Табиий фанлар факультети экология кафедрасининг 2016-2017 ЎҚув йилининг биринчи ярим йиллигида бажариладиган курс ишлари тўҒрисида маълумот

Násilli ayǵırlardı asıraw hám bag’ıwǵa qoyılǵan gigienik talaplar
Ayǵırlar arnawlı at qoralarda individual saqlanadı. Atlar san tárepten kem bolǵan xojalıqlarda olardı urǵashı atlar hám taylar menen bir orında saqlaw múmkin. Bunda tek olar ushın bólek-bólek shıǵıs jaylari, urǵashı jılqiler ushın bólek, ayǵırlar ushın bólek shıǵıs jaylari qoyılıwı hám hár bir ayǵır ushın ajıratılǵan maydan 16 kv. metr bolıwı talap etiledi. Ayǵırlar aylanıp júriwi ushın 600 kv. metr maydan bolıwı shárt.
At qoralarda ayǵırlardıń tiyine salıw ushın qurǵaqlay ǵawısh yamasa aǵash qawızlarınan paydalanıladı, ortasha hár bir ayǵır esabına bir sutkada 5 kg ǵawısh, 15 kg qawız sarplanadı. Jıldıń suwıq kúnlerinde at qoralar daǵı temperatura 4 S. den tómen bolmawi kerek. Onıń ushın at qoranıń qapı hám áyneklerin, pátiklerin suwıq kirmaydigan etip jabıladı. Íssı payıtlarda quyash nurı kóp túsip turatuǵın áynekler ǵawıshlı tosıq menen to'siladi.
Ayǵırlardı egarlagan halda kúnine 2-3 saat jeńil shınıǵıw etdiriw yamasa 7-15 km aralıqqa yugurtirish maqsetke muwapıq. Bunnan tısqarı olardı arnawlı jaylaw hám «sayrgoh»larda uzaq múddet aylantırıladı. Bul jumıs kúnniń júdá suwıq yamasa ıssı, namgarchilik kúnleri ámelge asırilmaydi.
Ayǵırlardı shınıǵıw etdirishda shınıǵıw etdiriw dárejesine, tiri salmaǵına, jasına, ulıwma jaǵdayına hám tábiyaatına itibar qaratıladı. Shınıǵıw dawamında ǵarrı ayǵırlarǵa salıstırǵanda jas ayǵırlarǵa qatallaw bolıw usınıs etiledi.
Ayǵırlar hár kúni juwıp tazalanadı, ıssı kúnleri suw saqlaǵısh hám salmalarda cho'miltiriladi yamasa dush hám shelekten suw quyıp yuvintiriladi. Násil beretuǵın ayǵırlar saqlanatuǵın at qoralarda kún rejimine qatań ámel etiliwi shárt. Bul tártipti tek islep shıǵarıw zárúrshiligi sebepligine ózgertiw múmkin.
Ayǵırlardı saqlaw kún tártibi
6. 00 - 7. 30 - suwǵarıw, kútimlew, at qoralardı tazalaw, urchitishga ayǵırlar tayarlaw ;
7. 30 - 9. 30 - ayǵırdı sınaq jol menende biye menen urchitib kóriw;
9. 30 - 11. 00 - ayǵırlardı tazalaw, aylanıwǵa shıǵarıw ;
12. 00 - 13. 00 - háwlinde aylanıw etdiriw hám bólindinde dem aldırıw ;
13. 00 - 18. 00 - ayǵırlardı shomıldırıw hám biye menen urchitishga tayarlaw ;
18. 00 - 20. 00 - suwǵarıw, azıqlantırıw, bólindilerdi tártipke keltiriw;
23. 00 - 24. 00 - suwǵarıw hám tunda pishen beriw
Azıqlantırıw (bagıw ). Ayǵırlardı qol menen hám de uyurlab urchitish dáwirinde de bólek bagıw kerek. Olarǵa beriletuǵın azıqlar ratsionining to'yimliligini urchitish sanı hám semizlik jaǵdayın qaysı dárejede saqlay alıwına, ayǵırlardıń jıldamlıǵına, tiri salmaǵına, nasline, sog'ligiga hám ayriqsha basqa qásiyetlerine qaray belgilenedi.
