasi % 19.8
22,6 17,6
Shu jumladan: Federal byudjetda 25,6 23,9
17,7 14,5
Hududlar byudjetida 16,7
21,4 17,5
Foydaga solinadigan soliq to‘ g‘ ri soliq b o ‘ lib, u o ‘ zining asosiy funktsional maqsadini, vazifasini bajarishi kerak. U mahsulotlami (tovar, xizmat) ishlab chiqarish sohasida doimiy investitsion jarayonni ta’ minlab, qonuniy kapitalni o'sishiga xizmat qilishi kerak. Foydaga solinadigan soli=ni fiskal funktsiyasi ikkinchi o'rinni egallaydi. 1992-1997 yillari Rossiya hududida, boshqa soliqlar kabi, bu soliq ham asosan fiskal xarakterga ega boMgan. Rossiya Federatsiyasining soliq tizimida, qonunga binoan, foydaga solinadigan soliq, federal soliq sifatida belgilangan. Rossiya Federatsiyasini 1993 yil 15 aprel «Byudjet xuquqi asoslari va byudjetdan tashqari fondlami tashkil qilish huquqlari» 4807-1 sonli qonunida bu soliqni proportsional taqsimlanishi ko‘ rsatilgan. Shuning uchun foydaga solinadigan soliq boshqaruv soligM hisoblanadi. Foydaga solinadigan soliqni toMovchilari quyidagilar hisoblanadi. Rossiya qonunchiligi bo‘yicha huquqiy shaxs hisoblangan alohida balans va hisob-kitob (joriy, korrespondent) scheti mavjud korxona va tashkilotlar (sh. j. byudjet tashkilotlari), ularning filiallari va shunga o ‘ xshash boMimlari hamda xorijiy davlatlar qonunchiligi bilan tashkil qilingan kompaniyalar, firmalar va Rossiya Federatsiyasida doimiy tadbirkorlik faoliyati olib boradigan doimiy vakillar (xorijiy huquqiy shaxslar) har qanday boshqa tashkilotlar hisoblanadi. Soliq olish maqsadida horijiy huquqiy shaxsni doimiy vakili tabiiy resurslami izlab topish, uni ishlab chiqarish, kontraktda ko‘ rilgan qurilish ishlarini bajarish, uskunalarni o'matish, montaj qilish, yigMsh, ularga xizmat qilish, xizmat ko‘ rsatish va boshqa ishlami o ‘ tkazish bo‘ yicha filiallar, byuro, kontora, agentlik, hamda Rossiyada vakillik funktsiyasini bajamvchi fuqarolar va huquqiy shaxslar hisoblanadi. Rossiyada 1994 yildan boshlab soliqni toMovchilar banklar va boshqa kredit muassasalari ham hisoblanadi. Soliq solinadigan ob’ ekt mahsulotni sotish (ish, xizmat)dan olingan foyda (zarar) summasi, asosiy fondlar, boshqa korxona mulkidan olingan daromad, sotishdan tashqari operatsiyalardan, unga ketgan harajati chiqarib tashlash yoMi bilan aniqlangan daromadlar korxonani yalpi foydasi hisoblanadi. Mahsulotni (ish, xizmat) sotishdan olingan foyda (zarar) mahsulotni (ish, xizmat) sotishdan olingan QQS va aktsizsiz tushum bilan mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga q o ‘ shiladigan ishlab chiqarish va sotish harajati o ‘ rtasidagi farqdan iborat. Soliq solish maqsadida haqiqiy tannarxidan yuqori boMmagan bahoda mahsulotni (ish,
xizmat) sotuvchi korxonalar bo‘ yicha shunga o ‘ xshash mahsulot (ish, xizmatni)lami sotish vaqtida yuzaga kelgan bozor bahosi qabul qilinadi. Lekin bu baho haqiqiy tannarxdan past boMmasligi kerak. Agar korxona mahsulotni tannarxidan yuqori bahoda uning sifati, yoki ist’ emol sifati (ma naviy eskirish) pasayishi natijasida sotib olmaganda yoki yuzaga kelgan bozor bahosi bu mahsulotni yoki shunga o ‘ xshagan mahsulotni haqiqiy tannarxidan past boMsa soliq solish maqsadida uning haqiqiy sotilgan bahosi olinadi. Korxona mahsulotni haqiqiy tannarxdan yuqori boMmagan bahoda sotishdan oldin 30 kun davomida, shunga o ‘ xshash mahsulotni haqiqiy tannarxidan yuqori bahoda sotilganida, hamma kelishuvlar bo‘ yicha soliq solish maqsadida mahsulotni sotishdagi eng yuqori baho qoMlaniladi. Korxona mahsulotni (ish, xizmat) almashtirganda yoki toMov olmasdan berganda tushum soliq olish maqsadida shu kelishuv amalga oshgan bir oyga hisoblangan mahsulotni yoki shunga o ‘ xshash mahsulotni (ish, xizmat) o ‘ rtacha sotish bahosi bilan aniqlanadi. Agar shunday va shunga o ‘ xshash mahsulotni (ish, xizmat) bir oy ichida sotilmaganda, oxirgi sotish narhi olinadi. Lekin haqiqiy tannarxidan past boMishi mumkin emas. Korxona ilgari ishlab chiqarilmagan yangi o ‘ zlashtirilgan mahsulotni turini boshqa mahsulotga almashtirganida yoki
olingan mahsulotni almashtirganida (soliq solish maqsadida), o ‘ zining haqiqiy tannarxidan past boMmagan haqiqiy bozor bahosi qoMlaniladi. Sotishdan tashqari operatsiyalar daromadi (harajati) tarkibiga boshqa korxonalami faoliyatida ulushli qatnashish natijasida olgan daromadi, mol- mulkni arendaga berishdan olingan daromad, aktsiyalar, obligatsiya va boshqa qimmatbaho qog‘ ozlar b o ‘ yicha olingan daromad (dividendlar, fondlar) va tovarlarni (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish bilan bogMiq boMmagan operatsiyalar bo‘yicha daromad (harajatlar) kiradi. Bu operatsiyalar federal qonun asosida belgilangan boMib soliq solinadigan foydani aniqlashda qonunda mahsulot (ish, xizmat)
tannarxiga q o ‘ shiladigan harajatlar ro‘ yhati, moliyaviy natijalami tashkil topish tartibi berilgan boMishi kerak. Soliq solinadigan bazaga korxona, tashkilot, muassasaga davlat organlari, mahalliy o ‘ z -o ‘ zini boshqarish organlari, birlashmalar, assotsiatsiyalar, kontsemlar, tarmoqlararo, hududiy
birlashmalar tomonidan haq toMamasdan beriladigan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, boshqa mulklar va o'zining ishlab chiqarish va noishlab chiqarish bazasini rivojlantirish uchun kapital qo‘ yilma tariqasida ajratilgan pul mablag‘ lari kirmaydi. Soliq solish maqsadida yalpi foyda boshqa korxonalarni faoliyatida ulushli qatnashganligi uchun olgan daromad summasiga kamaytiriladi. Rossiya Federatsiyasidan tashqarida olingan daromad, kazino, boshqa o ‘ yin bizneslari, shou salonlari, video- audiokasseta va ulardagi yozuvlar bo‘ yicha olingan daromadlar (tushum bilan harajatlar farqi) summasiga yalpi daromad kamaytirilmaydi. Banklami soliq
solinadigan bazasini aniqlashda yalpi foyda
qimmatbaho q og ‘ ozlami qadrsizlanishi ssudalar bo‘ yicha y o ‘ qotish boMishi mumkin boMgan harajatlami qoplash uchun Markaziy bank, Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan rezerv fondini tashkil qilish maqsadida qilingan ajratmalarga kamaytiriladi. Byudjet tashkilotlari va tijorat bilan shug‘ ullanmaydan boshqa tashkilotlar tadbirkorlik faoliyatidan daromad olgan holda, shu faoliyatidan harajatdan ortiq olingan daromadidan bu soliqni toMaydilar. Birgalikda faoliyat yuritish maqsadida korxonalar tomonidan birlashtirilgan (to‘ plangan) pul mablagMari soliq toMangan summa chiqarib tashlangandan keyin, boshqa mol-mulk va fuqarolami ixtiyoriy vznoslari, hayr-ehsonlar summasi soliq solishga tortilmaydi. Bu sharoitda soliq solinadigan ob’ ekt shu mablagMami ishlatish natijasida olgan foydasi hisoblanadi. Huquqiy shaxs tuzmasdan bir necha korxonalarni birgaliqda amalga oshirgan faoliyati natijasida olingan foyda yoki sherikchilik asosida olingan foyda soliq solinishidan oldin, ular tuzgan shartnoma asosida qatnashuvchilar o ‘ rtasida taqsimlanadi. Har bir birgalikda faoliyat olib borgan korxonalar yoki sherikchilikni a’ zolari foyda taqsimlangandan keyin uni sotishdan tashqari daromadlar tarkibiga qo‘ shadi va yalpi foyda (daromad) tarkibida foyda (daromad)ga belgilangan soliq stavkaga binoan soliqqa tortiladi. Soliq solinadigan foydani hisob-kitob qilishda mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiritiladigan harajatlar ro‘ yhati va moliyaviy faoliyatni tashkil topishi tartibi foydaga soliq solishda hisobga olinadigan mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga kiritiladigan mahsulotlami (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotishga boMgan harajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarni tashkil topishi tartibi to‘ g ‘ risidagi nizom asosida aniqlanadi. Foydaga solinadigan soliqni stavkasi x o ‘jalik sub’ ektlarini faoliyati turiga qarab tabaqalashtiriladi. Rossiya Federatsiyasi «Korxonalar va tashkilotlami foydasiga solinadigan soliq to‘ g ‘ risida»gi qonunga o ‘ zgartirishlar va qo‘ shimchalar
kiritish to‘ g ‘ risidagi Rossiya Federatsiyasini 1995 yil 25 aprel 64-03 sonli qonunida faoliyat turlari va byudjet tizimini darajalariga qarab stavkalar quyidagicha belgilangan. 15.4,-jadval Rossiya Federatsiyasida faoliyat turlari va byudjet tizimlarini darajalariga ko‘ ra stav calari (1995 y .) 1
solinadigan daromadlar Umumiy
stavka Federal
byudjetiga hududiy
byudjetga 2 K orxona va tashkilotlar asosiy faoliyati b o ‘ yicha 35 13 22 3 Banklar, sug'urta tashkilotlari, dallollik qilish tashkilotlari, birja, broker kontoralari 43 13
4 Kapitaldan daromadlar (dividendlar, foizlar) 15 13 2 5 V id e o k o ‘ rsatuv, videoprokat, videomahsulot-larini prokat qilish 70 13 57 6 K azino, o ‘ yin biznesi 90 13 77 7 Fraxt qilish b o ‘ yicha daromad 6 6
Federal byudjetga o ‘ tkaziladigan korxona va tashkilotlarni foydasiga solinadigan soliqni stavkasi 13% hajmda
belgilangan. Rossiya
Federatsiyasi sub’ ektlari byudjetiga o ‘ tkaziladigan korxonalar foydasiga solinadigan soliq (sh.j. horijiy huquqiy shaxslar) sub’ ektlami qonun chiqaruvchi (vakolatli) organlari tasdiqlagan stavkalarida 22% dan yuqori b o ‘ lmagan hajmda o ‘ tkaziladi. Dallollik operatsiyalari, bitimlardan olingan foydadan birja, broker kontoralari, banklar va boshqa kredit muassasalari va sug'urta tashkilotlari olgan foydalaridan 30% dan ortiq bo‘ lmagan stavkada toMaydilar, umumiy stavka 43% ga etadi. Foydaga solinadigan soliq stavkasi foydaga solinadigan soliq qonuniga binoan, yangi moliya yiliga federal byudjetni tasdiqlashda o ‘ zgartirilishi mumkin. Foydaga solinadigan soliq to‘ g ‘ risidagi qonun soliq b o ‘ yicha