Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika

Zaxira logistikasi -  omborlarda tovar-moddiy zaxiralarni boshqarish 
va tashkil etish bilan shug'ullanadi va ombor operatsiyalarining 
xarajatlarini nazorat qiladi. Keyingi, zaxiralar qanday funktsiyalarni 
bajarishini ko'rib chiqamiz: 
1. 
Yig'ish funktsiyasi zaxiralarning asosiy funktsiyasidir. Masalan, 
yozda mahsulotga talab yuqori bo'lsa, yozgi talabni ta'minlash 
uchun qish mavsumida ishlab chiqarishni ko'paytirish kerak. 
Shunday qilib, ishlab chiqarish mahsulotlarining to'planishi 
zaxiralarning yetishmasligi tufayli yo'qotishlardan qochadi. 

---

52 
2. 
Inflyatsiyani himoya qilish funktsiyasi. Naqd pulni bankka 
qo'yib, kompaniya yaxshi daromad keltirishi mumkin. Bankka 
qo'yilgan pulga qaraganda zaxiralarning qiymati tezroq o'sishi 
mumkin. Binobarin, zaxiralar yaxshi sarmoyadir, ammo saqlash 
xarajatlari va xavflarini hisobga olish kerak. 
3. 
Xarajatlarni boshqarish funktsiyasi. Buyurtma hajmining 
o'zgarishi chegirmalar olish uchun buyurtmaning hajmini 
o'zgartirishi bilan, aks holda zaxiralarni ko'paytirib, biz boshqa 
loyihalarga sarmoya kiritish imkoniyatini kamaytiramiz. 
Zaxira tushunchasi tanqislik tushunchasi bilan uzviy bog'liqdir. 
Kamchilikning quyidagi turlari ajratiladi: 
▪ 
tabiiy (ma'lum turdagi resurslarning etishmasligi); 
▪ 
texnologik (ular kerakli narsani qilmaganliklari sababli 
shakllangan); 
▪ 
sun'iy (sun'iy ravishda paydo bo'lgan). 
Agar tanqislik ehtimoli mavjud bo'lsa, vaziyatdan qat'i nazar, ishlab 
chiqarishning zarur darajasini ushlab turishga imkon beradigan 
zaxiralarni yaratish kerak.  
5.4. Moddiy vositalar zaxiralarining turlari 
Yuqorida bayon etilganidek, zaxira tushunchasi moddiy vositalar 
zaxiralarining ishlab chiqarishdagi barcha sohalarni o’z ichiga oladi, 
chunki moddiy oqim ishlab chiarishning xomashyodan tortib oxirgi 
iste’molchiga qadar bo’lgan harakat jarayonlarida zaxira sifatida har 
qanday bo’limda to’planishi mumkin. Bunda har bir bo’linmadagi 
zaxiralarni boshqarish o’ziga xos xususiyatlariga ega bo’ladi. 
Xomashyoni oxirgi buyumga aylantirshi yo’lida va bu 
buyumning keyingi harakat jarayonida iste’molchiga sotib borguncha 
ikkita asosiy zaxira turlari barpo etiladi: 
-ishlab chiqarish zaxiralari; 
-tovar zaxiralari: 
Ularning har biri o’z navbatida uchta turga bo’linadi: 
-joriy zaxiralar; 
-sug’urta zaxiralari; 
-mavsumiy zaxiralar; 
Aytib o’tilgan zaxiralarning har birini tavsiflab chiqaylik. 
Ishlab chiharish zaxiralari bular moddiy vositalar ishlab chiqarish 
sohalari doirasidagi korxonalar ixtiyoridagi ishlab chiqarish 

---

53 
iste’moliga mo’ljallangan zaxiralardir. Ishlab chiqarish zaxiralarini 
barpo etishdan asosiy maqsad ishlab chiqarish jarayonlarining 
uzluksiz ishlashini ta’minlashdan iborat. 
Tovar zaxiralari-bular tayyorlovchi korxonalardagi tayyor 
mahsulotlarning 
zaxirasi, 
shuningdek 
tovarlarning 
yetkazib 
beruvchidan iste’molchigacha bo’lgan yo’llar davomidagi zaxiralar, 
ya’ni ulgurji korxonalar, mayda ulgurji va chakana savdo omborlar, 
tayyorlovchi tashkilotlar va yo’ldagi yetib kelmagan zaxiralar 
hisoblanadi. Tovar zaxiralariga, masalan, tayyorlangan mahsulotlar 
zaxirasining korxona omborida turgan mahsuloti ham kiradi. 
Tovar zaxiralari o’z navbatlarida ishlab chiqarish vositalarining 
zaxiralariga va iste’mol buyumlari tovarlarining zaxiralariga bo’linadi. 
Masalan, metallurgiya kombinatining metallprokat mahsulotlarining 
zaxiralari sotish xizmati omborida turgan zaxiralar ishlab chiqarish 
vositalari zaxirasiga kiradi (metallprokat sotish uchun tayyorlangan, 
biroq xaridor uni ishlab chiqarishga sarflaydi). 
Iste’mol buyumlarining zaxiralari misoliga xalq iste’moli uchun 
sarf qilinadigan tovarlarning ombordagi zaxiralarini kiritish mumkin. 
Yuqorida bayon etilganidek, ishlab chiqarish va tovar zaxiralari joriy, 
kafolat va mavsumiy zaxiralarga bo’linadi. 
Joriy zaxiralar-bular ishlab chiqarish va tovar zaxiralarining 
asosiy qismi hisoblanadi. 
Zaxiralarning buvday qismi navbatdagi yetkazib berishlar 
oralig’ida ishlab chiqarish va savdo jarayonlarining uzluksizligini 
ta’minlaydi. Joriy zaxiralarning ko’rsatkichlari doimiy ravishda 
o’zgarib turadi (zaxiralar ishlab chiqarish va savdo jarayonlarining 
talablarini ta’minlagani holda - «oqib» chiqadi). 
Sug’urtalash zaxiralari-ular tovar zaxiralari bilan ishlab chiqarish 
va savdo jarayonlarini uzluksiz ravishda favqulodda holatlarda 
ta’minlashni nazarda tutadi.