Tabiiyot-geografiya fakulteti

Hasharotlarning  oziqlanishi.  Oziqlanishiga  qarab  hasharotlarni  bir  xil 

o’simlik  yoki  hayvon  ozig’i  (o’simlik  yoki  hayvonning  bir  turini)  yeydigan 

monofaglarga  hamda  hamma  –  polifaglarga    bo’lish  mumkin.  Monofaglarga 

fitomomus,  tut  odimchisi,  storus  kabilar,  polifaglarga  –  turli  xil  ozuqa  bilan 

oziqlana  oladigan  g’o’za  tunlami,  kuzgi  tunlam,  oltinko’zlar  misol  bo’ladi.  Bitta 

botanik  oilaga  mansub  o’simliklar  bilan  oziqlanadigan  hasharotlar  oligofaglarga  

kiritiladi (gulxayri kuyasi, poliz xonqizi va boshqalar).  

Hammaxo’r  hasharotlar  har  xil  oziqa  bilan  oziqlanishiga  qaramay,  ularning 

xush  ko’radiga  ozig’i  bo’ladi,  ana  shu  oziqa  hasharot  turining  hayot  faoliyatini 

ham oshiradi, faqat o’simlik ozig’i bilangina oziqlanadigan hasharotlar fitofaglar,  

hayvonot  ozig’i  bilangina  oziqlanadiganlar  zoofaglar  deyiladi.  Parchalinishdan 

---

17 

 

hosil  bo’lgan  moddalar  bilan  oziqlanuvchilar  saprofaglar,  o’limtiklar  bilan 

oziqlanadiganlar  nekrofaglar    va  go’ng  bilan  oziqlanadiganlar  kaprofaglar  deb 

ataladi. 

Diapauza.  Noqulay  sharoit  (past  yoki  yuqori  harorat,  qurg’oqchilik,  oziqa 

yetishmasligi) oqibatida hasharotlarning ko’p turlari rivojlanishda to’xtaydi, ushbu 

holat  diapauza  deb  ataladi.  Diapauza  vaqtida  hasharot  qimirlamaydi  yoki  kam 

harakat  qiladi,  oziqlanmaydi,  modda  almashinish  jarayonlari  keskin  darajada 

susayadi  va  sifat  jihatidan  o’zgaradi.  Diapauza  ro’y  berganda  hasharotlarning 

hayoti  organizmda  to’plagan  oziqa  moddalar  hisobiga  davom  etadi,  nafas  olish 

havo  kislorodisiz  kechadi,  chunki  oziqa  moddalar  hujayralarning  maxsus 

fermentlari    vositasida  oksidlanib  turadi.  Bularga  bog’liq  ravishda  diapauzadagi 

hasharot  sovuqqa  va  boshqa  noqulay  sharoitlarga  bardosh  bera  oladi.  Hasharotlar 

rivojlanishning  barcha  fazalarida  (lekin  shu  tur  uchun  bir  xil  fazada)  diapauzaga 

kirishi  mumkin.  Hasharotlardagi  diapauza  noqulay  sharoitlarga  moslashish 

jarayonida vujudga kelgan bo’lib, nasldan – naslga o’tadi. Rivojlanish uchun qulay 

sharoit vujudga kelishi bilan diapauza to’xtaydi.