imtiyozlar berishni ko‘ zda tutgan qonun bo‘ yicha soliq solinadigan baza kamaytiriladi, ya’ ni moddiy ishlab chiqarish sohasida korxona tomonidan ishlab chiqarish yo'nalishi b o ‘yicha (sh.j. ulushii qatnashish) kapital q o ‘ yilmani moliyalashtirish uchun ajratilgan summa va shu maqsadga olingan kreditni qaytarib berish (kredit foizi q o ‘ shilgan holda) summalari kamaytiriladi. Korxonani balansida boMgan sogMiqni saqlash muassasalan, ob’ ektlari, maorif taMimi, madaniyat va sport, bolalami maktabgacha tarbiyalash muassasalari, dam oladigan bolalar oromgohi, qariya va nogironlarni uylari, uy-joy fondi harajatlari hamda korxonani ulushh shu maqsadlarda qatnashish harajatlari, hayr-ehson maqsadlariga badallar va boshqa harajatlar korxonani ishchilari tarkibida nogironlar 5 0 /о ni tashkil qilganida foydaga solinadigan soliqni stavkasi 50%ga kamaytiriladi. Bundan tashqari imtiyoz foydaga solinadigan soliqdan ozod qilish y o li bilan ham beriladi. . . . *
и Qishloq xo'jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlash korxonalari, oziq-ovqat tovarlarini, aholi ist’ emol qiladigan tovarlarini, qurilish material lari, tibbiyot texnikasi, dori-darmon mahsulotlari, tibbiyotga taaluqli buyumlar ishlab chiqaruvchi hamda uy-joy, ishia chiqarish, ijtimoiy va tabiatni muhofaza qilish o b ’ ektlanni quradigan (ta’ mirlash-qurilish ishlarini qo‘ shgan holda) kichik korxonalar birinchi ikki yil ishlash davomida bu soliqni toMamaydilar. Bunda asosiy shartlardan biri bajarilgan ishlar b o ‘ yicha olingan tushum mahsulotni (ish, xizmat) sotishdan olingan umumiy summani 70%idan ortiq boMishi kerak. Uchinchi va to'rtinchi yillari kichik korxonalar 25% va 50%li soliqni belgilangan stavkada toMaydilar. Bunday ko‘ rsatilgan faoliyatlardan olinadigan tushum, umumiy tushumni 90%dan ortiq boMishi shart. kichik korxonalar guruhiga o ‘ tkazish mezonini Rossiya Federatsiyasini federal qonuni bilan belgilanadi. 0 ‘ tgan yili (yillik buxgalteriya hisobi b o ‘ yicha) zarar ко rgan korxonalar foydasini bir qismi, ya’ ni zarami qoplash uchun keyingi besh yil davomida y o ‘ naltirilgan qismi soliqdan ozod qilinadi. Bunday en§ lll'k berishni asosiy sharti, korxona zararlarni qoplash uchun qonunchilikda belgilangan rezerv va boshqa fondlami mablagM toMiq ishlatilgandan keyin amalga oshiriladi. . Diniy birlashmalar, nogironlarni ijtimoiy tashkiloti va ulami mulki hisoblangan korxona va tashkilotlar, hamda umumiy ishlaydiganlarni eng kamida 50%i nogiron boMgan korxona va tashkilotlar foydasiga soliq solinmaydi. So‘ nggi qayd etilgan korxonalarda, asosiy shart eng kamida 50% foyda nogironlarni ijtimoiy talabini qoplash uchun sarflanishi zaruI'- Soliq imtiyozlari, qoida b o ‘ yicha, soliqni haqiqiy
