T uproqshunoslik va dehqonchilik kafedrasi

Landshaftlarda moddaning biologik 
aylanishi turli xil 
ko‘rsatkichlar bilan 
ifodalanishi mumkin. Landshaftshunoslik 
nuqtai 
nazaridan 
qaraganda 
ikkita 
ko‘rsatkich muhim bo‘lib ko‘rinadi. Bular 
fitomassaning yillik zahirasi va yillik 
birlamchi biologik mahsulot miqdoridir. 
Bulardan tashqari, 
o‘simliklarning ma'lum 
vaqt davomida landshaftda 
to‘kilib, tuproq 
yuzasida va tuproq tarkibida qolgan 
o‘simlik qismi hamda to‘planib boradigan 
o‘limtik organik moddaning miqdori ham 
hisobda 
bo‘lishi kerak. 

---

Moddaning biologik aylanishi ham suvning 
aylanishi kabi miqyosi jihatidan katta (dunyo 
miqyosida) va kichik (masalan, tuproq qatlamining 
o‘zida yoki biror landshaft, fatsiya va h.k. doirasida) 
bo‘ladi. Har bir kichik aylanishlar dunyo miqyosidagi 
aylanishning alohida shaxobchalari bo‘lib, ular 
orasidagi doimo o‘zaro ta'sir va aloqadorlik mavjud. 
Bu ta'sir va aloqadorliklar moddaning dunyo 
miqyosidagi aylanishiga madad berib, boshqa tabiiy 
jarayonlardan, jumladan moddaning katta geologik 
aylanishidan ajralmagan holda ro‘y beradi. Shuning 
uchun bu jarayonni moddaning biogeokimyoviy 
aylanishi deb ataydilar. 

---

Landshaftlarda moddaning abiotik 
ko‘chib 
yurishi asosan ikki xil shaklda 
ro‘y beradi:
1) nurash yoki yemirilish natijasida hosil 
bo‘lgan va turli katta-kichiklikdagi jismlarning 
o‘z og‘irlik kuchi bilan yonbag‘irlarda pastga 
siljishi, oqar suvlar tarkibida mexanik oqiziqlar 
hamda havoda chang zarralarini hosil qilish 
shaklida;
2) suv bilan birga harakatlanuvchi va turli 
geokimyoviy yoki biokimyoviy jarayonlarda 
ishtirok etadigan suvda erigan moddalar (turli 
gazlar) shaklida 
bo‘ladi. 

---