Takror ishlab chiqarish jarayonida ayriboshlash

IV. Bozor sharoitida bahoni shakllanishi.
V. Muomalani shartnoma (kontrakt) asosida bo`lishi.
VI. Moliya va pul muomalasi ta`siri ostida ishlash.
VII. Iqtisodiyotni ochiqligi. Tadbirkorlik va tashqi aloqalarga ham tegishli, albatta chegaralangan holda.
VIII. Raqobat. Bozor iqtisodiyoti raqobatsiz bo`lmaydi.
IX. Bozor munosabatlari iqtisodiyotning barcha qirralariga, butun regioniga tegishlidir. Bozor munosabatlari umumiydir.
Yuqorida keltirilgan qoidalardan kelib chiqib bozor iqtisodiyotini to`la va sifatli shakllanishi uchun zaruriy sharoitlar bo`lishi kerak. Љanday sharoitlar?

1. 
   Mulk munosabatlarini rivojlanishini (ko`p mulkchilikni shakllanishi), ularni teng huquqliligini ta`minlash, ishlab chiqaruvchilarni nisbiy iqtisodiy mustaqilligiga erishishi, ular mulkiga ishlab chiqarish vositalariga mehnatining natijasida ega bo`lishligini ta`minlashi zarur.
   
2. 
   Ma`muriy buyruqbozlikdan kechish, davlatning bozor subyektlari xo`jalik faoliyatiga aralashmasligini ta`minlash. Ularning erkinligini ta`minlash.
   
3. 
   Iqtisodiyotning monopollashishiga yo`l qo`ymaslik. Tabiiy monopoliyalardan tashqari-transport, aloqa, elektro ta`minot, suv ta`minoti, gaz ta`minoti kabilar.
   
4. 
   Bozor infrastrukturasini mavjud bo`lishligi (chakana va ulgurji savdo shaxobchalari, ommaviy ovqatlanish korxonalari, tovar va xom-ashyo birjalari, valyuta va qimmatli qog`ozlar birjasi, mehnat birjasi, tijorat banklari, axborot ta`minoti, yarmarkalar, auksionlar, bojxona, reklama, soliq inspeksiyalari kabilar).
   
5. 
   Bozor munosabatlarini, bozor mexanizmining huquqiy ta`minlanishi.
   

O`zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o`tish o`ziga xos xususiyatlariga ega bo`lib, o`z qoidalariga egadir. Bu qoidalar quyidagilardan iborat:
I. Iqtisodiyotni siyosatdan ustun bo`lishi, uni mafkuradan ozod bo`lishini ta`minlash.
II. Bozor munosabatlarini shakllantirishda Davlatni bosh islohotchi bo`lishi. Davlat tomonidan amalga oshirilishi, tartibga solinishi. O`zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiyotini shakllanishi quyidagicha etaplarida amalga oshirilib kelinmoqda:
2.1. Ma`muriy buyruqbozlikni bartaraf etish.
2.2. Mulkchilik islohotlari
2.3 Іuquqiy islohatlar.
2.4. Infrastrukturani yaratish.
2.5. Erkinlashtirish kabilar.


III. Qonunning ustuvorligi.
IV. Kuchli ijtimoiy siyosatni olib borish. V. Бозор iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich o`tish.
Konkret sharoitida bozor 3 xil funksiyani bajaradi :

1. 
   talab va taklifni muvofiqlashtirib borish;
   
2. 
   bahoni muvofiqlashtirish;
   
3. 
   raqobat muhitini yaratish orqali xo`jalik subyektlari faoliyati samaradorligini oshirishga imkoniyat yaratish.
   

Bozor munosabatlari natijasida:

• 
  ishlab chiqarish omillari, yer, kapital va mehnat ayriboshlash obyektiga aylanadi;
  
• 
  pul ayriboshlash vositasi va ayriboshlash obyektiga ham aylanadi.
  
• 
  Bozor uch xil elementlardan iborat bo`ladi:
  
• 
  taklif
  
• 
  talab
  
• 
  baho
  

Ushbu elementlar qatorida ularni katolizatori, doimiy harakatga keltiruvchi omil sifatida raqobat turadi.

Bozorning turlari

Bozor jamiyat tarkibidan, uni rivojlantiruvchi omillardan kelib chiqib har xil turlanadi.

I. Iqtisodiyotni ochiqligi nuqtai nazardan:
1.1. Erkin yoki ochiq (legal) bozor.
1.2. Soyadagi yoki yopiq xufyona bozor. Xufyona bozor tarkibi. 2.1.3.1. Chizmada keltirilgan.
II. Ishlab chiqarish omillari va muomala obyektlarini nuqtai nazardan:
2.1. Tabiiy resurslar bozori (yer, tabiiy boyliklar).
2.2.Kapital (moliyaviy) bozori; (pul, valyuta, qimmatli qog`ozlar, aksiya, obligatsiya, investitsiya).
2.3. Mehnat bozori; (ish kuchi, ish joyi).
2.4. Tovarlar bozori; (ishlab chiqarish vositalari, iste`mol tovarlari)
2.5. Xizmat bozori;
2.6. Axborotlar bozori;
2.7. Uy – joy inshoatlari bozori.
Bu umumlashtirilgan holdagi tarkib, bular yana tarkiblanadi.
III. Geografik joylashishi nuqtai nazardan.
3.1. Xalqaro, jahon bozorlar (jahon birjalari). (neft, paxta, oltin va h.k.)
3.2. Joylardagi bozorlar (shaxar, qishloq, mahalla)
2
Xufyona bozor
.1.4.1 chizma

Iste’mol tovarlari

Ishchi kuchi, ish joyi

Axborotlar, g‘oyalar

Pul, hujjatlar

Kapital

Ishlab chiqarish vositalari

Destruktiv va sotsial ehtiyojlar

San’at buyumlari

Yer

Milliy valyuta

Ilmiy - texnik

Ish bilan formal ta’minlanganlar

Yopiq kredit

¢q, otar qurollar

Aloqa markalari

Davlat sektoriga ishlab chiqarish vositalri

Chet el valyutalari

Тijorat

Ishsizlar

Yopiº arenda

Sovuº ºurollar

qimmatbaho toshlar va metallar

Individual, kooperativ, xususiy sektorlar uchun ishlab chiqarish vositalari

Normativ

Boshєa iste’mol tovarlar

Davlat ahamiyatiga ega b¢lgan xujjatlar

Foxishabozlik

Muhr

Norkomaniya

Blankalar