engillik chiqarilmagan summasini 50%idan ortigMni tashkil qilishi kerak emas. Foydaga solinadigan soliq to‘ g ‘ risidagi qonunda belgilangan soliq imtiyozlarini tarkibi, yangi moliya yiliga federal byudjetni tasdiqlashda о zgartirihshi mumkin. Foydaga solinadigan soliqni hisoblash va toMash muxlatlari quyidagi tartibda amalga oshiriladi: Soliq summasi toMovchi tomonidan buxgalteriya hisobi va hisoboti asosida mustaqii belgilanadi. Korxona byudjetga kvartal davomida avans toMovlari topshiradi. vans summasi taxmin qilingan foyda summasi va stavkasi asosida arnqJanad'. Byudjetga avans toMovlami o ‘tkazish har oyni 15 kunidan kechiktiri magan holda baravar hajmda kvartal summasini 1/3 qismini berish orqali amalga oshiriladi. Foydaga solinadigan soliqni avans to lovim beradigan korxonalar, k o‘ rsatilgan soliq summasini haqiqiy olingan va soliq solinadigan foydadan, berilgan imtiyozlarni hisobga olib belgilangan stavkani qoMlash bilan yil boshidan o ‘ sib borish darajasini hisobga olgan holda birinchi kvartal, yarim yil, to‘ qqiz oy va yil ugagandan keyin hisoblab chiqiladi. Byudjetga toManadigan summa, ilgari о tkazilgan summalami hisobga olgan holda aniqlanadi. Agar haqiqiy olingan foyda bir kvartalga avans toMovlaridan ortib ketsa, Rossiya ederatsiyasi Markaziy bankini o ‘ tgan kvartalda harakatda boMgan qayta moliyalashtinsh (refinancered) stavkasini hisobga olgan holda q o ‘ shimcha benladigan summaga o ‘ zgartishlar kiritiladi. Hamma korxonalar, byudjet tashkilotlari, kichik korxonalar va ba’ zi boshqa toMovchilardan tashqari 1 yanvar 1997 yildan boshlab o ‘tgan oyda olmgan haqiqiy foydani hajmiga qarab har oyda toMash huquqiga egalar. oydaga solinadigan soliq yil boshidan o ‘ sib borish tartibida imtiyozlarni hisobga olgan holda belgilanadi. Byudjetga beriladigan summa ilgari berilgan toMovlami hisobga olgan holda aniqlanadi. о rsatilgan hisob-kitoblar soliq toMovchi joylashgan hududdagi soliq inspektsiyasiga hisobot berilgan oydan keyingi oyni 20 kunidan kechiktinlmagan holda topshirilishi zarur. Shu bilan bir qatorda korxona soliq bazasmi aniqlash va soliq imtiyozlarini asoslangan hisob-kitobi to g risida q o ‘ shimcha materiallar topshiradilar. f Tadbirkorlik faoliyatidan foyda oladigan kichik korxonalar va byudjet tashkilotlari byudjetga soliqni har kvartalda, o ‘ tgan hisobot davrida olmgan haqiqiy foydaga qarab toMaydilar. Byudjetga soliq toMash tartibi korxona tomonidan belgilanadi va yilni oxingacha o ‘ zgarmasdan davom etadi. Korxona joylashgan hududdagi so iq organiga belgilangan muxlatda Rossiya Federatsiyasini soliq xizmati tasdiqlagan shaklda haqiqiy foydadan olinadigan soliq hisob-kitobini va buxgalteriya hisoboti va balansini topshiradi. Foydaga solinadigan soliqni
to‘ lashni amalga oshirish oylik hisob-kitoblar b o ‘ yicha hisobot oyidan keyingi oyni 25 kunidan o ‘ tmasdan, kvartal hisob-kitoblar b o ‘yicha kvartal buxgalteriya hisobotini topshirish uchun belgilangan muxlatdan keyin besh kun muxlat ichida va yillik hisob-kitoblar b o ‘ yicha o ‘ tgan yillik buxgalteriya hisoboti topshirish uchun belgilangan muxlatdan keyin o ‘ n kunlik muxlat ichida ta’ minlanadi. Ortiqcha to langan soliq summasi kelgusi toMovlami qoplash uchun hisobga olinadi yoki toMovchini xati orqali xabar qilgan arizasini olgan kunidan keyin 10 kun muxlat ichida qaytarilib beriladi. Korxonalar toMov muxlati kelgunga qadar, belgilangan bankka birinchi navbatda amalga oshiriladigan soliq summasini byudjetga o ‘ tkazib berish to‘ g ‘ risida toMov buyrug‘ ini topshiradi. Tarkibiga hududiy ajratilgan alohida balans va hisobot schetiga ega boMmagan tarkibiy boMimlar kiradigan korxonalar Rossiya Federatsiyasi sub’ ektlari byudjetiga o ‘ tkaziladigan foydaga solinadigan soliq qismini tarkibiy bo‘ linmalar joylashgan hududlar byudjetiga foydadagi ulami ulushiga qarab o'tkazadilar. Foydadagi boMimni ulushi
