Tájiriybe jumislarin islegende texnika qáwipsizligi qaǵiydalari

2. Ómir qáwipsizligi pániniń maqseti hám wazıypaları
Ómir qáwipsizligi (ÓQ) — islep shıǵarıw hám islep shıǵarıwdan tisqari ortalıqta insandı átirap ortalıqqa tásirin esapqa alǵan halda qáwipsizligin támiyinlewge baǵdarlinǵan bilimler sisteması bolıp tabıladı.
ÓQ nin` maqseti- óndiriste avarıyasız jaǵdayǵa erisiw, jaraqatlaniwdiń aldın alıw, insanlar den-sawliǵin saqlaw, miynet qábiletin hám miynet sapasın asırıw bolip esaplanadı.
Qoyılǵan maqsetke erisiw ushın tómendegi eki máseleni shehsip alıw kerek
boladı :
1. Ilimiy ( insan -mashina sistemasın ; átirap ortalıq -insan, qáwipli ( zıyanlı ) islep shıǵarıw faktorları hám basqalardı matematikalıq modellestiriw);
2. Ámeliy ( úskenelerge xızmet kórsetiwde miynet qáwipsizligin tamiyinlew).
Turmıslıq process insandı átirap -ortalıq jáne onıń qurawshıları menen óz-ara tásiri YU. N. Kurjakovskiydin` «Turmıs tek zatlar, energiyalar hám informatsiyalar aǵısların tiri dene arqalı háreketi processinde bar bola almaydı» degen turmıstı saqlaw nızamına sa`ykes halda elementler arasındaǵı zatlar massasınıń, barlıq túrdegi energiyalar hám informatsiyalardin` aǵısları sistemasına tiykarlanǵan.
Turmıstı saqlaw nızamındaǵı aǵıslar insanǵa ózin azıq-awqatqa, suwǵa, hawaǵa, quyash energiyasına, qorshap turǵan ortalıq haqqındaǵı informatsiyalarǵa bolǵan mútajliklerin qánaatlandiriwi ushın kerek. Soniń menen bir waqıtta insannıń ómir fazasida ózinnen sanalı iskerligi menen baylanıslı bolǵan ( mexanik, intellektuallıq energiyaler) bioliogiyaliq process shıǵınları kórinisindegi belgili massadaǵı zatlar aǵımın, ıssılıq energiya hám basqa energiya aǵımın ajratadı. Zatlar hám energiyalar aǵımı almasiwi insan qatnaspaytuǵun processler ushın da xarakterli bolıp tabıladı.
Tábiy ortalıq biziń planetamizga quyash energiyası aǵımı kirip keliwin támiyinleydi. Bul bolsa óz gezeginde biosferada ósimlik hám haywanlar aǵımın, zatlar ( hawa, suw) adiabatik aǵımın, hár túrlı energiyalar aǵımın, atap aytqanda ayrıqsha jaǵdaylarda tábiy ortalıqtaǵı energiyalar aǵımın júzege keltiredi.
Texnosfera ushın barlıq túrdegi shiyki onim hám energiyaler aǵımı, ónimler hám adamlar gezegi aǵıslarınıń hár túrlılıǵı ; shıǵındı aǵısları ( atmosferaǵa shıǵarılıp atırǵan shıǵındılar, suw hawizlerine taslanıp atırǵan sanaat shıǵındıları, patas suw, suyıq hám qattı shıǵındılar, hár túrlı energetikalıq ta'sırler ) xarakterli bolıp tabıladı.
Hár qanday xojalıq júrgiziwdiń shıǵındıları hám teris nátiyjesi boladı hám olardı pútkilley joǵaltıp bolmaydı. Olardı bir fizikalıq-ximiyaliq formadan basqa formaǵa ótkeriw yamasa kosmosqa shıǵarıp jiberiw múmkin. Bunnan tısqarı texnosferada júz beretuǵın kútilmegen jarılıw, órtler nátiyjesinde, qurılıs konstruktsiyalarinin buziliwinda, transport avarıyalarında hám soǵan uqsas jag`daylarda úlken muǵdardaǵı shıǵındılar payda bolıwı hám energiya aǵısların júzege keltiriwi múmkin.
Sociallıq ortalıq tábiy hám texnogen álemdi ózgertiwge jóneltirilgen insanǵa xarakterli bolǵan barlıq energiya aǵısların islep shıǵaradı hám paydalanadi. Bular mısal etip jámiyettegi shegiw, alkogol ishimlikler, narkotik zatlar hám soǵan uqsawlardı qabillawǵa baylanıslı zıyanlı jaǵdaylardı keltiriw múmkin.
«Insan - átirap ortalıq» sistemasın hár túrlı komponentleri, energiya hám informatsiyalarin xarakterli ma`seleler aǵımın tómende keltiremiz: