Табиий фанлар факультети экология кафедрасининг 2016-2017 ЎҚув йилининг биринчи ярим йиллигида бажариладиган курс ишлари тўҒрисида маълумот

Taylardı kútimlew-Ádetde biyeler mart ayınan qulınlawdı baslaydı. At qorada biyelerdi qulınlaw sánesin kórsetiwshi kalendar júritiledi. Biyelerdi qulınlaw waqtın bilgen halda azıqlantırıw shólkemlestiriledi. Qulınlaw biye saqlanatuǵın dennikda ótkeriledi. Tuwıw reti kelgendede keshki waqıtta jarıq shıra, ıyt, pıshıq, shawqım hám qáhár menen aqırıwlar bolmawi kerek.
Qulınlaw ádetde basqalardıń aralasıwisiz 10 -30 minut dawam etedi. Zárúr jaǵdaylarda veterinar járdem kórsetiwi ushın at qorada kerekli buyımlar, dári-dármanlar, ıssı suw hám kerekli materiallar bolıwı kerek. Er adam qulınlar urǵashı qulınlarǵa salıstırǵanda 1-2 kún keyin tuwıladı. SHuni búydew zárúrki, eger biye balasın júdá az kóterse, bul onıń keselligin ańlatadı. Buwazlıqtıń 7-8 ayında biyaning qorni osiladi, jelini úlkenlesedi, tez-tez siyadi, terleydi hám sharshap qaladı.
Tuwıwına 2 ay qalǵanda biyeler barlıq jumıslarda azat etiledi, 15-20 kún qalǵanda bolsa tiyine ultaraq salınǵan turaqlı malqoralarǵa kóshiriledi. Qulınlawǵa 1-2 kún qalǵanda biyaning jelini ko'pchib, jelin so'rg'ichlaridan jelimge uqsas suyıqlıq kela baslaydı. Tuwıw aldından tınıshsızlanadı, azıq yemay qóyadı. Qulınlaw 20 -40 minut dawam etedi, to'lg'oq 2-3 minutda qaytalanadı. Qulın tuwılganidan keyin kindigi qornidan 5-6 sm tómenlewden taza sabaq menen baylanisıp, qayshında qırqıladı. Qırqılǵan jayǵa yad surkaladi. Eger biyaning joldasi 12 saat ishinde túspewa, veterinariya vrachiga shaqırıq etiledi.
Jańa tuwǵan qulındı biyaning ózi yalab quritadi. Jalaw processinde qulındıń terisi massaj etiledi, dem alıwı hám qan aylanıw funktsiyası shólkemleri kúshayadi, biyaning joldasi tez ajraladi`, jınıslıq shólkemleri normalastırıwadı. Jańa qulın tap ayaqqa turguncha biyaning jelin so'rgichlarini qıdıra baslaydı. Bunday waqıtta oǵan jay iyesi járdem beriwi kerek. Biyaning jelinin juwıp taslaw, so'rg'ichlarni súlgi menen súrtiw hám dáslepki sutti sog'ib taslawı kerek.
Qıs dáwirinde biyeler at qoraǵa jaqın bolǵan jaylawlarǵa alıp shıǵıladı. Suwıq kúnlerde at qorada qaladı hám yayratish maydanshalarında yayratiladi.
Qulınlar 6 -7 oyligida onasidan ajratıladı. Onasidan ajratılıwınıń eń jaqsı múddeti avgust -oktiyabr' ayları esaplanadı. Onasidan ajıratılǵan jas qulınlar sutkasına 4 ret azıqlantiriladi. Koncentrat azıqlar sutkasına 3 mezgil, pishen 3 mezgil, shireli azıqlar 2 mezgil beriledi. Taylar analardıńlarınan ajratılıwında tamǵalanadı. Tamǵalaw 2 qıylı usılda ámelge asıriladı : 1 - kúydiriw usılı, 2 - suwıq usılda tamǵalaw, suwıq usılda tamǵalaw awrıwsız bolıwı hám anıq kórinisi menen ábzal esaplanadı.
Nárenjan tuwılǵan qulınlardıń hár bir bası esabına ıssı suwǵa aralastırılǵan siyir suti beriledi. Bunda bir litr sutke 20 -25 gramm qant da qosıladı.
Taylardı onasidan ajıratıw az-azdanlıq menen emes, darxol ámelge asıriladı. Onasidan ajıratılǵannan keyin ósiwden qalmawı ushın jetkilikli muǵdarda sapalı azıqlar menen támiyinleniwi kerek: bunda 2-3 kg maydanlanǵan arpa, 3-5 kg pishen, 0, 5 kg kepek hám 2 kg-ge shekem geshir beriledi. Oktyabrden tap yanvarǵa shekem er adam taylarǵa 100 kg tiri vaznga 2, 8, urǵashı taylarǵa hár 100 kg tiri vaznga 2, 5 azıq birligi beriledi. Onasidan ajıratılǵan taylar 2-3 kún at qorada saqlanıp 2-3 at baqqısh qadaǵalawında jaylawǵa alıp shıǵıladı.
Taylarǵa úlken jas daǵı biyelerdi qosıp jaylawǵa alıp shıǵıw maqsetke muwapıq boladı. Jaylawda bagıw dáwirinde taylarǵa qosımsha túrde maydanlanǵan geshir, arpa, kepek hám azraq pishen beriledi. Suwıq túsiwi menen jaylawda bagıw qısqarib baradı. Suwıq tushgach at qorada boqilib kúndiz yayratish maydanshasına shiǵarıladı yamasa 1-2 saat jaylawda aylantırılıp kelinedi. At qorada saqlaw sharayatına ótilgende er adam hám urǵashı taylar ajratıladı.
Bunda hár bir azıq birligine 105-106 g hazmlanuvchi belok, 6, 5-7, 5 kal'tsiy, 5, 5-6 g fosfor hám 20 mg karotin tuwrı keliwi kerek. Dáslepki aylarda taylar ratsionining 50-60 payızın to'yimliligi boyınsha koncentrat azıqlar quraydı. Ratsiondagi turpayı azıqlar muǵdarı az-azdan asıp baradı.
Taylar analardıńlarınan ajıratılǵannan baslap atlarǵa qollanılatuǵın barlıq qaǵıydalar olarǵa da qollanıladı. Daslep taylardı jıplap júriwge uyretiledi. Onıń ushın yayratish maydanshasına yamasa jaylawǵa alıp shıǵıwda júwenlenedi. At qoraǵa alıp kirisiwde de jıplap alıp kiritiledi.
Taylardı tazalawǵa da az-azdan uyretip barıladı. Aldın silab, keyin toyning ózi jetpeytuǵın jayları (moynı, ko'kragi) qashlanadi hám súlgi menen artib shıǵıladı. Zinxor qashlag'ich isletilmaydi. Burnining átirapları ızǵar súlgi menen artiladi. SHu jol menen qıs máwsimi dawamında taylar qolǵa uyretip barıladı.