Tabiyat filosofiyasi

Tabiyat filosofiyasi

REJE :

• 1. TABIYAT ONIN’ DUZILISI HA’M RAWAJLANWI
• 2. TABIYAT HA’M JAMIYET, OLARDIN’ O’Z-ARA BAYLANISI
• 3. JERDEGI O’MIR HA’M BIOSOCIYAL EVOLYUCIYA
• 4. TABIYATTIN’ FILOSOFIYALIQ TUSINIGININ’ A’HMIYETI

TABIYAT, ONIN’ DUZILISI HA’M RAWAJLANWI

• TABIYAT HA’M JA’MIYET HAQQINDAG’I KONKRET PA’NLER BARLIQTIN’ O’Z PREDMETLERINE MAS KELIWSHI ARNAWLI BIR O’ZGESHELIKLERIN G’ANA UYRENEDI. BARLIQTIN’ ULIWMALIQ O’ZGESHELIKLERI HAQQINDA ESE, FILOSOFIYA PANI UYRETEDI. HAZIRGI ZAMAN PANLERININ’ JUWMAQLARINA KO’RE, ATIRAPIMIZDAG’I HAR QANDAY DENE MOLEKULALARDAN QURALG’AN,
• MOLEKULALAR ESE ATOMLARDAN QURALG’AN.

INSAN, JAMIYET, SANA

• INSAN – TIRI ORGANIZMLER QURAMINA KIRIWSHI QURAMALI SOCIYALLIQ HA’M MIYNET ISKERLIGIN JURGIZIWSHI INDIVID. INSAN TARIXIY JA’MAA’T PROCESSLI SUB’YEKT BOLIP, OL JER ALEMINDEGI MATERIYALLIQ HA’M MANA’WIY MADENIY RAWAJLANIWDIN’ TIYKARSHISI BOLIP ESAPLANADI. INSAN BASQA TURDEGI TIRI JANZATLAR MENEN GINETIK BAYLANISQAN JAG’DAYDA, BIRAQ OLARDAN SANASININ’ JOQARILIG’I, MIYNET QURALLARIN ISLEP SHIG’ARA ALWI, SOYLEW IMKANIYATINA IYE EKENLIGI, DO’RETIWSHILIK ISKERLIGI HA’MDE ETIKALIQ, MANA’WIY HA’M RUWXIY O’Z – O’ZIN AN’LAY ALIWI MENEN AJIRALIP TURADI.

TABIYAT HA’M JA’MIYET, OLARDIN’ O’Z-ARA BAYLANISLILIG’I

• JA’MIYET – KEN’ MA’NISTE INSANLARDIN’ TARIYXINAN QARAR TAPQAN BIRGELIKTEGI AKTIVLIKLERI KOMPLEKSI YAMASA TAR MA’NISTE SOCIYALLIQ MUNASIYBETLERDIN’ KONKRET TIPIDIR.
• TABIYAT – KEN’ MA’NISTE PU’TIN BARLIQ A’LEM HA’M ONIN’ TURLI FORMALARI, TAR MA’NIDE INSANLARDIN’ MATERIYALIQ HA’M MANA’WIY MU’TAJLIKLERIN QANDIRIW DEREGI BOLG’AN A’TIRAP TABIIY ORTALIQ. INSAN O’ZININ’ O’MIRI DAWAMINDA PUTKIL BARLIQTAN EMES, BA’LKIM ONI ORAP TURIWSHI HAM TA’SIRI A’TIRAPINDA TURG’AN A’TIRAP TABIIY ORTALIQTAN PAYDALANWI MUMKIN.

JERDEGI O’MIR HA’M BIOSOCIYAL EVOLYUCIYA.

• SOL TA’RIZDE INSANIYAT TARIYXINDA JA’MIYET PENEN TA’BIYAT ORTASINDAG’I TOHTAWSIZ HA’M TURLI TA’SIRLER JUZ BERGEN. JAMIYET HA’M TABIYAT, INSAN HA’M JASAP TURG’AN ORTALIQ ORTASINDAG’I O’Z-ARA TA’SIR MASHQALASI INSANIYATTIN’ MA’NGILIK MASHQALALARINAN BIRIDIR. FILOSOFIYALIQ OYLAWDIN’ PUTKIL TARIYXI DAWAMINDA HA’M TURLISHE SHESHILIP KELINGEN. XV111 A’SIRDE FRANCYA SOCIOLOGI MONTESKE SOL DA’WIR USHIN TA’N BOLG’AN PIKIRLERDI ALG’A SUREDI. OL “ NIZAMLAR RIWHI” TIWRISI ATLI SHIG’ARMASINDA JA’MIYET TABIYATQA TOLIQ RA’WISHTE QARAMLIG’I TIWRISINDAG’I IDEYANI RAWAJLANTIRIP “IQLIMNIN’ HU’KIMRANLIG’I BARSHE KUSHLERDEN USTINREKTIR” DEGEN URANDI ALG’A SUREDI.
• INSANLAR JAMIYETTI TABIYATQA QARSI QOYATUG’IN, INSANLAR MENEN TABIYAT ORTASINDAG’I BAYLANISTI ESAPTAN TISQARI QILATUG’IN IDEALISTIK QARASLARG’A QARSILIQQA TABIYAT PENEN INSAN ORTASINDAG’I BEKKEM BAYLANISTI TIYKARLAW HA’M KO’RSETIW ZA’RUR A’HMIYETGE IYEDIR. TARIYQA EKI TAREPTEN QARAW MUMKIN, ONI TABIYAT TARIYXI HA’M INSANIYAT TARIYXINA BO’LIW MI’MKIN. BIRAQ HA’R EKI TA’REP BEKKEM BAYLANISLIDIR. INSANIYAT JA’MIYETI BAR EKEN, TABIYAT TARIYXI HA/M INSANLAR TARIYXI BIR-BIRIN O’Z-ARA QUWATLAP TURADI.

TABIYATTIN’ FILISOFIYALIQ TUSINIGININ’ A’HMIYETI

• JA’MIYAT HA’M TABIYAT BIRLIGIN AYTAR EKENBIZ, BIZ ONIN’ TIMSALINDA OLARDIN’ MATERIYALLIQ TAREPTEN BIRLIGIN TUSINEMIS, YAG’NIY OLAR MATERIALLIQDU’R, BIR TUR XIMIYALIQ ELEMENTLERDEN IBARATDIR. TEORIYADA DIYALEKTIK DEP ATALIWSHI AYRIM BIR OBEKTIV BIR NIZAMLARG’A EGER O’ZINE TA’N BOLSA DA BOYSINADI. JAMIYETTE SOCIYALLIQ NIZAMLAR MENEN BIRGE FIZIKA, XIMIYA HA’M BIOLOGIYA NIZAMLARIDA AMEL QILADI. BUNDA INSAN, JA’MIYET TABIYATININ BIR BOLEGI SIPATINDA TARIYPLENEDI. INSANNIN FIZIKALIQ HA’M MANAWIY O’MIRI TABIYAT PENEN BEKKEM BAYLANISLI. BUL TABIYAT OZ OZI MENEN BEKKEM BAYLANISLI DEMEKDIR, SEBEBI INSAN TABIYATININ BIR BOLEGIDIR, ONIN PERZENTI, RAWAJLANDIRIWDIN GULTAJIDIR. USI JAGDAY AWELEM BAR TABIYAT INSAN HAM JAMIYET PAYDA BOLIWDIN’ JETEKSHI FAKTORI EKENLIGI KORINEDI.

Insan o’zin ta’biyatqa ko’rsetip atirg’an unamsiz ta’sirinin’ aqibetlerin seziw ha’m biliw, ta’biyattan aqilana, rejeli tejep-tergep paydalaniw ha’m oni qa’wipsiz qiliw za’rurligi haqqinda oylay baslawi

• INSAN OZIN TABIYATQA KORSETIP ATIRGAN UNAMSIZ ta’sirinin’ aqibetlerin seziw ha’m biliw, ta’biyattan aqilana, rejeli tejep-tergep paydalaniw ha’m oni qa’wipsiz qiliw za’rurligi haqqinda oylay baslawi. TABIYAT HA’M JA’MIYET TIZIMI NEGIZINDE “TA’BIYAT-XOJALIQ-XALQ” DIZIMI TARZINDE ANLATILSA MAXSETKE MUWAPIQ DEP ESABLANIWI MU’MKIN, SEBEBI TABIYAT INSANNIN XOJALIQ ISKERLIGI NATIYJESINDE OZGEREDI. OZGERIW ILIMIY TIYKARLANGAN TARIZDE AMELGE ASIRILGAN TAGDIRDE TABIYAT JAMIYET MAXSETLERINE MAS KELETUGIN TARIZDE OZGEREDI. BUNDA TABIYATDA INSANDA ZIYAN SHEKPEYDI. BIRAQ ISLEP SHIG’ARIWDI RAWAJLANDIRIW PROCCESINDE TEXNIKA, TEXNOLOGIYA, MIYNET XARAKTERLIGI, SUBEKTTIN’ AYBI MENEN QATAR KEMSHILIKLERGE JOL QOYILIWI SEBEPLI TABIYAT BAYLIQLARINAN PAYDALANIWDA ISRAPKERSHILIK, DEGRADASTIYA, “HOMOSHIYO” LARDI KOMPLEKSLI QAYTA ISLEMEW, TU’RLI SHIG’INDILARDI ORTALIQQA KOPLEW SHIGARIW NATIYJESINDE TA’BIYAT KO’P ZIYAN KO’RMEKTE. JERDIN’ HAWA TEMPERETURASI KEYINGI 110 JILDA 1 DAREJEGE ARTQANI HAM ONI BMT MAG’LIWMATLARI KORE OL 2030-JILG’A SHEKEM 4-5 DA’REJEGE ARTIWI BOLJAW QILINIP ATRGANI, BUNIN JAMAN EKOLOGIK SOCIALIIQ-EKONOMIKALIQ AQIBETLERI HAZIRDIN OZINDE SEZILIP ATIRGANI PIKIRIMIZDIN DALIYLI BOLIP ESAPLANADI.