Urchitish dáwirinde ayǵırlardı 100 kg salmaqlıqtaǵı tiri salmaǵınan kelip shıǵıp, sutkasına 2 azıq birliginde azıqlantırıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Berilip atırǵan hár bir azıq birligi quramında 117-125 g.protein, 6 -8 g kaltsiy, 4-5 g fosfor, 13-15 mg karotin statyası bolıwı kerek.
Ayǵırdan alınǵan urıwdıń sapası, gewekligi hám shozılıwshılıǵı jem quramındaǵı proteinning qaysı jaǵdaydaligiga hám qansha bolıwına baylanıslı. Berilip atırǵan azıqlar ılajı bolǵanınsha hár túrlı yaǵnıy, sulı, arpa, tarı, mákke, gúnjara, ósimlik doni, kepek, aralas azıq, mikro hám makro elementlerden ibarat bolıwın támiyinlew maqsetke muwapıq.
Urchitish dáwirinde ayǵırlardıń ratsioniga belokǵa bay bolǵan qan taqanı, tawıq máyeki kiritiledi. SHuningdek, ratsionda A, Ye hám v vitaminlar bolıwı kerek. Usı vitaminlar muǵdarı kók ot, azıqbop geshirde kóp bolıwın, biyday shıǵındısı, máyek hám sút ónimlerde v vitaminiga bay ekenligin itibarda tutıw zárúr.
Ayǵırlarda bir kúnde 2-6 kg azıqbop geshir 1-2 kg biyday jarmaları hám 5-10 kg ge shekem sút hám obrat, máyek hám qabıqloq háptede 500 donagacha (jaqsısı olardı háptede 2-3 ret maydanlanǵan arpa, kepek yamasa sulı menen aralastırıp ) berip turıw kerek. Sút hám máyek ayǵırlar ratsioniga olinayotgan urıwlar aǵıwı tómenlep, sapası jamanlashgandagina qosılıwı kerek.
Násil beretuǵın ayǵır saw hám jınıslıq iskerligin normada bolıwı ushın 50 g ashqıltım fosforli kal'tsiy yamasa 30 g por, yamasa qattı haldaǵı palaw duzı qosılǵan aralas azıq berip turıw kerek.
Ratsion quramındaǵı qospalı azıqlar túri hár 12-15 kúnde almastırıladı. Bunda ratsionga aldın berilgen azıqlarda bolmaǵan jańa qospa qosılıwı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. SHrot bolsa maydanlanǵan halda beriledi.
Urchitish aldından hám urchitish dáwirinde tiri salmaǵı 500 kg bolǵan hár bir bas ayǵırdıń shamalıq ratsioni qo'yidagicha bolıwı kerek: masaqlı pishen, dukakli (jońıshqa ), ósimlikler qospası menen 1:1 koefficientte -10 kg, sulı (maydanlanǵan ) - 3 kg, arpa (jarması ) -1, 5, biyday jarması -1 kg, shrot (ayǵabaǵarlı, zig'irpoyali) -1 kg, geshir-3 kg, premiks - 0, 15 kg, tawıq máyeki- 4-5, palaw duzı -30 -35 g. Qurǵaqlay azıqlar azanda hám keshte sug'orilgandan keyin beriliwi kerek.
Iyul ayınıń aqırında, urchitish máwsiminiń sońǵında urchitilgan ayǵırlar tańlap alınıp at qoraǵa qóyıladı. Ádetdegi sıyaqlı, olar urchitishdan arıq halda shıǵadı. SHuning ushın bunday ayǵırlardı 2-3 kún dawamında jaqsılap azıqlantırıw hám itibar menen kútimlenedi. Bul dáwirde sutkasına olardıń hár birine qosımsha túrde 10 -12 kg-den dukkakli hám de zig'ir aralastırılǵan joqarı sapalı pishen berip turıladı. Ayǵırlardı normal semizlik dárejesine jetkiziw dawamında kúshli azıqlardıń kúnlik normaın 4 kg-ge shekem kemeytiw múmkin.