o ‘ rtacha ro‘ yhatdagi xodimlar soniga (ish haqi fondi) va asosiy ishlab chiqarish fondlarini qiymatiga qarab Rossiya Federatsiyasi xukumati о matgan tartibda aniqlanadi. K o‘ rsatilgan korxonalar va tarkibiy boMimlar bo‘ yicha soliq summasi shu boMimlar joylashgan hududlarda qo llanilayotgan foydaga solinadigan soliq stavkasi asosida aniqlanadi. Shartnoma va kontraktlarda korxona yoki horijiy huquqiy shaxs boshqa soliq toMovchilarni soliq toMash harajatlarini o ‘ zlarining zimmalariga olishlari ma’ n qilinadi. Korxonalar foydaga solinadigan soliqdan tashqari daromadidan ham soliq toMaydilar: a) korxona - aktsionerga tegishli aktsiya va bu qimmatbaho qog ozlar unga tegishliligini tasdiqlovchi va korxona - emitetni foydasini taqsimlashda katnashishi orqali olingan dividendlar, foizlar, Rossiya Federatsiyasi qimmatli qog‘ ozlari, Rossiya Federatsiyasi sub ektlarini davlat
qimmatbaho qog‘ ozlari va
mahalliy o ‘ z -o ‘ zini boshqaruv organlarini qimmatli qog'ozlari yuzasidan olingan daromadlar; b) Rossiya Federatsiyasi hududida tashkil qilingan boshqa korxonalar faoliyatida ulushli qatnashib olgan daromadlari; v) kazino, boshqa o ‘ yin uylari (joylar) va boshqa o ‘ yin biznesi, ko‘ rsatuv salonlari (tasvirli ko‘ rsatuvlar), tasvirli kaseta va audiokasseta va ulardan yozuvlami prokatga berishdan olinadigan daromadlar (arenda va boshqa toMovlami qo‘ shgan holda). Daromad tushumdan soliq solinadigan foydani aniqlashda tannarxiga q o ‘ shiladigan harajatlarni (ish haqidan tashqari) chiqarib tashlash tartibi bilan aniqlanadi. Bu yerda boshqa o ‘ yin biznesi deb o ‘ yin avtomatlarini (yoki boshqa uskunalami) ishlatib, buyum va pul yutug‘ i beradigan o ‘ yinlar tushuniladi. Soliqlar «а » va «Ь» punktlar b o ‘ yicha 15% stavkada olinadi, «v » punkt k o‘ rsatilgan (kazino, boshqa o ‘ yin uylari (joylar) va o ‘yin bizneslari chiqarib tashlanadi) daromadlardan 70% stavka bilan soliq olinadi. Kazino, boshqa o ‘ yin uylari (joyi) va boshqa o ‘ yin bizneslaridan 90%li stavka bilan, soliq ushlanadi. «Foyda» tushunchasi x o ‘jalik faoliyatini natijasi b o ‘ lib, shu faoliyat chegarasida daromad va harajatlar o ‘ rtasidagi farq sifatida aniqlangan davrda, «daromad» degan tushuncha, q o ‘ shimcha k o‘ rsatmalar b o ‘ lsa Rossiya Federatsiyasi soliq tizimida harajatlarni chiqarib tashlanmagan tushum hisoblanadi. Lekin, fikrimizcha, iqtisodiy nazariyada uzoq davrlardan beri tanilgan tushunchalar: tushum, yalpi daromad, foydalar bir-biriga teng deb aytib b o ‘ lmaydi. Horijiy huquqiy shaxslami foydasiga soliq solish o'zining alohida xususiyatlariga ega. Soliq solish horijiy huquqiy shaxs foydasini faqat Rossiya Federatsiyasi hududida olingan qismigagina q o ‘ llaniladi. Soliq solish maqsadi uchun horijiy huquqiy shaxsni o ‘ zini nomidan tashqi savdo ishlarini Rossiya Federatsiyasida bajarib mahsulot (ish, xizmat) sotib