T. S. Malikov

A
ам
 = T : Q
у
,
U
а
1
 = K
с
: A
ам
 
Bu 
yerda: 
A
ам
– aylanma mablag‘larning aylanuvchanligi; 
T – realizatsiyadan olingan tushum; 
Q
у
– aylanma mablag‘larning yillik o‘rtacha
qoldig‘i; 
U
а
1
– aylanma mablag‘lar bir marta aylanishining 
uzunligi; 
K
с
– tahlil davridagi kunlar soni. 
Zaxiralarning 
aylanuvchanligi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
A
з
 = T
см
: Q
зу
 
 
Bu yerda: A
з
– zaxiralarning aylanuvchanligi; 
T
см
– sotilgan mahsulot tannarxi; 
Q
зу
– zaxiralarning o‘rtacha qiymati.
Debitorlik qarzlarini to‘lashning kunlardagi o‘rtacha davomiyligi 
sotib oluvchilarning schyotlar bo‘yicha to‘lash tezligini aks ettiradi va u 
quyidagicha aniqlanadi: 
DQ
туд
 = DQ
с
 : T
к
 
Bu 
yerda: 
DQ
туд
– debitorlik qarzlarini to‘lashning
kunlardagi o‘rtacha davomiyligi; 
DQ
с
– debitorlik qarzining o‘rtacha summasi; 
T
к
– realizatsiyadan olingan kunlik o‘rtacha tushum. 
Bu ko‘rsatkichning past darajasi XYuS debitorlardan pulni undirish 
bo‘yicha ishining samaradorligidan darak beradi. Biroq, ayrim hollarda, bu 
narsa XYuS kredit siyosatining haddan ziyod qattiqligini ham ko‘rsatib, 
realizatsiya qilingan mahsulotlarning uncha katta bo‘lmagan qismi kreditga 
sotilganligini ham anglatadi. 
XYuS moliyaviy-xo‘jalik faoliyati samaradorligini ta’minlashda va 
moliyaviy tahlilda sof aylanma kapitalni monitoring qilish muhim rol 
o‘ynaydi. Umumiy ko‘rinishda sof aylanma kapital aylanma aktivlar va 
qisqa muddatli majburiyatlar o‘rtasidagi farqdan iborat. Qisqa muddatli 
passivlarning tarkibiy tuzilmasida kelgusi davr daromadlari ham 

---

95
kiritilib, ular XYuSning o‘zlik pul mablag‘lari hisoblanadi. Shuning 
uchun ham, sof aylanma kapitalni quyidagicha aniqlash mumkin: