T. Т. Kalekeeva1, Z. J. Djumabekova

MATRICALARDÍŃ BÓLINIWSHILIGI
T.Т. Kalekeeva¹, Z.J. Djumabekova^2
1Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı docenti
²Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı magistrantı

Bul jumısta biz

matricalarda kópaǵzalını kópaǵzalıǵa qaldıqlı bóliw ámelin orınlaymız. Bizlerden matricanı sızıqlı kópaǵzalıǵa bóliw talap etiledi, bul jerde sanlı matrica.
Teorema 1. Qálegen matricanı shep tárepten sızıqlı kópaǵzalı ge bóliw múmkin bolıp, bunda sanlı matrica ( ) nıń tártibine teń yaǵnıy tek bir matricası hám sanlı matrica bar bolıp , bul jerde shep tiyindi, shep qaldıq.
Bul teoremanıń dálilleniwi ápiwayı kópaǵzalılar siyaqlı boladı, tek kóbeymede kóbeytiwshilerdiń tártibin ózgertiwge bolmaydı.(matricalardıń kóbeymede kommutativlik nızamlarına tiykarlanǵan halda).
-matricanı oń tárepten sızıqlı kópaǵzalı ge bóliwde tap sonday anıqlanadı. . Oń hám shep táreptegi tiyindi hám qaldıqlar ulıwma jaǵdayda bir-birine sáykes kelmeydi. Qaldıqlı bóliwde shep tiyindi sızıqlı kópaǵzalıǵa shep jaqtan, al oń tiyindi oń jaqtan kóbeytiledi.
Matricalı koefficentli kópaǵzalını eki túrde jazıw múmkin
hám .
Olar nıń qálegen mánisinde birdey nátiyjeni beredi. Eger ózgeriwshiniń ornına táribi nıń tártibine teń sanlı kvadrat matrica nı qoysaq, onda hártúrli matricalarǵa iye bolamız, olar sáykes turde kópaǵzalınıń oń hám shep mánisleri dep ataladı
hám .
nıń mánisin esaplawda, kópaǵzalınıń matricalı koefficentli matricanıń oń jaǵınan, al shep mánisi nı esaplawda shep jaqtan kóbeytiledi.
hám
teńliklerdegi ózgeriwshiniń ornına nı qoysaq, hám boladı.
Teorema 2. matricasın shep (oń) jaqtan sızıqlı kópaǵzalı ge bólgendegi qaldıq nıń (sáykes túrde nıń) mánisine teń.
Mısal. -matricasın ge bóliw ámelin orınlań, bul jerde
-matricasın ekinshi dárejeli matricalı koefficentlı kópaǵzalı túrinde jazamız.

nı shep jaqtan ge bólemiz. Bul tómendegishe boladı: ǵa
kópaǵzalını qosıp birinshi dárejeli -matricaǵa iye bolamız,
=(
Processti dawam ettirip, alınǵan sızıqlı kópaǵzalıǵa kópaǵzalını qosamız. Nátiyjede sanlı matricaǵa yaǵnıy qaldıqqa iye bolamız :

Endi + Bul jerden , ––shep tiyindi, al ––shep qaldıq.
Tap sonday esaplawlardı ámelge asırıp ge bólip,
––oń qaldıqqa iye bolamız.
2-teoremadan paydalanıp alınǵan nátiyjelerdi tekserip kóremiz. zgeriwshiniń ornına matricanı qoyıp, hám lardı esaplaymız:
+
+

PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR

1. Хожиев Ж., Файнлейб А.С. Алгебра ва сонлар назарияси курси: Математика ва механика-математика факультетлари талабалари учун дарслик. Т-“Узбекистон”-2001-304 бет.

2. Бортакоский А.С., Пантелеев А.В. Линейная алгебра в примерах и задачах. // Глава 7. Москва: Высшая школа 2005.