olish orqali olgan foydasi hisobga olinmaydi. Bu bilan bir qatorda tovar almashish va Rossiya Federatsiyasiga mahsulot (ish, xizmat)ni eksport qilish jarayonida Rossiya qonunchiligi asosida davlat chegarasidan o ‘ tishiga qadar huquqiy shaxs bu tovarlarga mulk egasi hisoblangan taqdirda ham foydasi soliqqa tortilmaydi. Horijiy huquqiy shaxsga tegishli Rossiya Federatsiyasi hududida joylashgan yoki arendaga olingan omborlardan mahsulotni sotishdan olingan foyda soliqqa tortiladi. Agar horijiy huquqiy shaxs Rossiya Federatsiyasidan tashqarida ham faoliyat yuritib, foydasini alohida hisobini olib bormasa, soliq summasi soliq organi bilan soliq to‘ lovchini kelishuvi asosida to‘ lanadi. Horijiy huquqiy shaxsni Rossiya Federatsiyasi hududida olgan foydani to‘ g ‘ ridan-to‘ g ‘ ri aniqlash imkoniyati bo'lmaganida soliq organi uni yalpi daromad yoki qilingan harajatlariga qarab 25% rentabellik me’yori asosida belgilaydi. Horijiy huquqiy shaxslami foyda va daromadini soliqqa tortish xususiyatlari Rossiya Federatsiyasi Davlat Soliq xizmatini 16 may 1995 yilgi № 34 «Horijiy huquqiy shaxslami foyda va daromadiga soliq solish» y o ‘ riqnomasida berilgan. Horijiy huquqiy shaxsni foydasiga
solinadigan soliq har yili soliq organi tomonidan uning doimiy vakili joylashgan hududda hisoblanadi. Soliq summasini soliq solish bazasi, imtiyozlar va stavkalami hisobga olgan holda hisoblanadi. Hisoblangan soliq summasiga toiovch iga Rossiya Federatsiyasini soliq xizmati, tomonidan tasdiqlangan xabamoma beriladi. Soliq t o io v xabamomasida ko‘ rsatilgan muxlatlarda to‘ lanadi. Hisobot berilgan yildan keyingi yilni 15 aprelidan kechiktirmay horijiy huquqiy shaxs soliq organiga Rossiya Federatsiyasidagi faoliyati bo'yicha hisobot va daromadlari to‘ g ‘ risida deklaratsiya topshiradi. 0 ‘ z faoliyatini to‘ xtatgan taqdirda, to'xtatilgan kundan boshlab bir oy ichida ko'rsatilgan hujjatlami topshirishi kerak.
Horijiy huquqiy
shaxs dividendlar, foizlar va chet el investitsiyasi qatnashgan korxonadan ulushli olgan daromadlaridan 15%li stavka bilan soliq toMaydilar. Mualliflik huquqi, litsenziya va arendadan olgan daromadlaridan 20% li stavkada soliq toMaydilar. Kemada yuk tashish (fraxt) natijasida olgan daromadidan 6% toMaydi. Xalqaro shartnomalarga binoan horijiy huquqiy shaxs imtiyozli soliq toMash huquqiga ega boMsa, daromad olgan kunidan boshlab bir yil davomida davlat soliq xizmatiga ariza topshiradi. Bundan keyin berilgan ariza qabul qilinmaydi. Soliq summasi federal byudjetga o ‘ tkaziladi. Rossiya Federatsiyasida soliq tizimini doimiy tarzda takomillashtirish ishlari olib boriladi. 2002 yildan boshlab kichik korxonalar uchun ikki turdagi soliq quyidagi stavkalar bilan kiritildi: 1. Foydaga
solinadigan yagona
soliq stavkasi - 8%.
Bu soddalashtirilgan tizim boMib, soliq solinadigan baza quyidagacha aniqlanadi: daromad-harajat = foyda. 2. Daromadga solinadigan yagona soliq. Hamma tushumlardan 15% olinadi. Yirik korxonalar yagona ijtimoiy soliq toMaydilar. Uning stavkasi 36% o'm iga 14% qilib belgilangan. 15.2.3. Jismoniy shaxslardan olinadigan Download 4.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|