Tájiriybe jumislarin islegende texnika qáwipsizligi qaǵiydalari

Átirap-ortalıq- bul insandı orap turǵan ortalıq bolip, insannıń turmıs iskerligine, onıń densawliǵi hám nasline tuwridan tuwri, birdan urınba yamasa aralıqtan tásır etiwge qábiletli faktorlardıń ( fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq, informatsion, sociallıq ) shártli jiyindisi bolıp tabıladı.
Insan hám átirap -ortalıq úzliksiz óz-ara tásirde bolıp, turaqlı háreketdegi «Insan - átirap ortalıq» sistemasın quraydı. Dúnyanıń evolyutsion processinde bul sistemanı qurawshılar úzliksiz ózgerip bardı. Insan joqarı dárejede jetilistiriwdi, jer sharınıń xalqı jáne onıń aǵımı ósdi, jámiyettiń sociallıq tiykari ózgerdi. Átirap -ortalıq ózgerdi: insan ózlestirgen jer júzi hám jer astı aymaǵı úlkenlesdi; tábiy tábiyat ortalıǵı insaniyat jámiyetiniń ósip baratırǵan tásirin basdan keshirip atır, insan tárepinen jasalma jaratılǵan maishiy, qala hám islep shıǵarıw ortalıǵı payda boldı.
Tábiy ortalıq ózi jetilisken bolıp, insan qatnasıwisiz ǵáresiz bóla aladı hám rawajlana aladi. Insan tárepinen jaratılǵan basqa barlıq bolmıs ortalıǵı ǵáresiz rawajlana almaydi hám olar payda bolǵanınan keyin góneriwge hám jemiriliwshi zatlar bolıp tabıladı.
Insaniyat óziniń dáslepki rawajlanıw basqıshında tábiy átirap -ortalıq penen óz-ara uyqas háreket etken. Átirap -ortalıq tiykarınan biosfera, jer astı, gallaktika hám sheksiz álemnen shólkemlesken.
Biosfera - barlıq túrdegi organizmler, atap aytqanda insan jasawı múmkin bolǵan átirap -ortalıq bolip, ol quramalı dúzılıstegi jer sharınıń zárúrli qabıǵı bolıp tabıladı. Biosfera bir neshe milliard jıllar dawamında qáliplesken.
Zamanagóy ilimpazlar biosferanı zatlardı planeta boyınsha háreketin támiyinleytuǵın iri, global ekosistema retinde qaraydı. Házirgi jerde turmıs jer qatlamınıń joqarı ( litosfera ) bóleginde, jerdiń tómengi hawa ( atmosfera ) qabıǵında hám jer sharınıń suwlı qabıǵı ( gidrosfera ) da tarqalǵan. Bul soniń menen túsindiriledi, litosferada jer astı suwi hám taw shókpelerinde tereńliktiń ólpeń artıp barıwı menen temperatura da artıp 2 km den 16 km tereńlikte 100 °S hám odan joqarı ( vulqanik aktivlik zonasında bolsa 200 den 1500 °S cha) ni quraydı. Jerdiń maydanında turmıstıń kontsentratsiyası hám aktivligi eń joqarı bolıp tabıladı.
Insan evolyutsiyası processinde ózin azıq-awqat, materiallıq baylıqqa bolǵan mútajliklerin qandırıw, ıqlım hám hawa rayı tásirinen qorǵaliw, ózine qolaylıqtı asırıwǵa umtila otirip tábiy ortalıqqa, birinshi orında biosferaǵa toqtawsiz tásirin ótkerdi. Bul maqsetke jetiw ushın ol biosferanıń bir bólegin texnosfera bánt etken jayǵa aylantırdı.