104
4.5. Mustaqil o‘zlashtirish uchun chizma materiallar
4-bob. Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishining
moliyaviy aspektlari
4.1. Asosiy kapital doiraviy aylanishining mohiyati,
tarkibiy tuzilmasi va samaradorligi
Asosiy kapital
Mehnat vositalariga joylashtirilgan avanslashtirilgan kapital
qiymatining bir qismidir
mehnat va mahsulotni yaratish jarayonida
ishlab chiqarish omi-
li va ishlab chiqarishning moddiy-texnik asosi shaklida amal
qiladigan unumli kapitalning qismi sifatida maydonga chiqadi
XYuSning buxgalteriya balansida aylanmadan tashqaridagi ak-
tivlar
sifatida aks ettiriladi
asosini asosiy vositalar tashkil etadi
kapitalning doiraviy aylanishi davomida o‘zining iste’mol shaklini
birdaniga yo‘qotmaydi, ya’ni davomli muddatda eskiradi,
yangidan
yaratilayotgan mahsulotga o‘zining qiymatini asta-sekinlik bilan,
eskirish darajasiga qarab o‘tkazadi va to‘liq qayta tiklanganga qa-
dar ko‘plab ishlab chiqarish sikllari davomida uni tiklab boradi
105
Asosiy kapitalning funksional shakllari
Asosiy kapital qiymatining bu shakllarda amal qilishi foyda olishni
va mehnat vositalarining takror ishlab chiqarilishini ta’minlaydi
pulli
unumli
tovarli
Asosiy fondlar
XYuSning balansida
bo‘lgan
va noishlab chiqarish
maqsadlari uchun
foydalanishga mo‘ljallangan
XYuSning mulklari, ular
bo‘yicha amortizatsiya
hisoblanmaydi
ishlab chiqarish jarayonida asosiy kapitalning
buyumlashgan shak-
li, uzoq vaqt davomida natural-iste’molli shaklda ishlab chiqarish
jarayonida foydalanilayotgan moddiy boyliklar yig‘indisi
Iqtisodiy mo‘ljallanganligiga ko‘ra turlari
asosiy ishlab chiqarish
fondlari
noishlab
chiqarish asosiy
fondlari
Ishlab chiqarish jarayonida
buyumlashgan-natural
shaklda ishtirok etadigan va
ko‘plab ishlab chiqarish
sikllari davomida o‘zining
qiymatini tayyor
mahsulotga
qismlarga bo‘lib o‘tkazuvchi
mehnat vositalari
